Προσωπικά δεδομένα και δημοσιογραφία

του Χρήστου Αν. Στρατηγόπουλου*

Ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων Ε.Ε. 2016/679 είναι το νέο παλίμψηστο, στο οποίο η Ευρωπαϊκή ΄Ενωση κατέγραψε το σύνολο των κεντρικών αποφάσεων που λάμβανε σε βάθος εικοσαετίας, για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, υπό το πρίσμα μάλιστα της άμεσης και καθολικής εφαρμογής τους, αφενός στο σύνολο των προσώπων που δραστηριοποιούνται στα κράτη – μέλη της, αφετέρου στα εκτός Ε.Ε. πρόσωπα, που ανταλλάσσουν προσωπικά δεδομένα με την Ευρώπη.

Οι νέες ρυθμίσεις δεν περιορίζονται στις εμπορικές συναλλαγές, αλλά καταλαμβάνουν ένα ευρύτατο πεδίο δραστηριοτήτων, μεταξύ των οποίων και η δημοσιογραφία, στην ευρύτατη διάστασή της: Τα εθνικά, περιφερειακά και τοπικά Μ.Μ.Ε., αλλά και τις νέες (έως και υβριδικές) μορφές διάχυσης της πληροφορίας, που φθάνουν μέχρι τον ενεργό πολίτη, δημοσιογράφο, χρήστη τυποποιημένων εφαρμογών πληροφόρησης. Ιδού, λοιπόν, το διακύβευμα: Στη σύγχρονη δημοκρατία, η δημοσιογραφία έχει από τη φύση της την τάση συλλογής πληροφοριών και εν τέλει ελεγκτικό ρόλο, που αναγνωρίζεται ως μία ιδιότυπη «τέταρτη» μορφή εξουσίας.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έχει επαναληπτικά χαρακτηρίσει τον Τύπο με τον όρο «public watchdog» (θεσμικό μαντρόσκυλο), που αποκαλύπτοντας, διαχέοντας στοιχεία και κρίνοντας συστηματικά τις άλλες μορφές εξουσίας, επιτελεί αποστολές κομβικές για τη λειτουργία της δημοκρατίας και την πολυεπίπεδη καταπολέμηση φαινομένων διαφθοράς, στην πολιτική σφαίρα, στις επιχειρηματικές δραστηριότητες και στην επιλήψιμη διασύνδεση των δύο τους, σε ευρύτερο ή στενότερο κάθε φορά επίπεδο.
Στον αντίποδα, το πρώτο θύμα μιας δημοσιογραφίας που απευθύνεται (ή θέλει να απευθυνθεί), για λόγους χρηματοδότησης της λειτουργίας της, σε ευρύτερα ακροατήρια, δεν είναι παρά τα ατομικά δικαιώματα των ερευνώμενων προσώπων. Και επειδή κάθε καταγραφή που συνδέεται με ατομικά δικαιώματα (αθωότητα, ιδιωτικότητα, περιουσία, πεποιθήσεις κλπ.) συνιστά «πληροφορία που αφορά ένα φυσικό πρόσωπο, η ταυτότητα του οποίου είναι γνωστή ή μπορεί να γνωστοποιηθεί» (όπως αναφέρει ο νομικός ορισμός), είναι απόλυτα προφανές, ότι μία τέτοια δημοσιογραφία αποτελεί μία μόνη πηγή κινδύνου προσβολής προσωπικών δεδομένων.

Η νέα ευρωπαϊκή νομοθεσία για την προστασία των προσωπικών δεδομένων έχει – μεταξύ άλλων – σαφή προσανατολισμό στη μετάθεση του ελέγχου, από τον μέχρι πρότινος αποκλειστικό εξωτερικό ελεγκτή (Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων), στα ίδια τα πρόσωπα (φυσικά ή νομικά), που επεξεργάζονται τα προσωπικά δεδομένα τρίτων προσώπων (φυσικών).
Από αυτό τον ριζικό επαναπροσανατολισμό της αρμοδιότητας και ταυτόχρονα ευθύνης ελέγχου, απορρέουν όλες οι υπόλοιπες υποχρεώσεις, όσων επεξεργάζονται προσωπικά δεδομένα, καθώς και οι αντίστοιχες ευθύνες τους απευθείας, έναντι των υποκειμένων των δικαιωμάτων.
Στο πλαίσιο αυτό, ο Τύπος οφείλει να συνθέσει τον ελεγκτικό ρόλο του, με τις υποχρεώσεις που επιβάλει το νέο μοντέλο επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων, που εισήγαγε ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων Ε.Ε. 2016/679.
Το ερώτημα είναι πόση από τη ζωτική ενέργειά της πρέπει να αφιερώσει η δημοσιογραφία σε αυτή τη νέα αποστολή, που της επιβάλλεται δεσμευτικά, κυρίως όμως πόσο θα επηρεάσει ο προβλεπόμενα αυξημένος αυτοέλεγχος, που φαίνεται να επιφέρουν οι νέες ρυθμίσεις, τον πρωταρχικό ελεγκτικό ρόλο της δημοσιογραφίας.
Προφανώς, η απάντηση δεν μπορεί να είναι μονοσήμαντη, ούτε στατική, τα σχετικά δε ερωτήματα θα απαντηθούν (ποικιλόμορφα), όταν οι ωδίνες της γέννησης του νέου ρυθμιστικού πλαισίου για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, δώσουν τη θέση τους στην εξοικείωση και εμπέδωση των εννοιών και προβλέψεων, που αυτό εισάγει, παραμερίζοντας τις ισοπεδωτικές ερμηνείες και τους συνακόλουθους αφορισμούς, που χαρακτηρίζουν την τρέχουσα μεταβατική περίοδο.

*προέδρου του Δικηγορικού Συλλόγου Βόλου