Τα εγκαίνια του προσφυγικού οικισμού της Νέας Αγχιάλου – 25 Μαΐου 1908: Ορόσημο της ιστορίας της Νέας Αγχιάλου

Της
Σουλτάνας Καρνομπατλόγλου-Τσουκαλά

25 Μαΐου 1908, ημέρα Κυριακή, η Νέα Αγχίαλος εγκαινιάστηκε με επίσημη τελετή με την παρουσία των Αγχιαλιτών προσφύγων, πολλών επισήμων και πολιτών από τον Αλμυρό και τον Βόλο. Μετά τη λαμπρή τελετή της θεμελίωσης από τον διάδοχο Κωνσταντίνο, στις 30 Σεπτεμβρίου 1907, ολοκληρώθηκε μετά από οκτώ μήνες η κατασκευή του οικισμού.
Πραγματοποιήθηκε το όραμα και η επιθυμία των προσφύγων από την Αγχίαλο του Εύξεινου Πόντου, οι οποίοι κατέφυγαν στην Ελλάδα μετά το ολοκαύτωμα και την καταστροφή της πατρίδας τους, στις 30 Ιουλίου 1906, από τους Βούλγαρους εθνικιστές, σε εφαρμογή της πολιτικής της εθνοκάθαρσης και αφομοίωσης του ελληνικού πληθυσμού των πόλεων της Ανατολικής Ρωμυλίας που προσαρτήθηκε στο βουλγαρικό κράτος.
Με το πλοίο «Θεσσαλονίκη» ταξίδεψαν από τον Πειραιά με τις αποσκευές τους πρόσφυγες Αγχιαλίτες μαζί με τον Ηλία Λιακόπουλο, διευθυντή του γραφείου της επιτροπής περίθαλψης προσφύγων, για να παραβρεθούν στα εγκαίνια και να εγκατασταθούν στον οικισμό.
Μετά την ψήφιση του νόμου 3202 τον Απρίλιο 1907 και την απόφαση για την ίδρυση της Νέας Αγχιάλου στο κτήμα του Παναγή Τοπάλη, πολλοί Αγχιαλίτες είχαν εγκατασταθεί στον Αλμυρό, στον Οθωμανικό Στρατώνα, σε πολύ δύσκολες συνθήκες. Οι Αγχιαλίτες αυτοί την Κυριακή 25-5-1908, στις 6 το πρωί, συγκεντρώθηκαν με τις αποσκευές τους στον ναό της Ευαγγελίστριας. Έγινε μια συγκινητική τελετή αποχαιρετισμού με την παρουσία του δημάρχου Παγασών, Ι. Καρτάλη, του δημάρχου Αμαλιαπόλεως, του βουλευτή Γάτσου, ενώ ο δήμαρχος Αλμυρού Αργυρόπουλος αποχαιρέτησε τους πρόσφυγες με ευχές για την εγκατάσταση στη νέα πατρίδα τους. Η Φιλαρμονική του Αλμυρού παιάνισε τον εθνικό ύμνο και στη συνέχεια με τη φιλαρμονική να προηγείται ξεκίνησαν για τη Νέα Αγχίαλο όπου έφτασαν περίπου στις 8 π.μ.
Στις 10 π.μ. έφτασαν από τον Βόλο, με το ατμόπλοιο «Άγιος Σπυρίδων», οι επίσημοι και πολίτες, για να παραστούν στην τελετή των εγκαινίων. Τους υποδέχτηκαν όσοι είχαν φτάσει από τον Αλμυρό και με επικεφαλής τη Φιλαρμονική κατευθύνθηκαν στον ημιτελή ακόμη μικρό ναό του Αγίου Γεωργίου όπου έγινε η δοξολογία.
Έξω από το ναό εκφωνήθηκαν πανηγυρικοί λόγοι, από τον νομάρχη Παγανέλη, από τον Ηλία Λιακόπουλο, από τον Ιωάννη Καρτάλη, από τον δήμαρχο Αμαλιαπόλεως και από τον Αγχιαλίτη δικηγόρο Π. Δρακόπουλο. Ακολούθησε στην πλατεία γεύμα, προπόσεις και χορός. Το γεύμα έληξε στις 2 μ.μ., όταν εμφανίστηκε να έρχεται το «Άγιος Σπυρίδων» να παραλάβει τους επιβάτες για το Βόλο.
Η τελετή των εγκαινίων χαρακτηρίστηκε «Εθνική Εορτή» και οι Αγχιαλίτες «Εθνομάρτυρες». Οι λόγοι ήταν συγκινητικοί και ενθουσιώδεις για το όραμα της εδραίωσης και της προόδου της νέας πατρίδας των Αγχιαλιτών. Ο Λιακόπουλος στον λόγο του είπε: «…προβλέπω ασφαλώς ότι εντός πενταετίας η σήμερον αιχμηρά περ’ υμών γη, θα μεταβληθεί εις χλοερόν παράδεισον δικαιούντος τας ευλόγους προσδοκίας του παροκολουθούντος υμάς Ελληνισμού». Για όλα αυτά εγγύηση αποτελούσε η εργατικότητα, η φιλοπονία και προοδευτικότητα των Αγχιαλιτών.
Την τελετή παρακολούθησαν και οι ιατροί, μέλη της επιτροπής για την καταλληλότητα του τόπου εγκατάστασης, Χρήστος Βαρλαμίδης και Αγησίλαος Παπαγεωργιάδης. Οι οποίοι είχαν υποβάλει στην κυβέρνηση, στις 20 Ιουνίου 1907, έκθεση για την υγιεινή καταλληλότητα του τόπου εγκατάστασης, στη θέση Καινούργιο.
Στην έκθεση τονίζουν στο τέλος ως απαραίτητο και αυστηρό όρο: «…ν’ αποξηρανθώσι και εξαλειφθώσι ταχέως τα παρακείμενα έλη της Δημητριάδος». Η εφημερίδα «Θεσσαλία», η οποία με πολλά δημοσιεύματα έδινε πληροφορίες και περιγραφές για τα εγκαίνια, στις 24/25-5-1908 δημοσίευσε απόσπασμα της έκθεσης με την ευκαιρία των εγκαινίων ως ένα ερώτημα στο «τί μέλλει γενέσθαι». Η αντιπολιτευόμενη εφημερίδα «Πανθεσσαλική» επέκρινε τις παραλείψεις στην περίθαλψη των προσφύγων και σε δημοσίευμα στις 25/8/1908 τόνιζε την ανάγκη της αποξήρανσης των ελών. Η αποξήρανση των ελών και η υδροδότηση αποτελούσαν βασικό παράγοντα για την υγιεινή διαβίωση των προσφύγων.
Η εγκατάσταση όμως έγινε χωρίς να γίνουν τα απαραίτητα έργα και οι συνέπειες ήταν ολέθριες. Η ελονοσία εκδηλώθηκε αμέσως και εξαπλώθηκε στους ήδη ταλαιπωρημένους από τη διαβίωση στις προσφυγικές δομές Αγχιαλίτες. Στα πρώτα χρόνια έχασαν τη ζωή τους εκατοντάδες. Επικράτησε πανικός και πολλοί έφυγαν εγκαταλείποντας το σπίτι και τον κλήρο τους. Εγκαταστάθηκαν σε άλλες πόλεις και πολλοί επέστρεψαν στην Αγχίαλο της Βουλγαρίας.
Οι Αγχιαλίτες δραστηριοποιήθηκαν και με τη βοήθεια της πολιτείας και πολλών φορέων προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν την ελονοσία. Η κινίνη διανεμόταν δωρεάν, ο Ι. Καρδαμάτης, διαπρεπής ιατρός, του συλλόγου για την περιστολή των ελωδών νόσων, κλήθηκε να συνδράμει. Το νερό από τις πηγές Μαυρονέρι (Περσοφλί) διοχετεύτηκε γρήγορα στον οικισμό και κατασκευάστηκε το Υδραγωγείο το 1910. Τα έργα όμως αποξήρανσης των ελών με μεγάλη καθυστέρηση ολοκληρώθηκαν το 1925. Μετά το 1930 η ελονοσία είχε σχεδόν εξαλειφθεί και η δενδροφύτευση του οικισμού συνέβαλε στην εξυγίανση του περιβάλλοντος. Στο διάστημα αυτό οι Αγχιαλίτες οργάνωσαν τις γεωργικές καλλιέργειες και τις υποδομές της κοινοτικής τους ζωής. Το κτήριο του Δημοτικού Σχολείου έγινε το 1910, η ίδρυση του κοινοτικού γραφείου το 1912, η αγορά της θεριζο-αλωνιστικής μηχανής το 1913, η ίδρυση του γεωργικού συνεταιρισμού το 1918 κ.ά.
Ο προσφυγικός οικισμός της Νέας Αγχιάλου επιβίωσε με τη θυσία της ζωής πολλών, την επιμονή και σκληρή εργασία όσων έμειναν και όσων άλλων εγκαταστάθηκαν τα επόμενα χρόνια. Διέγραψε μέχρι σήμερα μια πορεία 116 ετών, κατά τα οποία αντιμετώπισε πολλά προβλήματα και καταστροφές.
Σήμερα η Νέα Αγχίαλος είναι μια νέα πόλη με σημαντική οικιστική επέκταση και αύξηση του πληθυσμού των κατοίκων και, παρά τα σύγχρονα προβλήματα, ασφαλώς ανταποκρίνεται στο όραμα των ιδρυτών της, των προσφύγων Αγχιαλιτών. Ο Δράκος Μαυρομάτης αναφέρει: «Η Νέα Αγχίαλος δεν είπεν την τελευταίαν της λέξιν και ούτε ποτέ θα την είπη. Η πρόοδος θα είναι διαρκής και δεν είναι μακράν η ημέρα κατά την οποίαν οι Αγχιαλίται θα έχουν να επιδείξουν μιαν νέα πατρίδα ανταξίαν της παλαιάς» (1930, Η Αγχίαλος μεσ’ από τις φλόγες, σ. 81.)
Και ο Κων/νος Εμμανουηλίδης: «…προορίζεται εις το μέλλον να συμπεριληφθή και αυτή εις τας τουριστικάς λουτροπόλεις της Ελλάδος» (1956, Σύγχρονος Ιστορία, σ. 47).