Τάκης Γεράρδης : «Στις μέρες της κρίσης, κάθε τι σημαντικό που κληρονομήσαμε είναι υπερπολύτιμο»

Το βιβλίο του Τάκη Γεράρδη, “Τα Κομπολόγια” ήρθε στα χέρια της Χαριτίνης Μαλισσόβα, κάποιο μεσημέρι. Άρχισε, όπως σημειώνει η ίδια, να το διαβάζει και δεν το άφησε παρά μόνο όταν το τελείωσε, αργά το ίδιο βράδυ, εχοντας την πληρότητα που έχει κάθε αναγνώστης όταν έχει διαβάσει ένα πολύ καλό βιβλίο, και με κάποιες ερωτήσεις ήδη έτοιμες.
Αναζήτησε τον κ.Γεράρδη και συνομίλησε για το βιβλίο, τον κόσμο παλαιοπωλείων αλλά και τον υπόκοσμο των αρχαιοκαπήλων, την Εύα Πάλμερ και το περίφημο Εύοιο Παναρμόνιο, αλλά και για άλλα, κοινωνικά θέματα που θίγονται στο εξαιρετικής μυθοπλασίας κι ευαισθησίας βιβλίο του.

“Τα Κομπολόγια” είναι μια σύγχρονη και σκληρή ματιά στο τεράστιο κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς που φεύγει στο εξωτερικό και μάλιστα από ελληνικά χέρια;

Όποιος διαβάζει την ιστορία της Ελλάδας, με οδύνη διαπιστώνει πως από τα χρόνια των Ρωμαίων μέχρι και σήμερα η πατρίδα μας έχει χάσει πολύτιμους θησαυρούς. Είτε βίαια σαν κατακτητές, είτε λαθραία, σαν κλέφτες, πάρα πολλοί και επώνυμοι αφαίρεσαν ανεκτίμητης αξίας κομμάτια τα οποία τα περισσότερα εκτίθενται στα μουσεία της Ευρώπης και της Αμερικής κι άλλα από αυτά κοσμούν ιδιωτικές συλλογές. Αφαίρεσαν έτσι αυθαίρετα τη συνέχεια της εικόνας που κληρονομήσαμε από τους προγόνους μας και που γι αυτή την εικόνα εμείς νοιώθουμε υπερήφανοι, αλλά και ασφαλείς. Και οι ξένοι καμαρώνουν και εισπράττουν για τα κλοπιμαία τους, που φρόντισαν με στριφνούς νόμους να νομιμοποιήσουν.

Το περίφημο “Εύοιο Παναρμόνιο”, το όργανο που έφτιαξε ο οίκος Stenmayer κατόπιν παραγγελίας της Εύας Πάλμερ Σικελιανού είναι υπαρκτό και η μυθοπλασία του βιβλίου σας κινείται γύρω από αυτό.Θέλετε να μας εξηγήσετε;

Το Εύοιον Παναρμόνιον είναι ένα μοναδικό όργανο για την ανθρωπότητα. Είναι μια εφεύρεση του Κωνσταντίνου Ψάχου την οποία το 1924 χρηματοδότησε αδρά η Εύα Πάλμερ – Σικελιανού. Τον 3ο αιώνα π.Χ. ο Κτησίβιος εφευρίσκει την ύδραυλι, η οποία λειτουργούσε με νερό. Ένα τέτοιο όργανο χάρισαν οι Βυζαντινοί στον βασιλιά Πιπίνο, τον πατέρα του Καρλομάγνου. Κι ύστερα από έναν αιώνα χάρισαν άλλο ένα στους δυτικούς. Από εκείνα τα όργανα εξελίχθηκε η εκκλησιαστική μουσική στην Καθολική εκκλησία και από αυτές τις δύο υδραυλίδες οι δυτικοί πέρασαν στο εκκλησιαστικό όργανο που σήμερα παίζει μουσική στους καθεδρικούς τους ναούς.
Το Εύοιον Παναρμόνιον είναι αεριόφωνο, με 660 αυλούς κι η μοναδικότητά του έγκειται στο ειδικά σχεδιασμένο και εύχρηστο πληκτρολόγιό του, στο οποίο μπορούν να παραχθούν 1620 μουσικά διαστήματα. Πράγμα που σημαίνει με απλά λόγια πως ξεπερνά τις περιορισμένες δυνατότητες του πιάνου και της πολυφωνικής διαδεδομένης μουσικής. Είναι ο προπομπός των συνθεσάιζερς. Με το όργανο αυτό οδηγούμαστε με άνεση στην αρχαία ελληνική μουσική, στα παραδοσιακά μας τραγούδια, στη βυζαντινή μουσική. Ακόμη εκεί μπορούν να παιχτούν οι μουσικές όλου του κόσμου. Σε μία και μοναδική συναυλία το 1924 στο Έττιγκεν του Μονάχου παίχτηκαν όλα αυτά καθώς και ινδικά τραγούδια.

Αγγίζετε το θέμα της εξαγωγής του εθνικού μας πλούτου πολύπλευρα,έχοντας εμπλέξει -εκτός από παλαιοπώλες- μοναχούς,αστυνομικούς,ανθρώπους υπεράνω υποψίας…Επίσης δείχνετε να κατέχετε το αντικείμενο του εμπόρου παλαιών αντικειμένων.Έχετε κάνει έρευνα σχετικά με το θέμα;

Η αρχαιοκαπηλία είναι μια ιστορία που δεν σταματά ποτέ. Κάθε τόσο διαβάζουμε για κάποια σπείρα που εξαρθρώθηκε και για τα κλοπιμαία που κατασχέθηκαν. Η αξία των αρχαίων και των παλαιών κομματιών παράγει ετησίως έναν ιλιγγιώδη τζίρο. Πολλές φορές οι αγοραστές είναι επώνυμοι, αλλά και μουσεία. Τα κλοπιμαία, αφού βγουν από την Ελλάδα, αλλάζουν δυο τρεις κατόχους για να νομιμοποιηθούν κι ύστερα τα βλέπουμε είτε να πωλούνται επίσημα σε δημοπρασίες, είτε να κοσμούν τις προθήκες κάποιου μουσείου. Πολλά από αυτά καταλήγουν σε ιδιωτικές συλλογές κι αυτό είναι το χειρότερο, γιατί έτσι αποκλείονται οριστικά από τον κόσμο αλλά και από τους αρχαιολόγους. Για όλα αυτά, κάποιες από τις γνώσεις που αποκόμισα ερευνώντας τα τόσα χρόνια, θέλησα να τις περάσω στο βιβλίο μου. Θέλησα να κεντρίσω το ενδιαφέρον των αναγνωστών γι’ αυτήν την ανοιχτή κι αιμορραγούσα πληγή.

 Η Εύα Πάλμερ Σικελιανού είχε διαθέσει την περιουσία της για την αναβίωση των Δελφικών Γιορτών. Τελικά, τι δεν πήγε καλά και δεν ευοδώθηκαν οι προσπάθειές της;

Η Εύα Πάλμερ με τον Άγγελο Σικελιανό οραματίστηκαν για το καλό της Ελλάδας, αλλά και της ανθρωπότητας, τις Δελφικές Εορτές. Θέλησαν να ανασυστήσουν το νόημα μιας παγκόσμιας ειρήνης, το οποίο θα εκδηλωνόταν μέσα από θεατρικές παραστάσεις, αλλά και άλλες δραστηριότητες στους Δελφούς. Με πολύ κόπο και πολλά έξοδα, τα οποία κάλυψε η Πάλμερ από την προσωπική της περιουσία, κατάφεραν κάτι μεγαλειώδες για την εποχή τους. Δύο φορές, το 1925 και το 1929, οι Δελφικές Εορτές πραγματοποιήθηκαν συγκεντρώνοντας το θαυμασμό των Ελλήνων, αλλά και των Δυτικών. Εκεί παίξανε αρχαίες τραγωδίες, χόρεψαν αρχαίους χορούς, εκτέθηκαν χειροτεχνικές κατασκευές απλών ανθρώπων. Η συνέχεια του ελληνισμού αναδείχτηκε με μεγαλοπρέπεια. Η Εύα Πάλμερ, κάτω από την καθοδήγηση του μεγάλου οραματιστή Άγγελου Σικελιανού, εκτός από τα χρήματα που διέθεσε, εργάστηκε σκληρά για το δημιουργικό κομμάτι των εορτών. Αυτή δίδαξε τον τρόπο που οι ηθοποιοί έπρεπε να αποδώσουν τα αρχαία κείμενα.

Στο βιβλίο σας θίγετε και πολλά κοινωνικά θέματα,μεταξύ των οποίων την κακοποίηση των γυναικών.Πόσο μεγάλο πρόβλημα θεωρείτε τον αλκοολισμό και τη χρήση βίας σήμερα;

Ζούμε σε μια ανδροκρατική κοινωνία και εποχή. Την ανδροκρατία αυτή, που πολλές φορές την εισπράττουμε σαν βία που εξασκείτε από τα αρσενικά πάνω στα θηλυκά και που πολλές φορές, παράγει ακραία αποτελέσματα, τη βλέπουμε απλωμένη παντού γύρω μας. Στην οικογένεια, στο σχολείο, στην κρατική νομολογία που επικρατεί, στην εκκλησία με τα άβατα και τους περιορισμούς των γυναικών από ιερατικά καθήκοντα. Και, βέβαια, με όλο αυτό το πλέγμα νοοτροπιών για χιλιετηρίδες, που είναι απλωμένο γύρω μας, παράγονται κι ανάλογες συμπεριφορές. Και τι πιο απλό και φυσικό για έναν άντρα που διαπίστωσε πως η γυναίκα του τον απάτησε, από το να την ξυλοφορτώσει. Ο εγωισμός του πληγώθηκε κι επειδή δεν μπορεί και δεν ξέρει να αντιμετωπίσει διαφορετικά την κατάσταση καταφεύγει στην βιαιότητα. Δυστυχώς η ισότητα αντρών και γυναικών είναι πολύ μακριά ακόμη από το να γίνει μια πραγματικότητα. Χρειάζονται αγώνες επίμονοι κι επίπονοι. Κι όλα αυτά τα βλέπουμε στις δυτικές κοινωνίες. Αν κοιτάξουμε και στις αφρικανικές και μουσουλμανικές χώρες τα πράγματα είναι χειρότερα. Αλλά και στην Ινδία – γιατί όλες αυτές οι συμπεριφορές δεν έχουν αποκλειστικά θρησκευτικά ερείσματα – υπάρχει η μάστιγα των βιασμών, η οποία καλύπτεται κι από νομοθετική ασυλία. Ο αλκοολισμός θεωρώ πως είναι κάτι επιφανειακό. Όχι πως δεν οδηγεί στη βία, αλλά νομίζω πως οι πραγματικές αιτίες βίας των αντρών πάνω στις γυναίκες είναι ζήτημα ευρύτερης κουλτούρας και στρεβλής νοοτροπίας.

Ο Σπύρος,ο ήρωάς σας,ευκατάστατος παλαιοπώλης,αλλά άκληρος,μετά το χαμό του παιδιού του,βρίσκει στο πρόσωπο του νεαρού Χρήστου τον διάδοχο που έχασε.Πόσο εντάσσεται στην ανθρώπινη φύση η ανάγκη να κληροδοτήσουμε και να αφήσουμε διαδόχους;

Η τάση των ανθρώπων για διαιώνιση της ύπαρξής τους είναι κυρίαρχη και καθολική. Εκτός από το ορμέμφυτο που καθοδηγεί τον καθένα να συνεχιστεί το είδος άνθρωπος, αυτή η εσωτερική ανάγκη ατομικά εκδηλώνεται με πολλούς τρόπους: να μείνει κάτι από το όνομα και την ύπαρξη του καθενός όταν αυτός θα έχει πεθάνει. Έτσι βλέπουμε εδώ στην Ελλάδα να δίνουμε τα ονόματα των απογόνων μας στον εγγονό ή την εγγονή, θέλοντας να συνεχιστεί η μνημόνευσή μας στο μέλλον. Αλλά σε όλους είναι οικεία η εικόνα ενός μεγάλου ανθρώπου που προσπαθεί να μεταλαμπαδεύσει τις γνώσεις του, την πείρα του σε έναν νεώτερο απόγονο. Και στα “κομπολόγια”αυτός είναι ο καημός του ευκατάστατου Σπύρου Σαμαρόπουλου που όμως δεν έχει διάδοχη λύση. Συμπαθεί κι αγκαλιάζει το Χρήστο Βερούτη αμέσως κι όλο τον έχει στο νου του, να τον βοηθήσει, να του μιλήσει, να του μεταδώσει όσα αυτός ξέρει. Μόνο που εδώ έχουμε και μια αντίστροφη πορεία. Ο νεαρός επιστήμονας Χρήστος γοητεύει τον ώριμο Σπύρο όταν του διηγείται την ιστορία του Εύοιου Παναρμόνιου. Παλιά είχαμε τους Αλχημιστές οι οποίοι επιδίωκαν να ανακαλύψουν έναν συμπαντικό καταλύτη, το ελιξίριο, το οποίο είτε θα μετέτρεπε τα μέταλλα σε χρυσό, είτε θα ήταν δρόμος για την αθανασία ή ακριβέστερα για την μακροζωία. Κανείς δεν θέλει να περάσει απαρατήρητος στο βίο του. Όλοι επιδιώκουν να υπάρξουν και μετά το θάνατό τους. Κι αυτό, μεταξύ των άλλων, προσπαθούμε να το επιτύχουμε με τους διαδόχους μας.

Διανύοντας μια περίοδο κρίσης που δεν δείχνει να τελειώνει σύντομα,πόσο αναγκαία βρίσκετε την ανάγκη για διαφύλαξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς;

Η πολιτισμική μας κληρονομιά είναι το πιο ουσιαστικό στοιχείο για να υπάρχουμε. Είναι τα θεμέλια κι οι ρίζες μας κι όπως όλοι γνωρίζουμε κανένα σπίτι δεν στέκει χωρίς θεμέλια. Και κανένα δέντρο δεν υπάρχει χωρίς τις ρίζες του. Στις μέρες που ζούμε τώρα, αυτές της κρίσης, της ταπείνωσης και της εξαθλίωσης, κάθε τι σημαντικό από αυτά που κληρονομήσαμε είναι και υπερπολύτιμο. Κι αυτή η κληρονομιά των αρχαίων προς εμάς με τον πολιτισμό, τις Τέχνες, τη φιλοσοφία και τις αρχαιότητες, είναι ανώτερη από τα πακέτα ‘’διάσωσης’’ της Μέρκελ και της Λαγκάρντ. Εμείς όλοι, οι παλαιότεροι αλλά και οι νεώτεροι, πρέπει να επαγρυπνούμε γι αυτή την παρακαταθήκη. Να την αγαπάμε, να την προσέχουμε και να είμαστε υπερήφανοι γι αυτήν.

Ο νεαρός Χρήστος,ένας ακόμα άνεργος πτυχιούχος.Τι έχετε να πείτε σ αυτή τη γενιά των 30 και κάτι;

Η ανεργία στους νέους πάντα ήταν πνιγηρή εικόνα. Τα χρόνια της κρίσης και καθώς οι νέοι μεταναστεύουν αυτό είναι μάστιγα. Από εκεί πρέπει να ξεκινήσουν οι κυβερνήτες. Νέος χωρίς δουλειά, νέος μετανάστης σημαίνει πως μια χώρα δεν έχει αύριο.

Ασχοληθήκατε,ερευνήσατε και αναζητήσατε στον οίκο Stenmayer το Εύοιον Παναρμόνιο. Είναι στόχος σας το βιβλίο σας να γίνει η αιτία της επιστροφής του στην Ελλάδα;

Καημό και μεράκι το έχω να μπορέσουμε να φέρουμε στην Ελλάδα το Παναρμόνιο. Η Πάλμερ το έχει εξοφλημένο πριν από 90 περίπου χρόνια. Από την αλληλογραφία που διατηρώ με τον παππού, τον Πολ Στενμάγιερ, πληροφορήθηκα πως βρίσκεται εκεί, στη Γερμανία. Πιστεύω πως με συνδυαστικές ενέργειες από κάποιον κρατικό φορέα θα μπορέσουμε να το φέρουμε στην Ελλάδα. Κάτι κάνω κι εγώ συνάμα, αλλά μόνος μου αν μείνω, θα είναι δύσκολη υπόθεση.

Τάκης Γεράρδης,Τα Κομπολόγια,εκδ.Κέδρος

Με φόντο μια καλοδουλεμένη ιστορία με κινηματογραφική αφήγηση και αστυνομική χροιά ο Τάκης Γεράρδης καταθέτει ένα έξοχο μυθιστόρημα με απώτερο σκοπό την ευαισθητοποίησή μας σχετικά με τον πολιτισμικό μας πλούτο που διαφεύγει στο εξωτερικό -και μάλιστα από ελληνικά χέρια.
Μέσα από την τυχαία συνάντηση του ευκατάστατου παλαιοπώλη Σπύρου και του νεαρού Βυζαντινολόγου Χρήστου ο συγγραφέας μας κάνει κοινωνούς στα μυστικά των παλαιοπωλών αλλά και των αρχαιοκαπήλων,δίνοντας και κοινωνικές διαστάσεις της εποχή της Κρίσης.
Μια σειρά από κομπολόγια,που ο ήρωας τα προορίζει για τη συλλογή του,μέσω της ευρηματικής και γεμάτης από ανατροπές αφήγηση ,αλλάζουν χέρια και γίνονται η αιτία να γνωρίσουμε το Εύοιο παναρμόνιο.
Πράγματι,ενώ στο πρώτο μέρος της αφήγησης σε κερδίζουν η πλοκή,η γραφή και οι χαρακτήρες,επίκεντρο ξαφνικά (αλλά και πολύ έξυπνα ) γίνεται η ιστορία του περίφημου Εύοιου Παναρμόνιου.
  
Το Εύοιον Παναρμόνιο είναι ένα μοναδικό όργανο για την ανθρωπότητα,εφεύρεση του Κωνσταντίνου Ψάχου,την οποία και χρηματοδότησε το 1924 η Εύα Πάλμερ Σικελιανού.Το συγκεκριμένο όργανο αναζητά τόσο ο ήρωας του βιβλίου,όσο και ο ίδιος ο συγγραφέας.

Το Εύοιον Παναρμόνιο,κατόπιν προσωπικής έρευνας και ενασχόλησης του Τάκη Γεράρδη,έγινε γνωστό από τον οίκο Stenmayer,ο οποίος και το κατασκεύασε,ότι βρίσκεται στη Γερμανία.
Στο μεταξύ,πρόσωπα,καταστάσεις και γεγονότα με τη γλαφυρότατη γραφή του κ.Γεράρδη,κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη.
Εντυπωσιακή είναι η ευαισθησία,η οποία είναι διάχυτη (και σε σωστές αποχρώσεις) ,είτε όταν περιγράφονται προσωπικές σχέσεις, είτε αξίες,είτε όταν γίνεται αναφορά στην πολιτιστική μας κληρονομιά.
Είτε το δει κάποιος από λογοτεχνικής πλευράς,είτε από πολιτιστικής,το βέβαιο είναι ότι το μυθιστόρημα του Τάκη Γεράρδη σε προβληματίζει,σε καθηλώνει, σε κερδίζει και,ίσως σε κάνει καλύτερο άνθρωπο!

Βιογραφικό

Ο Τάκης Γεράρδης γεννήθηκε στο Αγρίνιο το 1953. Σπούδασε οικονομικά στη Βιομηχανική Σχολή Πειραιά και δημοσιογραφία στο Freie Universitat Berlin. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Έχει εκδώσει τέσσερα βιβλία. Διηγήματά του έχουν δημοσιευθεί σε διάφορα λογοτεχνικά περιοδικά. Στίχοι του έχουν μελοποιηθεί.