Λογοτεχνικό πορτραίτο του Κυριάκου Παπαγεωργίου

Της Αντιγόνης Σδρόλια

Τον Κυριάκο Παπαγεωργίου τον γνωρίζω χρόνια εξ ακοής ή εξ αντανακλάσεως, καθώς ως πολυγραφότατος αρθρογράφος ή δεινός εισηγητής πάντα εμφανιζόταν στον τοπικό Τύπο και στα κοινωνικά δρώμενα, ενώ οι κοινοί γνωστοί μας τον ανέφεραν συχνά. Ωστόσο, μόνο τα τελευταία χρόνια έτυχε να τον γνωρίσω προσωπικά.
Στο βιογραφικό του σημείωμα αυτοπροσδιορίζεται ως περιηγητής, φωτογράφος και ερευνητής, που επί 40 χρόνια φωτογραφίζει και γράφει για τον πολιτισμό, τους ανθρώπους και τα ερείπια του αρχαίου κόσμου.
Ο Κυριάκος τολμά να εκτίθεται εκθέτοντας τις σκέψεις και τους προβληματισμούς του. Και αυτή η έκθεση δεν είναι μόνο τα κείμενα. Είναι και οι φωτογραφίες. Και οι θεατρικές κριτικές. Τα ταξιδιωτικά άρθρα. Τα αμιγώς λογοτεχνικά. Τα φιλοσοφικά. Τα ποιητικά. Τα υβρίδια που πατάνε σε πολλά λογοτεχνικά γένη.
Συχνά αποκαλύπτεται στις γραφές του και η διαστροφή του επαγγέλματος. Μαχόμενος δικηγόρος γαρ επί σειρά ετών. Έτσι, άλλοτε η δράση διαδραματίζεται «Δίκης και Θέμιδος γωνία», άλλοτε τα κείμενα αναζητούν τον δράστη, οπωσδήποτε όμως με χιούμορ, αλλά και κατανόηση των ανθρώπινων αδυναμιών.

Τι άλλο είναι ο Κυριάκος Παπαγεωργίου;
Ακούραστος οδοιπόρος σε όλα τα σημεία του ελληνικού ορίζοντα. Γι’ αυτόν το ταξίδι είναι η απόλυτη αξία του ποιείν, του γεωμετρείν και του ευλαβείσθαι τη ζωή. Όμως δεν οδοιπορεί μόνο, αλλά καταγράφει παράλληλα. Αρθρογραφώντας συστηματικά στο περιοδικό Ελληνικό Πανόραμα από το 2000, μυεί τον αναγνώστη στα μυστικά της ελληνικής γης με την περιγραφική του δεινότητα και το άκρως αναγνωρίσιμο ύφος του, κινούμενος ανάμεσα στην τοπογεωγραφία και τη λογοτεχνία. Ο ριψοκίνδυνος λάτρης της ελληνικής φύσης έχει πατήσει όλες τις κορυφές, όλα τα φαράγγια, όλα τα νησιά της Ελλάδας κατοικημένα και ακατοίκητα. Πεζοπορεί και ανιχνεύει αρχαίους ναούς, γέφυρες, βυζαντινά μοναστήρια, πέτρινους φάρους, σιδηροδρομικούς σταθμούς, φυσικά μνημεία και αρχαία θέατρα. Οδοιπόρος της περιπέτειας και της γνώσης, περπατά με τα πόδια, βαδίζει με το μυαλό. Στις περισσότερες εξορμήσεις του είναι μόνος. Μάλλον του αρέσει ο κίνδυνος, τον ιντριγκάρει, τον κάνει να αξιολογεί τις δυνάμεις του και ενίοτε να τις υπερβαίνει.

Τι άλλο είναι ο Κυριάκος Παπαγεωργίου; Ή τι είναι κατ’ εξοχήν;
Καταγραφέας ακροπόλεων, ιστοριοδίφης και ερασιτέχνης αρχαιολόγος. Όπως και κάθε ερασιτέχνης, ως εραστής της τέχνης, φλέγεται για την καταγραφή της ιστορικής διαδρομής, την ανασύσταση της ιστορικής αλήθειας, την αναζήτηση και την εύρεση. Ανοίγει τα ιστορικά κιτάπια, αναζητεί και διασταυρώνει, τεκμηριώνει. Ένας σύγχρονος Παυσανίας, με τη δική του Ελλάδος περιήγησιν. Ίσως κι ένας σύγχρονος Στράβων. Οπωσδήποτε όμως ένας εκπληκτικός μνήμων που με πείσμα διασώζει τη συλλογική μνήμη. Έτσι απολαμβάνεις το ταξίδι στις «Πενήντα Θάλασσες» του Κυριάκου και βλέπεις στο αραξοβόλι το «Βαπόρι», τον θρυλικό Κύκνο. Οι ζωντανότατες περιγραφές αποπνέουν νοσταλγία και συγκίνηση, καθώς μεταφέρουν τον αναγνώστη στην αυθεντική ατμόσφαιρα και το κλίμα της εποχής.

Η γλώσσα
Σε όλη αυτή τη μυητική διαδικασία προσέγγισης των τόπων και των τοπίων, ο Κυριάκος Παπαγεωργίου κάνει αφειδώς χρήση του λεξιλογικού πλούτου της ελληνικής γλώσσας, χωρίς να φοβάται να αναμείξει λαϊκά και λόγια στοιχεία, ομηρικές φράσεις, στίχους των ποιητών, όλα ένα γοητευτικό συνονθύλευμα με αποκλειστικό σκοπό τη δημιουργία εικόνων. Μιλά για το εινοσίφυλλον Πήλιο (που σείονται τα φύλλα του), για το υλήεν (γεμάτο δάση) και αιπύ (γκρεμνώδες). Ξαναζωντανεύει τις λέξεις τις ξεχασμένες από αιώνες και σε ωθεί να τις ανασύρεις από τα λεξικά. Γραφή, που σε κάνει να αγαπήσεις ξανά κι απ’ εξαρχής την ελληνική γλώσσα. Πολύτιμα ψήγματα λόγου που σφυρηλατήθηκαν μέσα στο καμίνι των εμπειριών του συγγραφέα.
Κι όταν μιλά με στίχους, η ποίησή του είναι υπαινικτική, ερμητική, λιγότερο ή περισσότερο κρυπτική με όλα τα χαρακτηριστικά της νεωτερικής ποίησης, με στίχο ελεύθερο, άνισα στροφικά σύνολα, πεζολογικό τόνο, τόλμη εκφραστική και απόκλιση από τη νόρμα. Έτσι μέσα από την αμφισημία, τον ελλειπτικό λόγο και την ανατροπή των καθιερωμένων προκύπτει το ποιητικό νόημα. Ο δημιουργός επιμένει στην ακρόαση του ποιητικού λόγου και όχι στην απλή ανάγνωση, προτρέποντάς μας να διαβάζουμε φωναχτά την ποίηση κι όχι από μέσα μας.
Η πένα του απευθύνεται πρώτα στην καρδιά και μετά στο μυαλό. Μόνο έτσι θα δεις το φυσικό τοπίο και με τις πέντε σου αισθήσεις. Θα οσφρανθείς τις λεβάντες, τα μελισσόχορτα και τις αγριομολόχες. Θα γευτείς τα κάστανα, τα βατόμουρα και τα φιρίκια. Θα ακούσεις τους αγριοτούμπανους, τη βοή του Αιγαίου, τα κελαριστά ρυάκια. Θα αγγίξεις τις ολοπόρφυρες μαρουδίτσες, τις θεριεμένες τσουκνίδες, τους γερασμένους κορμούς δέντρων, τα απολιθωμένα ερείπια παλιών οικισμών. Και τότε, εντελώς επαγωγικά, θα αντικρίσεις το τοπίο στο σύνολό του. Με τον τρόπο που ο Ηρόδοτος έμαθε στον Κυριάκο να βλέπει. Γι’ αυτό και στα «Πηλιογραφήματα» ο συγγραφέας με γράμμα προς τον Ηρόδοτο ξεκινά το αφηγηματικό του ταξίδι.

Οι εμμονές του
Ο Κυριάκος Παπαγεωργίου έχει μόνιμη και χαρτογραφημένη στον νου την εμμονή της περιπέτειας, καθώς θεωρεί πως όλες οι ιδέες και οι λέξεις εκεί, στην περιπέτεια, ανακαλύπτονται, εκεί συνωστίζονται κι εκεί ανασταίνονται. Δεν είναι ούριοι όλοι οι άνεμοι. Aν δεν υπήρχαν οι πλάγιοι άνεμοι, οι πιο επικίνδυνοι, δεν θα υπήρχε περιπέτεια, δεν θα υπήρχε το απρόοπτο, δεν θα υπήρχε η συγκίνηση. Η περιπέτεια είναι η αφετηρία για κάθε ταξίδι.
Τα κείμενά του δεν είναι ούτε αμιγής ποίηση ούτε ανόθευτη φιλοσοφία, αλλά καταγραφές από τα περπατήματά του, με σκοπό να αποκαλύψει όχι το αληθές και το αναγκαίο, αλλά το εικός και το πιθανό, με την αριστοτελική ορολογία.
Και πάντα στα γραπτά του είναι παρούσες οι διακειμενικές αναφορές σε Πλάτωνα, Επίκουρο, Αριστοτέλη. Στίχοι του Ελύτη συνηθέστερα λειτουργούν ως προμετωπίδα των άρθρων του ή αρχαία σπαράγματα. Στίχοι ως λεζάντες που συνοδεύουν τις φωτογραφίες του σαν να τις υποτιτλίζουν ή να τις μεταγλωττίζουν. Κι έτσι το φωτογραφικό υλικό οπτικοποιεί τα όσα η φαντασία μας έπλασε.

Μότο του Κυριάκου και modus vivendi είναι να ακολουθεί τον κανόνα που λέει πως τα μικρά πράγματα χτίζουν τη μεγάλη ζωή. Το είπε άλλωστε και ο Ελύτης: «πολλά μέλλει να μάθεις αν το Ασήμαντο εμβαθύνεις». Ίσως γι’ αυτό ο Κυριάκος ειδικεύεται στις μικροαφηγήσεις. Πιθανότατα γιατί τον συγκινεί το μικρό.
Εξήντα είναι οι «Μικρές μικρές Πατρίδες» του. Το μικροπέλαγο της Κέρου, η Σχοινούσα, το Κουφονήσι, η Ηρακλειά, η Χάλκη, η Λιβάδα, η Ασπροπαλιά, η Στρογγύλη και τόσες άλλες. Πρόκειται για απλά, μικρά μαθήματα πατριδογνωσίας που μας αλλάζουν τον τρόπο θέασης των πραγμάτων. Ο Κυριάκος μάς μαθαίνει πώς να βλέπουμε και να παρατηρούμε αλλάζοντας την οπτική μας γωνία. Ίσως τελικά δεν χρειάζεται να ταξιδεύουμε αναζητώντας συνεχώς καινούργια τοπία. Αρκεί να αποκτήσουμε καινούργια ματιά. Ο Κυριάκος παρατηρεί το ταπεινό και το ασήμαντο. Τον γοητεύουν οι παράξενες πέτρες, τα θαλασσόξυλα, ό,τι ταπεινό μετατρέπεται σε καλλιτεχνικό. Και το συλλέγει, για να το διασώσει από την ασημαντότητά του.
Εν κατακλείδι, για τον Κυριάκο Παπαγεωργίου το φυσικό τοπίο ξεκλειδώνει την πόρτα της ποίησης και ωθεί στην αιώνια αναζήτηση της κρυμμένης ομορφιάς. Και να, μέσα από τα γραπτά και τις φωτογραφίες του, το φυσικό κάλλος ξεπροβάλλει εμπρός μας ιδωμένο από κάποιον φανατικό περιπατητή και λάτρη του. Έναν άνθρωπο της δράσης που καταγράφει εκ μνήμης χωρίς να τηρεί ημερολόγιο καταστρώματος, έναν διασώστη της συλλογικής μνήμης που αναστοχάζεται και αναπαριστά με λόγο ηδυσμένο και ποιητικό.