Στον καμβά του στίχου, βελονιά της σκέψης

Της Μαγδαληνής Θωμά

Στην ποιητική συλλογή της Χαριτίνης Μαλισσόβα η διαδρομή της σκέψης ξεκινάει από τον τίτλο: «Ιδεατή Ολότητα». Δύο όροι που συμπεριλαμβάνουν την Ιδέα και το όλον δεν μπορεί παρά να εγκαινιάζουν έναν φιλοσοφικό προβληματισμό ή τουλάχιστον, την ποιητική του άδεια. Κι ας στηρίζονται στην αρχή μιας αντίθεσης, οι όροι αυτοί συνοικούν δυναμικά και θαρραλέα. Να είναι η πληρότητα της ζωής ιδεατή, ένα βίωμα κατακερματισμένο;
«Και ο εαυτός μακριά.
Αναπάντητος.
Ή εδώ και γύρω και παντού;»
Τα ερωτηματικά του στίχου που καλλιγραφούν αναπάντητα ερωτήματα βρίσκουν την ποιητική τους απάντηση στην ερώτηση και μόνο. Το πώς ο αναγνώστης τα επεξεργάζεται είναι μια άλλη ιστορία – ο αναγνώστης χαίρεται την ερώτηση, πρώτα απ’ όλα. Και απολαμβάνει την πορεία της από την αρχή του ποιήματος μέχρι το τέλος. «Προεκτάσεις», όπως θα ονόμαζε η δημιουργός τα ευέλικτα άλματα της σκέψης, διατάσεις και ανατάσεις, όπως θα μπορούσαμε να συμπληρώσουμε. Μία γυμναστική του πνεύματος σε ένα γόνιμο παιχνίδι αναζήτησης: Ο ρυθμικός καμβάς της στιχουργικής της.

«Κόκκινο
Του αίματος
Του φορέματος
(…)
Του οίνου
Του θρήνου
Της ντροπής
Της γιορτής
Του έρωτα
Του ήλιου αξημέρωτα»
Κι αλλού:
«Κάποια συναισθήματα παραμένουν αναλλοίωτα.
Αυτό δεν είναι πάντα καλό.
Κάποια όνειρα μένουν ανεκπλήρωτα.
Αυτό δεν είναι πάντα κακό.
Ή μήπως το αντίθετο;»

Λόγος μεστός, αφαιρετικός με μια μελετημένη λιτότητα, μια επεξεργασμένη απλότητα που βαθαίνει την οπτική και πυροδοτεί τη σκέψη: Ένα βάπτισμα πυρός. Ο εσωτερικός αυτός ρυθμός του λόγου πυκνώνει στην απόληξη του ποιήματος το επιμύθιό του. Αρχιτεκτονική που προσιδιάζει στην αφήγηση, καθώς τα περισσότερα από τα ποιήματα της συλλογής χαρακτηρίζονται από ένα είδος αφηγηματικής συνέχειας, μια πορεία σκέψης με τα σκαμπανεβάσματα και τις ανατροπές της αφηγηματικής εξέλιξης, ενώ οι επιμέρους διανθίσεις καταλήγουν στην έκβαση μιας τελικής λύσης. Στο πλαίσιο αυτό, η τροφοδοσία των ερωτημάτων ως τροφή της σκέψης οργανώνεται ξανά γύρω από μια πορεία (ένα ταξίδι;) με αρχή, μέση και τέλος.
Υπάρχουν, μάλιστα και ποιήματα, όπου μια τέτοια εξέλιξη πυκνώνεται στο απόσταγμα λίγων στίχων μονάχα:
«Το άλλοθι των συναισθημάτων καταλύτης ενοχών;»

Πίσω από την αγωνία του ερωτήματος ξεδιπλώνεται, έτσι, ένας ανείπωτος συλλογισμός, εξυπονοείται μία ολόκληρη ιστορία. Μ’ αυτόν τον τρόπο, η αφαίρεση γίνεται τόσο περιεκτική, τόσο ζωτική για τη σκέψη, όσο και ο αέρας που αναπνέουμε: Το ειδικό βάρος του μετριέται στη σημασία της ζωής που μεταφέρει.
Και τα ποιήματα της Χαριτίνης Μαλισσόβα μεταφέρουνε ζωή. Για την ακρίβεια, αποδίδουνε τη ζωή στις πολυσχιδείς της εκφράσεις, στις αδιόρατες και ουσιαστικές της εμπλοκές, στις πολυποίκιλες σχέσεις της. Στις υπονοούμενες παύσεις της και σε όλα τα ρητά και άρρητα που μπορεί να μεταφέρει. Ανθρώπινες σχέσεις, βιώματα, καταναγκασμοί. Κοινωνικοί ρόλοι και υποχρεώσεις. Αποδράσεις ψυχής και άλλες ωφέλιμες δράσεις. Πόσο ξένοι είμαστε με τα βιώματά μας; Πόσο παρόντες στη διαδρομή του βίου μας; Κι έπειτα, πόσο μάστοροι στο σχήμα της στοργής που μπορούμε να μεταφέρουμε στους άλλους; Όλα φυλλομετρούν τη στιχουργική της και η παραμικρή ευαισθησία μπορεί να γίνει μεγάλη και σπουδαία, όσο μια γενναία φωνή στην ψυχή του ανθρώπου. Το αποτύπωμα του αισθήματος και του στοχασμού αποδίδεται με λίγα μέσα. Είναι μια οικονομία που στηρίζεται στην πληθωρικότητα της ζωής. Κι επειδή όλα είναι λόγος, κάποιες φορές το ποίημα αναρωτιέται και για τον ίδιο, τον εαυτό του:
«Ξεκίνησες με την πρόθεση να γράψεις μια ιστορία.

Με αρχή, μέση, τέλος
και τις απαραίτητες ανατροπές στο ενδιάμεσο.
Όσο έγραφες, άλλο τόσο έσβηνες.
Περιττά και φλύαρα
φάνταζαν όλα μπροστά στα μάτια σου.
(…)
Λιγόστεψες τις λέξεις.
Το τελικό κείμενο
είχε νέα μορφή.
Λιτό, μεστό
και απέριτο;
Πού πήγε το μυθιστόρημα;
Πώς έσμιξε με τον ποιητικό λόγο;
Άρχισες να χαμογελάς.
Όχι αυτάρεσκα.
Αυτοσαρκαστικά, ίσως.
Πού πήγε η ζωή των ηρώων μου;
μονολόγησες.
Πώς την περιόρισα τόσο;
Και γιατί τώρα μου αρέσει πιο πολύ;
Πού με οδηγούν οι επιλογές μου;»

Η αυτοαναφορικότητα που τροφοδοτεί τον στίχο, ορίζει, με τον τρόπο της, μια αέναη στιχουργική: Το ένα φέρνει το άλλο, η μια ιδέα ακολουθεί την άλλη, αναθεωρώντας, κάποιες φορές, την προηγούμενη, εμπλουτίζοντας την επόμενη. Ανανεώνοντας συνεχώς τον στοχασμό και τη σκέψη. Το αναμενόμενο διασταυρώνεται με το παράδοξο, το ασυμμόρφωτο με το συμμορφωμένο, ενώ το παρεκκλίνον γίνεται, συχνά, όρος απαρέγκλιτος. Και όλα επικοινωνούν δυναμικά.
Οι εφτά ενότητες του βιβλίου αποτελούν σταθμούς ανατροφοδότησης της διαδρομής του λόγου. Τιτλοφορούνται: «Ταξίδια του Νου – Ταξίδια Γραφής», «Καμβάς Προσώπων», «Δυσδιάκριτα Όρια», «Προεκτάσεις», «Εποχιακά», «Παιδικό Γέλιο – Ελιξήριο», «Ιδεατή Ολότητα». Αν κάθε ποίημα ξεχωριστά πυκνώνει τη σημασία του στο τέλος, τότε και οι ενότητες του βιβλίου κατανέμονται με τέτοιο τρόπο, ώστε οι θεματικές περιπλανήσεις τους να καταλήγουν στην αναζήτηση μιας ερμηνείας. Υπάρχει, θα λέγαμε, μια ανταπόκριση ανάμεσα στη δομή του κάθε ποιήματος ξεχωριστά και στη γενικότερη οργάνωση των κεφαλαίων του, σε επίπεδο μακροσκοπικό, τώρα. Το έργο κλείνει με τις «Σκέψεις αντί Επιλόγου», ένα κεφάλαιο επισκόπησης για τη λειτουργία της ποιητικής γραφής. Και πάλι η σκέψη, που το θεμελιώνει, γίνεται εδώ ρητή αναφορά τίτλου.
Είναι ο γενικότερος κανόνας αυτό: Από το προσωπικό μεταφερόμαστε στο συλλογικό, όπως από την εξωτερική εικόνα του εαυτού αναρωτιόμαστε για τη βαθύτερη ουσία του. Σε ευτυχή συνύπαρξη με τη σκέψη, η λέξη στραγγίζεται επιμελημένα:

«(…) Ήταν επειδή μου έμαθες να έχω
άλλου είδους αντιστάσεις.
Αυτές που βοηθούν τα παιδιά
μεγαλώνοντας να μην καίγονται».
Αναζήτηση της λέξης, βελονιά της σκέψης: Ό,τι δίνει ομορφιά στον στίχο. Ο ποιητικός ρυθμός της γραφής συνενοχεί με το παιχνίδι της σκέψης. «Και τώρα, ας σκεφτούμε», έλεγε ο Δημήτρης Μαρωνίτης, όταν ήθελε να ανακαλύψει κάτι ενδιαφέρον πίσω και πέρα από τις λέξεις. Κάτι ανάλογο επιδιώκει και η ποιητική δημιουργία του βιβλίου αυτού. Ορίζει έτσι έναν αναγνώστη συμμέτοχο στη διαδικασία του προβληματισμού, έναν ισότιμο συνοδοιπόρο. Που απολαμβάνει ολόψυχα τη διαδρομή του λόγου και ό,τι αυτή μπορεί να του αποκαλύψει: Κάπως έτσι, το ερωτηματικό της φράσης γίνεται, εδώ, ερωτικό φίλτρο της σκέψης.