Οι τέχνες ως γέφυρες για κοινωνική συμμετοχή των νέων

Των Μαριάννας Δαμασκηνίδου και Δέσποινας Παντελή

Αν ρωτούσε κάποιος την Ακαδημία Στελεχών της κατασκήνωσης ΧΑΝ Πηλίου για τις δραστηριότητες με τις οποίες ασχολούνται μέσα στα χρόνια, θα ανέφεραν τις πορείες, το κολύμπι στη θάλασσα και τις βραδιές ψυχαγωγίας. Φέτος όμως, τα μέλη της θα βάλουν στην απάντησή τους και μια καινούρια δραστηριότητα: Ένα διαδραστικό πρότζεκτ για τη συμμετοχή και τις τέχνες.

Το πρότζεκτ αυτό, με τον τίτλο «Τέχνες και Συμμετοχή» και τον μακροσκελή υπότιτλο «Εξετάζοντας τη συμμετοχή των νέων σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο μέσω των τεχνών», είναι μια συνεργασία της Δέσποινας Παντελή, εκπροσώπου νεολαίας της Ελλάδας στο Κογκρέσο Τοπικών και Περιφερειακών Αρχών του Συμβουλίου της Ευρώπης και της Μαριάννας Δαμασκηνίδου, απόφοιτης του Πανεπιστημίου της Κολωνίας. Οι δυο τους παρότρυναν τα 32 δεκατετράχρονα μέλη της Ακαδημίας Στελεχών να συζητήσουν σύγχρονα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα, να βιώσουν τις τέχνες ως ένα μέσο έκφρασης, αλλά και να αφήσουν και οι ίδιοι το δικό τους καλλιτεχνικό λιθαράκι πάνω στα θέματα που τους απασχολούν.
Οι νεαροί συμμετέχοντες παρακολούθησαν μια παρουσίαση για τη συμμετοχή των νέων σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο από την Παντελή, μια άλλη για τη συμμετοχή και τις τέχνες από τη Δαμασκηνίδου, αντάλλαξαν ιδέες για τρόπους συμμετοχής και για διάφορες καλλιτεχνικές εκφράσεις πάνω σε ελληνικά κοινωνικοπολιτικά θέματα, εκτέλεσαν αυτές τις ιδέες σε ένα workshop και στη συνέχεια τις παρουσίασαν και τις συζήτησαν μεταξύ τους.

Τα παιδιά διατήρησαν το ενδιαφέρον τους καθόλη τη διάρκεια, όντας σε εγρήγορση από την αρχή των παρουσιάσεων μέχρι τις απογευματινές συζητήσεις γύρω από τα καλλιτεχνικά τους έργα και τα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα που εκπροσωπούσαν, οι οποίες θερμαίνονταν περισσότερο από το πάθος τους παρά από τον καύσωνα. Πράγματι, αν υπήρξε ποτέ κάποια αμφιβολία σχετικά με την απήχηση ενός πρότζεκτ με περίπλοκο τίτλο και ενός workshop που εξαρτάται από τη φαντασία και το ενδιαφέρον των συμμετεχόντων, η απάντηση των παιδιών ήταν ηχηρή και σαφής: Θέλουν να μάθουν, θέλουν να πουν τη γνώμη τους και θέλουν να ακουστούν τόσο μεταξύ τους, όσο και από τους ενήλικες.
Το έργο αυτό δημιουργήθηκε ενόψει δύο στόχων: Ο πρώτος, πιο πειραματικός, εξετάζει την κοινωνική γλώσσα της σημερινής ελληνικής νεολαίας: Ποιοι κοινωνικοί όροι επανέρχονται συνεχώς στο λεξιλόγιό τους, με ποιες λέξεις και εικόνες θα εξέφραζαν καλλιτεχνικά τις απόψεις και τα άγχη τους; Παρά την πληθώρα πόλεων και σχολείων από όπου προέρχονται τα παιδιά, τα αποτελέσματα ήταν τα ίδια για όλους.

Ο δεύτερος στόχος του προγράμματος ήταν εκπαιδευτικός, μέσω των παρουσιάσεων, που αποσκοπούσαν όχι μόνο στο να διαφωτίσουν τα παιδιά σχετικά με τα θέματα του προγράμματος, αλλά και στο να τους δείξουν ρεαλιστικές ευκαιρίες κοινωνικής συμμετοχής και τις δυνατότητες των τεχνών ως δοχεία συμμετοχής και όχι απλώς αισθητικής ψυχαγωγίας. Ωστόσο, η διδασκαλία δεν έγκειται μόνο στην αναμετάδοση: Η υποστήριξη των παιδιών στις καλλιτεχνικές ιδέες που επέλεξαν για το workshop, η παρότρυνσή τους να αρθρώσουν αφηρημένες ανησυχίες, η υποστήριξη των προσπαθειών τους ανεξαρτήτως επιτυχίας ή αποτυχίας ήταν τουλάχιστον εξίσου σημαντικές. Το προϊόν αυτών των αλληλεπιδράσεων ήταν το πολλαπλασιασμένο ενδιαφέρον και κίνητρο των παιδιών, η κατανόηση των σύνθετων όρων «συμμετοχή» και «τέχνη», η διάθεσή τους για δημιουργία, η οποία, σύμφωνα με τα λεγόμενά τους, είχε ξεθυμάνει από τη χλιαρότητα του μαθήματος Καλλιτεχνικών στο σχολείο, και η αναζωπύρωση της πίστης τους στη συζήτηση των κοινωνικοπολιτικών προβλημάτων. Ο λόγος της αρχικής τους παραίτησης; Η πεποίθηση πως «ό,τι και να πουν δε θα ακουστεί» οπότε γιατί να προσπαθήσουν;

Και αυτή είναι η αλήθεια που απέδωσε αυτό το πρότζεκτ, μια αλήθεια που αντανακλά το δίλημμα της ελληνικής νεολαίας: Τα παιδιά πίστευαν ότι είναι μάταιο να προσπαθείς και όμως όταν τους ζητήθηκε, όταν ενθαρρύνθηκαν ότι η φωνή τους μετράει, προσπάθησαν, και το έκαναν εξαιρετικά – η επιφανειακή αδιαφορία, που τροφοδοτείται από την πικρία, έπεσε και έλαμψε το αχαλίνωτο ενδιαφέρον, και το μεράκι, και μια αφοπλιστική διαύγεια των σύγχρονων ελληνικών πραγματικοτήτων. Μαζί με κάποιους ελληνικούς θεσμούς, η πηγή που ονόμασαν πίσω από τα ελληνικά προβλήματα που επέλεξαν να αποτυπώσουν στα έργα τους, τα οποία κυμαίνονταν από τα αδέσποτα μέχρι τις πρόσφατες πυρκαγιές και τον σεξισμό στα σχολεία, ήταν ο Έλληνας πολίτης, με την «αδιάφορη, παραιτημένη νοοτροπία» του. Είναι σαφές ότι αυτά τα παιδιά δεν θέλουν να μεγαλώσουν για να γίνουν αυτός ο πολίτης, ωστόσο πιστεύουν ότι αυτή είναι η μόνη τους επιλογή. Είναι ξεκάθαρο ότι εμείς, οι ενήλικες, που έχουμε περισσότερη πολιτική και κοινωνική δύναμη από αυτά, δεν πρέπει να αφήσουμε να συμβεί αυτό. Αν η ελληνική νεολαία πιστεύει ότι δεν υπάρχει ελπίδα στην Ελλάδα, τότε αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει υποστήριξη, κι η υποστήριξη βρίσκεται μόνο από τον έναν στον άλλον. Πρέπει να δώσουμε τον χώρο και τον χρόνο στα παιδιά για να εκφραστούν, γιατί έχουν πολλά να πουν.