Ιστορίες με τις λέξεις – Μήτρα και matrix

Της Αντιγόνης Σδρόλια

Η μήτηρ, της μητρός. Μια λέξει οιονεί αρχετυπική. Πρωτοελληνική, αφού απαντά ήδη στις μυκηναϊκές πινακίδες της Γραμμικής Β’ (ma-te) και πρωτοϊνδοευρωπαϊκή. Στα σανσκριτικά mā́tar. Στην αρμενική mair. Στα λατινικά mater. Στην αρχαιότητα ήταν προσωνυμία της Ρέας, της Κυβέλης, της Δήμητρας που κι αυτή θεωρούταν μητέρα της γης, καθώς δᾶ είναι δωρικός τύπος του γῆ + μήτηρ. Στον χριστιανισμό η Θεοτόκος είναι η πανύμνητος Μήτηρ. Η μητέρα είναι πηγή δημιουργίας και γενεσιουργός παράγοντας. Λέμε Μητέρα Γη. Λέμε επίσης ότι η αδικία είναι μητέρα της βίας. Η αργία είναι μήτηρ πάσης κακίας, αλλά και η επανάληψη είναι μητέρα της μάθησης. Πνευματική μητέρα είναι η νονά. Το πρόσωπο που φροντίζει για τους άλλους λέγεται μεταφορικά μητέρα του λόχου. Η μητέρα πατρίδα ζητεί τις υπηρεσίες μας, αλλά συχνά αποδεικνύεται μητριά για τα παιδιά της. Στην αρχαιότητα η πόλη-κράτος που ίδρυε αποικίες ήταν η μητέρα πόλις, η μητρόπολις. Σήμερα μητρόπολη είναι ο μεγαλοπρεπής ναός, αφιερωμένος στον πολιούχο άγιο, αλλά και κάθε πόλη όπου αναπτύσσεται έντονη δραστηριότητα. Εξού και το μετρό ως αντιδάνειο από το γαλλικό metro, τη σύντμηση του metropolitain. Από εκεί και ο νεολογισμός μετροσέξουαλ (metropolitan + heterosexual), αναφερόμενος στους ετεροφυλόφιλους άνδρες που αναπτύσσουν ανησυχία για την εξωτερική τους εμφάνιση.

Στη μήτρα αναπτύσσεται το γονιμοποιημένο ωάριο. Εκεί διατρέφεται το έμβρυο μέχρι τη γέννησή του. Μήτρα είναι και το καλούπι. Μεταφορικά είναι ό,τι δημιουργεί, ό,τι διαμορφώνει κάτι άλλο. Σαν τη Μεσόγειο, τη μήτρα των πολιτισμών. Μητρῷον στην αρχαία Aθήνα ήταν ο ναός της Κυβέλης, όπου φυλάσσονταν τα δημόσια αρχεία. Εξού και το μητρώο, ο επίσημος κατάλογος προσώπων με κοινή ιδιότητα και, κατ’ επέκταση, η υπηρεσία που είναι αρμόδια για την κατάρτιση και τήρησή του. Στο ποινικό μητρώο εγγράφονται τα ονόματα των καταδικασθέντων, οι αξιόποινες πράξεις τους και οι αντίστοιχες ποινές, με αποτέλεσμα το αντίγραφό του να είναι βεβαρημένο, λερωμένο και όχι λευκό. Αδέρφια από την ίδια μάνα είναι ομομήτρια. Τα μητρικά είναι οι παθήσεις της μήτρας.

Η αρχαιότατη καταγωγή της λέξης αποτελεί ένα έμμεσο γλωσσικό τεκμήριο για τη σπουδαιότητα που αποδίδει στη μήτρα ο ανθρώπινος πολιτισμός. Το πόσο σημαντική είναι η σχέση μητέρας και παιδιού, από κοιλίας μητρός, από την πρώτη κιόλας στιγμή της ζωής, επιβεβαιώνεται από την έκφραση μητρική γλώσσα. Μητρόθεν θεωρείται ότι μαθαίνεται η γλώσσα.
Σημείο των ημερών είναι η δανεική, παρένθετη, ανάδοχη μήτρα, καθώς και η φέρουσα μητέρα, η παρένθετη, η μήτρα της οποίας εγκαταλείπει το κυοφορούμενο, όταν αυτό εξέρχεται στο εξωτερικό περιβάλλον. Κι εδώ αναρωτιέμαι μήπως έτσι απεμπολούμε ή υποβιβάζουμε την έννοια της μητρότητας. Στα λατινικά η μήτρα λέγεται matrix. Πλέον, με τη λέξη Μάτριξ εννοούμε έναν κόσμο εικονικής πραγματικότητας, όπου είμαστε εγκλωβισμένοι. Σε μια κοινωνία που έχει ατομοκεντρικό χαρακτήρα και μεταφράζει κάθε ατομική επιθυμία σε δικαίωμα, φοβάμαι πως η μητρότητα θα τείνει να καταντήσει Μάτριξ.