«Μυρίζει μέλλον φθινοπωρινό απαλό της μνήμης»

Του Παναγιώτη Σωτηρόπουλου
(Ευρωπαϊκό Σχολείο Βρυξελλών ΙΙΙ)

Είναι γοητευτικό το φθινόπωρο όσο κι αν ο αργόσυρτος πια χρόνος της νύχτας βιώνεται με ένταση εσωτερική. Ακόμη κι η διάχυτη μελαγχολία στην έρημη ακρογιαλιά, στο σκηνικό ενός τοπίου που αποκαλύπτει τη γυμνότητα και την αδυναμία του, έχει την επιβλητική ομορφιά της γαλήνιας ενατένισης μακριά από την πολύβουη πόλη. Μπορεί κάθε κίνηση τριγύρω να υπενθυμίζει την ευθραυστότητα του στιγμιαίου αλλά το βλέμμα ταξιδεύει στο διηνεκές. Το φθινόπωρο όλα είναι προσωρινά, όχι με τον τρόπο της υπόσχεσης, όπως την άνοιξη, αλλά και με την αίσθηση της απώλειας, μιας άλλης σελίδας που γύρισε στο επόμενο κεφάλαιο. Αν και μεταφέρει την αίσθηση πως δεν θα ξαναζήσουμε αυτό που αφήσαμε πίσω μας, ενέχει σπερματικά το νέο που κυοφορείται ως αντίσταση στη φθορά του χρόνου. Το φθινόπωρο, για όσους δεν αλλοτριώθηκαν από την ταφόπλακα την καθημερινή, είναι πάνω απ’ όλα η αισθητική του τοπίου. Κι εμείς, έμφορτοι από συγκινήσεις κι εμπειρίες, είμαστε αναπόσπαστο μέρος του. Βιώνουμε στο τοπίο αυτό την εμπειρία της παρουσίας μας και, μέσω αυτής της παρουσίας, τη συμβολή μας στη διαμόρφωση του τοπίου και της μοναδικής του τονικότητας.

Είστε ένας όμορφος φθινοπωρινός ουρανός, καθαρός και ροζ!
αναφωνεί στην ερωτική ποιητική του έξαρση ο Baudelaire.

Το φθινοπωρινό τοπίο δεν είναι μόνο πρόσληψη ιδεατή, αλλά και σύλληψη αισθησιακή. Είναι η δυναμική αλληλεπίδραση σώματος και αισθήσεων. Να διακρίνεις στο φθινοπωρινό τοπίο το φως, τα χρώματα, τα σχήματα, τα μοτίβα, την κίνηση, καθώς και την απόσταση που αντιστοιχεί, δηλαδή τον χώρο που εκτείνεται εμπρός σου. Να αντιλαμβάνεσαι τους ήχους ως σειρά, ως ακολουθία, ως ρυθμό. Να αντικρύζεις με γαλήνιο στοχασμό κάθε τι που ανακαλεί την ομορφιά.
Μυρίζει μέλλον φθινοπωρινό απαλό της μνήμης (Γιάννης Βαρβέρης, Φεγγάρια πανσελήνου)
Το φθινόπωρο είναι η αλληλουχία των χρωμάτων, μια αντίστιξη που προκύπτει ως πολυφωνικός συνδυασμός περισσότερων μελωδικών γραμμών, για να εκβάλλει σε ένα αρμονικό σύνολο. Είναι μια αρμονία ως αποτέλεσμα συνήχησης πολλών φθόγγων, είναι ένας αρπισμός που αναδεικνύεται από τη διαδοχική εκτέλεση των φθόγγων μιας συγχορδίας στη φύση.

Μια παλέτα μοναδικών χρωμάτων με τα φύλλα ν ’αλλάζουν αποχρώσεις πριν πέσουν, για να προετοιμάσουν το δέντρο για τον χειμώνα. Κάθε απόχρωση κρύβει ξεχωριστές χρωστικές, κάποιες από αυτές είναι πραγματικά αμυντικά όπλα!
Κάθε φθινόπωρο, είναι το ίδιο ξέφρενο παιχνίδι που σαν φλόγες ξεπηδούν στη φύση. Από το πράσινο έως το καφετί, περνώντας από το κίτρινο και το πορτοκαλί, τα φύλλα δεν αφήνονται στη φθορά για να πεθάνουν: Προετοιμάζονται για τη σκληρή εποχή που θα ακολουθήσει. Για να αντέξουν τα δέντρα στη δοκιμασία του χειμώνα. Έτσι, χάρη σε ένα λεπτό βιοχημικό μπαλέτο που ενορχηστρώνεται από γονίδια, δημιουργείται μια παλέτα αποχρώσεων που εκτίθενται σε δέντρα και δάση. Καφέ, χρυσά, χάλκινα, χρυσοκίτρινα, μωβ-κόκκινο, ανοιχτό μαύρο, πορφυρό και πορτοκαλί-κόκκινο. Στο παρασκήνιο βρίσκεται μια ομάδα χρωστικών ουσιών, καθεμιά από τις οποίες έχει μια συγκεκριμένη λειτουργία.

Πράσινο την Άνοιξη το φύλλο της βελανιδιάς, τα φύλλα είναι πλούσια σε χλωροφύλλη αντλούν ενέργεια από το φως του ήλιου μέσω της φωτοσύνθεσης. Κίτρινο έως πορτοκαλί όπως το πλατανόφυλλο το Φθινόπωρο, με τα καροτένια να κυριαρχούν στα κύτταρα των φύλλων. Μικραίνει η διάρκεια της μέρας, όλο και πιο σύντομος στο πέρασμά του ο ήλιος. Το δέντρο επιβραδύνει τον μεταβολισμό του και διακόπτει τη φωτοσύνθεση. Άχρηστη πια η χλωροφύλλη με τα ένζυμα να ενεργοποιούνται για την κατεδάφιση αυτού του μεγάλου μορίου που συγκροτεί τα φύλλα που πέφτοντας στο έδαφος αφήνουν τον χυμό για να αποθηκευτεί στον κορμό, τα κλαδιά ή τις ρίζες. Θα επανασυναρμολογηθούν την άνοιξη στα νέα πράσινα φύλλα.

Μια νέα παλέτα χρωμάτων αποκαλύπτει στη συνέχεια. Χρώματα ζεστά από τις άλλες χρωστικές που υπάρχουν ήδη στα φύλλα: Καροτένια (πορτοκαλί) και ξανθοφύλλες (κίτρινα), μικρότερα μόρια που συμμετέχουν επίσης στη φωτοσύνθεση. Το μείγμα τους σχηματίζει έτσι άπειρες αποχρώσεις του πορτοκαλί. Φωτεινό κόκκινο στη συνέχεια όπως το φύλλο σφενδάμου, με προστατευτικές χρωστικές ουσίες, τις ανθοκυανίνες, ουσίες που εμπλέκονται και στην ωρίμανση των φρούτων. Είναι και μια προειδοποίηση για τους παρείσακτους του ζωικού βασιλείου καθώς τα φύλλα είναι πλούσια σε ενώσεις τοξικές για αυτούς. Αποτελούν ταυτόχρονα και προστασία με την ισχυρή αντιοξειδωτική τους δύναμη καθώς προστατεύουν τα φύλλα από βλάβες που προκαλεί το φως του ήλιου μόλις καταστραφεί η χλωροφύλλη.

Καφέ είναι το χρώμα των πεσμένων φύλλων. Σιγά-σιγά, το δέντρο αφήνει το φύλλο να μαραθεί. Ανακτά όλα τα θρεπτικά συστατικά και τις ουσίες που εξακολουθούν να είναι χρήσιμα μέσω του χυμού, για να τα αποθηκεύσει κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Στη βάση του μίσχου που στηρίζει το φύλλο, υπό την επίδραση μιας ορμόνης, του αιθυλενίου, σχηματίζεται ένα είδος ουλής, αποτελούμενο από αδιαπέραστες ουσίες. Αυτό το σφιχτό πώμα διακόπτει τη διέλευση του χυμού, αφήνοντας το φύλλο να στεγνώσει. Έτσι γίνεται καφέ και τα κύτταρά του πεθαίνουν. Η ουλή, γίνεται τόσο εύθραυστη ώστε ένα φύσημα του αγέρα είναι αρκετό για να τη σπάσει και να αφαιρέσει το φύλλο.
Οι μακρόσυρτοι λυγμοί των βιολιών του φθινοπώρου
πληγώνουν την καρδιά μου με μια μονότονη βαρυθυμιά.

Και παρασύρομαι στον κακό άνεμο, που με σέρνει
εδώ κι εκεί όμοια μ’ ένα φύλλο νεκρό.
έγραφε ο Verlain με την πρώτη στροφή να αποτελεί το συνθηματικό για να αρχίσουν οι προπαρασκευαστικές δολιοφθορές για την απόβαση στη Νορμανδία τον Ιούλιο του 1944. Εκεί που ο συμβολισμός αισθητοποιούσε το Φθινόπωρο σαν πεισιθανάτια μελαγχολία, η φύση προνοεί για να περιπλανηθούμε στον κύκλο ζωής ως αναπόσπαστο μέρος της δημιουργίας. Όπως το ρεύμα που ταξιδεύει τα πεσμένα φύλλα με αμετάβλητη ηρεμία.

«Μυρίζει μέλλον φθινοπωρινό απαλό της μνήμης»
Γιάννης Βαρβέρης, «Φεγγάρια πανσελήνου»