“Εκφάνσεις του πολιτισμού και της αειφορίας στην εκπαίδευση”

της Σοφίας Κανταράκη*

Ο Jean Monnet, ένας από τους αρχιτέκτονες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, έχει δηλώσει ότι, αν έπρεπε να ξεκινήσει το έργο του από την αρχή, θα ξεκινούσε από τον πολιτισμό. Πολιτισμός και Εκπαίδευση είναι δυο τεράστια κεφάλαια της κοινωνίας μας τα οποία αλληλοσυνδέονται, αλληλοεξαρτώνται κι αλληλοπεριχωρούνται. Ο πολιτισμός είναι συνδεδεμένος άμεσα με την πρόοδο στην επιστήμη, στην εκπαίδευση, αλλά και την τεχνική και βιομηχανική ανάπτυξη. Σύμφωνα μάλιστα με τη Διακήρυξη της Παγκόσμιας Διάσκεψης για την πολιτιστική πολιτική, στην πόλη του Μεξικού το 1982: «Ο πολιτισμός αποτελείται από ένα σύνολο πνευματικών, υλικών, διανοητικών και συναισθηματικών στοιχείων που χαρακτηρίζουν μία κοινωνία ή ομάδα. Εκπροσωπεί ένα σύνολο αξιών, γνωστικών και αισθητικών συνηθειών και γενικά περιλαμβάνει την πολιτιστική κληρονομιά, τις τέχνες, τη λογοτεχνία, την κουλτούρα, την παράδοση, κ.ά.». Από την άλλη η καλλιέργεια του πολιτιστικού κεφαλαίου και η διαχείριση αυτών των πολιτιστικών προϊόντων μέσα στο σχολικό περιβάλλον μέσω της εκπαίδευσης, δύνανται να συμβάλουν επιτυχώς στη δημιουργία και την ενίσχυση των κατάλληλων προϋποθέσεων για μια βιώσιμη και αειφόρο πολιτιστική ανάπτυξη. Στο πλαίσιο αυτό αειφορία και σχολείο μπορούν να συνδιαμορφώσουν ένα πλαίσιο βιωματικής παιδαγωγικής και ενεργητικής μάθησης, όχι μόνο σε ζητήματα του περιβάλλοντος, αλλά και του πολιτισμού. Η βασική ιδέα του «Αειφόρου Σχολείου», είναι η ενσωμάτωση της ιδέας και των αξιών της αειφορίας σε κάθε πλευρά της ζωής του, δηλαδή στη διοίκηση, στη μαθησιακή διαδικασία, στη διαχείριση των κτιρίων, στις μετακινήσεις από και προς το σχολείο, στις σχέσεις του σχολείου με τη σχολική και την ευρύτερη τοπική κοινότητα. Ένας από τους πιο γνωστούς ορισμούς για την αειφορία προέρχεται από την επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, η οποία όρισε την έκθεσή της, γνωστή ως έκθεση Brundland: «Αειφόρος ανάπτυξη είναι η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες της παρούσας γενιάς, χωρίς να υπονομεύει τη δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες» (WCED, 1987).
Τη χρονιά που διανύσαμε, οι σχολικές μονάδες της ΔΔΕ Μαγνησίας επιδόθηκαν σε μια εποικοδομητική προσπάθεια υλοποίησης πολιτιστικών και περιβαλλοντικών προγραμμάτων Σχολικών Δραστηριοτήτων ποικίλης θεματολογίας, καθώς και ενός μαθητικού συνεδρίου, αλλά και επιμορφωτικών ημερίδων, γεγονός που μαρτυρά όχι μόνο τη ζέση και το μεράκι των εκπαιδευτικών, αλλά κυρίως τη συνειδητή επιδίωξή τους για την ολόπλευρη καλλιέργεια της προσωπικότητας του μαθητή μέσω μιας ολιστικής ποιοτικής εκπαίδευσης, βγάζοντάς την ταυτόχρονα από τη θεσμική της απομόνωση και μεταφέροντάς την στην κοινωνική πραγματικότητα. Αυτό, όπως διαπιστώνεται και από τις περιγραφικές εκθέσεις των προγραμμάτων που εκπόνησαν, επιβεβαίωσε το γεγονός ότι όλες αυτές οι εκτός σχολικού ωραρίου δράσεις που κατά κύριο λόγο δρομολογούνταν κι υλοποιούνταν στο σχολείο, μετέτρεψαν τις σχολικές αίθουσες σε κυψέλες πολιτισμού, αλλά και σύνδεσης της εκπαίδευσης με την αειφόρο ανάπτυξη. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η κοινωνική διάσταση της αειφόρου ανάπτυξης συνδέεται άμεσα με ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση, αλλά και με τις ευρύτερες ανθρώπινες αξίες και επιμέρους μορφές τους όπως η ισότητα, η δικαιοσύνη, η κοινωνική συνοχή και η αλληλεγγύη, ενώ η εκπαίδευση ως κοινωνική θεσμική πράξη είναι εγγενώς συνυφασμένη με αυτές τις αξίες και δεν είναι δυνατόν να είναι ποτέ ουδέτερη. Άλλωστε, η διδασκαλία αυτών των αξιών σε ατμόσφαιρα ελεύθερης, κριτικής συζήτησης και στοχασμού (Hart, 2003) συνιστά διαχρονικά κεντρικό σημείο στον κοινωνικοποιητικό ρόλο του σχολείου. Το σημερινό σχολείο παρέχει τη δυνατότητα στους μαθητές, μέσω της εκπόνησης προγραμμάτων Σχολικών Δραστηριοτήτων, πολιτιστικών, περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για την αειφορία και αγωγής υγείας, να ενημερωθούν για τα περιβαλλοντικά ζητήματα, να διαμορφώσουν νέες αξίες και να γίνουν συνειδητοί και εν δυνάμει ενεργοί πολίτες. Είναι βασικό να μην ξεχνάμε ότι τα περιβαλλοντικά θέματα που όλο και συχνότερα αντιμετωπίζει ο πλανήτης αποτελούν την αντανάκλαση του πολιτισμικού συστήματος, των αξιών και του τρόπου ζωής μας. Μια αειφόρος κοινωνία σύμφωνα με την Χαϊντενράιχ (2013) επιφέρει τη μεταβολή της σύγχρονης κουλτούρας σε μία κουλτούρα της αειφορίας και, παράλληλα, η υιοθέτηση μιας κουλτούρας της αειφορίας συνεπιφέρει τη μεταβολή των σύγχρονων αξιών και την αλλαγή συμπεριφορών και πρακτικών, ξεκινώντας φυσικά από την εκπαίδευση.

* φιλολόγου, MA, MSc-συγγραφέα, υπεύθυνης Σχολικών Δραστηριοτήτων ΔΔΕ Mαγνησίας