Όχι περί ανέμων, μόνον περί υδάτων

της Αντιγόνης Σδρόλια

Η λέξη ὕδωρ είναι μία από τις πιο αρχαίες λέξεις της ελληνικής γλώσσας. Ακόμη κι αν στα Νέα Ελληνικά σπάνια λέμε ὕδωρ, ωστόσο το ὕδωρ ρέει σε πάμπολλες σύνθετες και παράγωγες λέξεις: υδραυλικός, υδρατμός, υδραγωγείο, ύδρευση, ενυδρείο, ενυδάτωση, υδατάνθρακας, υδρόγειος, υδράργυρος, λειψυδρία και άλλες. Ακόμη κι αν ἀπέσβετο τό λάλον ὕδωρ, ωστόσο δεν σιώπησε. Αντιθέτως έγινε λαλίστατο. Αυτή ακριβώς η αδιάλειπτη παρουσία της αρχαίας λέξης δηλώνει τη δυναμική της γλώσσας μας και την ενότητα της ύπαρξής της.
Το ὕδωρ, γενική του ὕδατος. Στον πληθυντικό τα ὕδατα, των ὑδάτων. Είναι το νερό και τα νερά σε επιστημονικούς όρους, σε λόγιες εκφράσεις, στο αρκτικόλεξο της ΕΥΔΑΠ, σε έναν σωρό σύνθετες λέξεις, όχι μόνο επιστημονικές και λόγιες, αλλά συνηθισμένες και καθημερινές. Τα όμβρια ύδατα μάς ταλαιπώρησαν προσφάτως, ενώ τα χωρικά μας ύδατα μάς απασχολούν συνεχώς. Των υδάτων ο αγιασμός έγινε χθες, που μεταξύ άλλων έχει και την έννοια του καθαρμού, του εξαγνισμού των ανθρώπων. Και φυσικά μπορούμε να μιλάμε περί ανέμων και υδάτων, περί ποντικών και γάτων. Όταν όμως είμαστε ἐτοιμοι να παραχωρήσουμε γῆν και ὕδωρ, τότε καταδικαζόμαστε σε άνευ όρων υποταγή. Υδροχόος είναι αυτός που χύνει το νερό, aqua στα λατινικά, εξού και ο αστερισμός Aquarius.

Το ύδωρ της βροχής, το ὕδωρ ἐξ οὐρανοῦ, είναι ο ὑετός, λέξη που βρίσκουμε σήμερα στα μετεωρολογικά δελτία. Υδρία είναι το κανάτι, η στάμνα του νερού. Και η κλεψύδρα, το σύστημα μέτρησης του χρόνου των αγορητών στα αθηναϊκά δικαστήρια, κλέπτει το ύδωρ. Κι αυτό, γιατί όταν τελείωνε το νερό της κλεψύδρας, τότε τελείωνε και ο χρόνος ομιλίας του ρήτορα. Ύδρα είναι το νερόφιδο, θυμηθείτε τη Λερναία ύδρα. Η Ύδρα (το νησί που αναδύεται από τα ύδατα του Αργοσαρωνικού σαν νερόφιδο) και η Κάλυμνος (αρχικά Καλύδνα, το νησί με τα καλά ύδατα) ετυμολογικά από το ὕδωρ προέρχονται. Kαι φυσικά το πρόθημα hydro- στις ξένες λέξεις, πάντα σχετίζεται με το νερό.
Τόσες λέξεις με το ὕδωρ, άραγε εμείς γιατί λέμε νερό; Ας πάρουμε την ιστορία της λέξης από την αρχή. Ο νεαρός είναι ο γεμάτος νιάτα, ο φρέσκος, που μετά από συναίρεση έγινε νηρός. Νηρόν ὕδωρ, λοιπόν, είναι το φρέσκο νερό. Και αυτό το επίθετο νηρόν ουσιαστικοποιήθηκε και έγινε νερόν, ενώ το ὕδωρ αφαιρέθηκε ως αυτονόητο. Επομένως νερό είναι το φρέσκο ύδωρ, το τρεχούμενο -άρα πόσιμο- και όχι το στάσιμο. Κι αν σε κάποια χωριά της Θεσσαλίας ακόμη λένε «νηρό» στο ντόπιο ιδίωμα, ίσως δεν σφάλλουν.
Ὕδωρ ἀρχή τῶν πάντων τονίζει ο Θαλής, ο Μιλήσιος σοφός. Έστω κι αν ποτέ δεν ζητήσαμε ὕδωρ, για να πιούμε ένα ποτήρι νερό, ας συλλογιστούμε ότι χωρίς το ὕδωρ δεν θα υπήρχε ζωή. Ας εκτιμήσουμε, λοιπόν, αυτό το πολύτιμο ὑγρόν δῶρον, πριν πούμε το νερό νεράκι.