Louis Pasteur vs Robert Koch: Η επιστήμη στη μέγγενη του εθνικισμού Ι

Του Παναγιώτη Σωτηρόπουλου, Ευρωπαϊκό Σχολείο Βρυξελλών ΙΙΙ

Ο ένας ήταν Γάλλος, ο άλλος Γερμανός. Ο πρώτος ανακάλυψε το εμβόλιο κατά της λύσσας, ο δεύτερος ταυτοποίησε τα βακτήρια της φυματίωσης. Για τους Γάλλους, ο Λουί Παστέρ δεν είναι μόνο o εφευρέτης των εμβολίων, αλλά και ο πατέρας της μικροβιολογίας. Η αναφορά στο όνομα του Ρόμπερτ Κοχ, ανακαλεί στη μνήμη των Γάλλων μόνο τον βάκιλο της φυματίωσης. Αντίθετα, στην άλλη πλευρά του Ρήνου, περιορίζουν τα επιτεύγματα του Γάλλου μόνο στην ανακάλυψη του εμβολίου κατά της λύσσας, ενώ ο Koch είναι ο εθνικός ήρωας, ο επιστήμονας που ανακάλυψε τις αιτίες των πλέον θανατηφόρων μολυσματικών ασθενειών, των βακτηρίων. Σε κάθε μια από τις δυο χώρες ιδρύθηκε ένα ερευνητικό ινστιτούτο που φέρει αντίστοιχα τα ονόματα των δυο διακεκριμένων επιστημόνων. Ο Pasteur και ο Koch, είναι η ιστορία μιας μονομαχίας ανάμεσα σε δυο κορυφαίους επιστήμονες στον κόσμο των μικροβίων, η παράλληλη πορεία δύο ιδιοφυών επιστημόνων, οι οποίοι έφεραν επανάσταση στην ιατρική.

Όταν ο Robert Koch (1843-1910), ένας απλός επαρχιακός γιατρός της χώρας του εκείνη την εποχή, απέδειξε το 1876 ότι τα βακτήρια ήταν υπεύθυνα για τη μετάδοση ασθενειών, ο Louis Pasteur (1822-1895), ένας χημικός παγκοσμίως ήδη αναγνωρισμένος για τις ανακαλύψεις του για τις ασθένειες του κρασιού, αντέδρασε με ασυνήθιστη εχθρότητα. Ένας έντονος ανταγωνισμός αναπτύχθηκε ανάμεσα σε αυτούς τους δύο επιστήμονες. Τροφοδοτήθηκε, από την πλευρά του Pasteur, από έναν δριμύ εθνικισμό που προέκυψε από τη γαλλική ήττα κατά τη διάρκεια του πολέμου εναντίον της Πρωσίας το 1870 και, για τον Koch, από τη δυσκολία του να κερδίσει σε φήμη και αναγνώριση έναντι ενός επιστήμονα είκοσι χρόνια μεγαλύτερού του και να επωφεληθεί από ένα τεράστιο διεθνές κύρος. Έντονη αυτή η αντίθεση, που εμπότισε τις σχολές που δημιούργησαν οι δυο επιστήμονες, δεν εκφυλίστηκε σε μια άγονη διαμάχη. Το αντίθετο, οδήγησε Γάλλους και Γερμανούς μελετητές να ξεπεράσουν τον εαυτό τους, επιτυγχάνοντας επιστημονικές επιτεύξεις εκπληκτικής συμπληρωματικότητας. Χάρη σε αυτούς, οι περισσότερες από τις μολυσματικές ασθένειες που κάποτε ταλαιπώρησαν την ανθρωπότητα, έχουν ηττηθεί. Η εχθρότητα ξεδιπλώθηκε στο σκηνικό της γαλλο-γερμανικής αντιπαλότητας και συνδαυλίζονταν από τα αισθήματα ταπείνωσης που προκάλεσε η στρατιωτική ήττα στους Γάλλους.

Ο χρονολογικός απολογισμός αυτής της αντιπαράθεσης χαρακτηρίζεται από πολλές – και για κάποιες από αυτές διάσημες – ανακαλύψεις των δύο επιστημόνων: Ο Γερμανός γίνεται διάσημος το 1882 με την έρευνά του για τη φυματίωση, ενώ ο Γάλλος με τον εμβολιασμό κατά της λύσσας το 1885 του Joseph Meister και γνωρίζει την αποθέωση.
Ο δρόμος για την επιτυχία δεν ήταν εύκολος για καμιά από τις εμβληματικές μορφές της επιστήμης. Σε μια συνάντηση της Γαλλικής Ιατρικής Ακαδημίας το 1842 ένας γιατρός ανασηκώθηκε έξαλλος και φώναξε. «Ο Λουί Παστέρ είναι εγκληματίας και θα πρέπει να εκτελεσθεί στην γκιλοτίνα. Ποιος νομίζει ότι είναι και μας λέει τι πρέπει να κάνουμε;».
Ο λίβελλος κατά του Παστέρ εκτοξεύθηκε μετά από ένα περιστατικό νοσηλείας. Ένας καταθλιμμένος άντρας πυροβόλησε τον γιατρό της γυναίκας του επειδή η σύζυγός του πέθανε από μόλυνση κατά τον τοκετό. Η συντεχνία των γιατρών επιτέθηκε στον Παστέρ όταν δημοσίευσε μια μελέτη που καταδίκαζε τους γιατρούς επειδή αρνούνται να πλένουν τα χέρια τους και να αποστειρώνουν τα ιατρικά εργαλεία τους. Παρά τις εμφανείς ενδείξεις της αιτίας που προκάλεσε τη θνησιμότητα της εγκύου ο Παστέρ δεν μπόρεσε να πείσει τους χειρουργούς ότι υπήρχαν μικρόβια που ευθύνονταν για τις ασθένειες.

Μετά το περιστατικό αυτό ο Παστέρ επέστρεψε στο Arbois, στην εξοχή της παιδικής του ηλικίας, όπου τον Μάιο του 1882, παρουσίασε το εμβόλιο για την ασθένεια του άνθρακα στα πρόβατα. Πενήντα πρόβατα μολύνθηκαν με αίμα άνθρακα. Τα είκοσι πέντε πρόβατα που επέζησαν, είχαν λάβει το εμβόλιο του Pasteur. Ο Παστέρ ξεκίνησε έπειτα έρευνα για μια θεραπεία κατά της λύσσας. Πραγματοποίησε πειράματα για τη θεραπεία σκύλων. Ανοίγοντας τα κρανία των σκύλων, εισήγαγε μολυσμένο ιστό. Μετέφερε τη μόλυνση σε κουνέλια και στη συνέχεια αφαιρέθηκε και ξηράνθηκε ο νωτιαίος μυελός τους. Στη συνέχεια ένεσε ξανά την ουσία σε μολυσμένους σκύλους. Τα σκυλιά επέζησαν. Δουλεύοντας ακούραστα, ανέπτυξε μια πρακτική και γρήγορη διαδικασία. Κάθε μέρα εμβολιάζονταν ένα σκυλί με στέλεχος λύσσας, ξεκινώντας με ένα αδύναμο. Αύξανε τη δύναμη του ιού κάθε μέρα έως ότου ο σκύλος καταστεί άνοσος. Αντιμετώπισε έτσι πενήντα σκυλιά χωρίς καμία αποτυχία.

Στις 6 Ιουλίου 1886, ο Λουί Παστέρ ξύπνησε από τα γαβγίσματα των σκύλων του σπιτιού του και κτυπήματα στην πόρτα του. Ανοίγοντας, βρέθηκε αντιμέτωπος με έναν άνδρα και μια απογοητευμένη γυναίκα που κρατούσε στην αγκαλιά της τον γιο της. «Κύριε Pasteur, παρακαλώ βοηθήστε τον φτωχό γιο μου. Τον δάγκωσε ο σκύλος αυτού του άντρα». Τι είχε προηγηθεί; Τα ξημερώματα, στην Αλσατία, ο Joseph Meister πηγαίνοντας στο γειτονικό χωριό δέχεται την επίθεση σκύλου που τον δαγκώνει δεκατέσσερις φορές. Ο σκύλος πυροβολείται, αλλά οι χωροφύλακες λένε ότι είχε λύσσα. Επικράτησε πανικός στο χωριό, γιατί εκείνη την εποχή δεν υπήρχε θεραπεία. Η δυστυχής μητέρα αναζήτησε τρόπους να σώσει το παιδί της και έφτασε ώς τον Παστέρ που τους οδήγησε στο εργαστήριό του. Ήξερε ότι ο μικρός Joseph πεθαίνει. Η κλινική εικόνα ήταν απογοητευτική. Οι πληγές στα χέρια και τα πόδια του ήταν πολύ πρησμένες, φλεγμονώδεις και μοβ. Ο Παστέρ κατάλαβε ότι με την ένταση και τον αριθμό των δαγκωμάτων του σκύλου, ο Jospeh Meister σίγουρα θα εκδήλωνε λύσσα και ο μικρός θα πέθαινε με τον πιο φρικτό τρόπο. Στις 6 Ιουλίου 1885, ο Jospeh έγινε ο πρώτος άνθρωπος που έλαβε ενέσεις εμβολίου κατά του ιού της λύσσας που αναπτύχθηκε σε κουνέλια και αποδυναμώθηκε με ξήρανση. Ο ορός είχε κινδύνους. Τα σκυλιά είχαν αναρρώσει, αλλά αυτό δεν σήμαινε ότι θα επιτυγχανόταν η ίαση και στους ανθρώπους. Η διακινδύνευση ήταν μεγάλη. Εάν το αγόρι πέθαινε μετά την εφαρμογή του εμβολίου, ο Παστέρ ήξερε ότι θα έχανε την αξιοπιστία του. Αλλά επειδή ο θάνατος του Jospeh ήταν αναπόφευκτος, ο Παστέρ προχώρησε στην εφαρμογή του εμβολίου. Πραγματοποίησε δεκατρείς εμβολιασμούς σε δέκα ημέρες. Ο Jospeh ανέκαμψε. Ο Παστέρ αναγνωρίστηκε ως ιδιοφυΐα και η αξιοπιστία του όχι μόνον αποκαταστάθηκε, αλλά έγινε ένας θρύλος της επιστήμης.

Ο Joseph Meister σεβάστηκε τη μνήμη του Pasteur. Αφού επέζησε του «Μεγάλου Πολέμου», ανέλαβε δουλειά ως φύλακας του Ινστιτούτου Pasteur στο Παρίσι. Το 1940 η εισβολή των Γερμανών επέφερε γρήγορα την κατάληψη της Γαλλίας. Στις 14 Ιουνίου 1940, η είσοδος των Γερμανών στρατιωτών στο Ινστιτούτο Pasteur τον συγκλόνισε. Αν και η επίσκεψη των εισβολέων ήταν μια πράξη αβροφροσύνης μάλλον, απόδοση τιμής και φροντίδα στον τάφο του Pasteur, ο Joseph δεν μπόρεσε να αντέξει την εισβολή και την αδυναμία του να αντισταθεί στη βεβήλωση του εθνικού συμβόλου. Ο Meister επέστρεψε στο σπίτι του και με έναν μόνο πυροβολισμό από περίστροφο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου τερμάτισε τη ζωή του.