Η Λαβύρινθος της Μεσσαράς

του Κυριάκου Παπαγεωργίου

«Η Ελληνική Δημοκρατία κι ο Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, με το υπ’ αριθμ. τάδε Κατεπείγον έγγραφό τους που έφερε ημερομηνία 4 Σεπτεμβρίου 2007 εγνώριζε ότι με την υπ’ αριθμ. δείνα απόφαση του Α1 Τμήματος του Αρείου Πάγου διορίστηκα αντιπρόσωπος της Δικαστικής Αρχής στο 461ο Εκλογικό Τμήμα Δήμου Μοιρών – Εκλογικό Διαμέρισμα Καστελλίου της εκλογικής περιφέρειας Ηρακλείου, για τη διενέργεια των γενικών Βουλευτικών εκλογών της 16ης Σεπτεμβρίου 2007 κι ότι έπρεπε να μεταβώ δυο ημέρες πριν από την ημερομηνία που έχει ορισθεί στο ανωτέρω εκλογικό τμήμα…» και τα λοιπά και τα λοιπά.

Από του χρονικού αυτού σημείου μέχρι τότε που ανέλαβα τα καθήκοντά μου δεν πρόλαβα να πληροφορηθώ την ιστορία του τόπου ούτε και να ασχοληθώ με ό,τι περιβάλλει το ημιορεινό τοπίο του χωριού που έφερε το όνομα Καστέλλι. Όμως από τα χαράματα που ανέλαβα την υποχρέωση να ανοίξω το κατάστημα της ψηφοφορίας στο τοπικό Νηπιαγωγείο και μέχρι αργά το βράδυ της 16ης Σεπτεμβρίου, οπότε και τελείωσε η εκλογική διαδικασία με το κλείσιμο της κάλπης, αλλά και το πέρας της διαλογής των ψήφων, συνέβησαν μερικά ασυνήθιστα γεγονότα που βέβαια δεν είχαν σχέση με την εν γένει εκλογική διαδικασία, αλλά ούτε και με την ψηφολεκτική διαλογή που ακολούθησε την ψηφοφορία.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά, αν θέλουμε να φτάσουμε στο εξωφρενικό εκείνο «διάλειμμα» της ψηφοφορίας, αυτό που έλαβε χώρα κατά τις μεσημβρινές ώρες. «Διάλειμμα» που μόνο στην Κρήτη συμβαίνει και φυσικά απαγορεύεται από την εκλογική νομοθεσία.

Πηγαίνοντας δυο μέρες πριν από τις εκλογές της 16ης του Σεπτέμβρη, δε φανταζόμουνα ότι η αίθουσα που παραλάμβανα στο Νηπιαγωγείο του χωριού Καστέλλι, βρισκόταν σε απόσταση μόλις χιλίων πεντακοσίων μέτρων από την είσοδο του πιο διάσημου λαβύρινθου στον κόσμο, της Λαβυρίνθου Γόρτυνας του Νομού Ηρακλείου.
Ήταν σημαδιακή η άγνοιά μου, αλλά εξίσου σημαδιακή ήταν και η εκτενής κι εμπεριστατωμένη πληροφόρηση που μου έκανε ο τότε πρόεδρος του χωριού για την ύπαρξη της Λαβυρίνθου, ιδιαίτερα κατά τη μισάωρη διακοπή της ψηφοφορίας, εκεί προς το μεσημέρι, φιλοξενώντας με στο σπίτι του, το οποίο βρισκόταν απέναντι από το Νηπιαγωγείο – Εκλογικό Κέντρο.
Η γυναίκα του προέδρου είχε μαγειρέψει ένα εκλεκτό γιουβετσάκι στο φούρνο, αλλά με τις πρώτες κιόλας μπουκιές παρεισέφρησε στον οισοφάγο μου, μαζί με τη νοστιμάδα της μανέστρας και η προκλητική παραίνεση του φιλόξενου προέδρου να με συνοδεύσει πάραυτα ώς τη Λαβύρινθο, γιατί την επομένη ο ίδιος θα έφευγε ταξίδι κι έτσι εγώ θα έχανα μια για πάντα την ευκαιρία να ιδώ τις εκπληκτικές αίθουσες του πιο διάσημου σπηλαίου της ιστορίας, αφού η είσοδος σε αυτό δεν είναι επιτρεπτή.
Κοίταξα το ρολόι και υπολόγισα τον χρόνο που απέμενε ώς την ώρα που έπρεπε να «ξανανοίξω» το εκλογικό κέντρο.
Απέμενε χρόνος είκοσι λεπτών, εθιμικά «ελεύθερος», αλλά και διαθέσιμος από μένα για το φαγητό στο σπίτι του προέδρου.
Του είπα «πάμε» και δίχως δεύτερη κουβέντα φύγαμε παρέα με τον τοπικό κοινοτάρχη για τη Λαβύρινθο (*)…
Σε ένα πεντάλεπτο είμασταν απέξω από ένα βαθουλωτό χάσμα, στη βάση ενός ήπιου λόφου, λίγο πιο πάνω από το Καστέλλι. Σταθήκαμε να αναμετρήσουμε το τοπίο και να αναμετρηθούμε με την ιστορία, τον μύθο και τις θρυλικές διαστάσεις που έπαιρνε ο αρχαίος Μινωικός λαβύρινθος, με τον Μινώταυρο, την Πασιφάη, την Αριάδνη και τον Θησέα.
*

Η Λαβύρινθος της Γόρτυνας στον κάμπο της Μεσσαράς, που ξεχωρίζει από τον ουσιαστικά ανύπαρκτο Μινωικό Λαβύρινθο της Κνωσού, που δεν έχει ακόμη βρεθεί, είναι ένα αχαρτογράφητο σπήλαιο, άγνωστης χρονολογίας που το τυλίγει ο μύθος και η συγκλονιστική ιστορία του παρελθόντος.
Προσεγγίζοντας ιστορικά τη Λαβύρινθο διαπιστώνουμε ότι ο μυθικός Λαβύρινθος της Κνωσού μεταφέρθηκε στη Λαβύρινθο της Γόρτυνας από μια ανεύθυνη ερμηνεία ενός μεσαιωνικού χρονογράφου.
Στη Μεσσαρά λοιπόν, περίπου τρία χιλιόμετρα από τη Γόρτυνα υπάρχει ένα ανθρώπινο δημιούργημα, ένα μεγάλο δηλαδή υπόγειο λατομείο, διανοιγμένο κυρίως κατά τη Ρωμαϊκή εποχή, που φέρει εδώ και αιώνες αυτό το όνομα, αλλά σε γένος θηλυκό.
Συνδεδεμένη με το δημιούργημα του Δαίδαλου και τον ανθρωποφάγο Μινώταυρο, η Λαβύρινθος αποτελούσε ανέκαθεν μια πρόκληση για τους επισκέπτες της. Όσοι περπάτησαν τους διαδρόμους της έμειναν άναυδοι μπροστά στο μέγεθος και την πολυπλοκότητα αυτού του ανθρώπινου έργου. Ηταν ένα πελώριο παλάτι, αποτελούμενο από ένα σύμπλεγμα αιθουσών και διαδρόμων που ήταν τόσο μπερδεμένοι μεταξύ τους, ώστε μόνο ο ίδιος ο Δαίδαλος μπορούσε να βρει τον δρόμο μέσα σε αυτό.
Η παλιότερη γραπτή περιγραφή της Λαβυρίνθου έγινε από τον Φλωρεντινό μοναχό Christoforo Buondelmonti που το επισκέφτηκε το 1415. Αλλά και ο διάσημος Γάλλος βοτανολόγος και περιηγητής Ζοζέφ Πιττόν Ντε Τουρνεφόρ το εξερεύνησε εντατικά τον Ιούλιο του 1700.
Το Τμήμα Κρήτης της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρίας πραγματοποίησε την πρώτη αυτοψία μόλις τον Απρίλη του 1999.
Από τη σύγκριση των χαρτογραφήσεων που έχουν γίνει προκύπτει ότι η Λαβύρινθος διαθέτει δυο εισόδους, στη μια από τις οποίες είμασταν τώρα μπροστά με τον κοινοτάρχη του Καστελλίου.
Το σπήλαιο περιλαμβάνει διαμορφωμένους διαδρόμους, μήκους δυόμισι χιλιομέτρων που οδηγούν ή συνδέουν μεγάλες λαξευτές αίθουσες. Πιο εντυπωσιακή είναι η «Αίθουσα της Τράπεζας». Αλλά εξίσου σημαντικές είναι ο «Κρυφός Θαλαμίσκος», η «Αίθουσα Πάλης», η «Αίθουσα Τελετών», ο «Θάλαμος Νυχτερίδων», το «Άντρο του Θησέα», ο «Θάλαμος Νερού», η «Αίθουσα Αναπαύσεως», το «Μυστικό Άντρο», ο «Θάλαμος Βωμού», το «Άντρο του Μινώταυρου», η «Αίθουσα Πλακών», η «Αίθουσα της Αριάδνης» και το «Απατηλό Τρίστρατο».
Η Λαβύρινθος αναμφίβολα υπήρξε ένα τεχνητό λατομείο που έγινε αντικείμενο καθολικού θαυμασμού και διάσημο τουριστικό αξιοθέατο.
Οι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρονται στον λαβύρινθο της Κνωσού, ως ένα μυθικό υπόγειο οικοδόμημα, έργο του Δαιδάλου, μέσα στο οποίο φυλάκισε ο Μίνως τον Μινώταυρο. Ο Πλούταρχος αναφέρει στην περιοχή της Κνωσού τον Λαβύρινθο, χωρίς να προσδιορίζει την πραγματική θέση και τον χαρακτήρα του. Και μόνο ο Λατίνος συγγραφέας Κλαύδιος Κλαυδιανός, γύρω στο 400 μ.Χ. τοποθετεί για πρώτη φορά τον Λαβύρινθο στο αρχαίο λατομείο, βορειοδυτικά από τη Γόρτυνα.
Συνοπτικά οι δυο επικρατούσες εκδοχές για την προέλευση της σπηλιάς λένε τα εξής: Σύμφωνα με την πρώτη, που ανήκει στην Εφορία της Σπηλαιολογίας του υπουργείου Πολιτισμού, πρόκειται για ένα εντελώς τεχνητό σπήλαιο, ένα υπόγειο λατομείο πωρόλιθου, δημόσιο τεχνικό έργο της αρχαιότητας. Η δεύτερη που ανήκει στην Άννα Πετροχείλου, υποστηρίζει ότι η Λαβύρινθος ήταν αρχικά μια φυσική σπηλιά, η οποία σε κάποια άγνωστη εποχή δέχτηκε επεμβάσεις από τους ανθρώπους, οι οποίοι δημιούργησαν θαλάμους και διαδρόμους.

Η σπηλιά χρησιμοποιήθηκε σε διάφορες περιόδους ως καταφύγιο του τοπικού πληθυσμού, αλλά και ως αποθήκη πυρομαχικών από τους κατακτητές Γερμανούς, κατά την περίοδο της Κατοχής.
Οι τελευταίοι μάλιστα κατά την αποχώρησή τους ανατίναξαν μεγάλο μέρος της εισόδου και κάποιων αιθουσών, αλλοιώνοντας τη μορφή και την αρχιτεκτονική του σπηλαίου.
Το 1961 τρεις άνθρωποι βρήκαν τον θάνατο από έκρηξη των πυρομαχικών που άφησαν οι Γερμανοί και τα οποία περιεργάζονταν οι ντόπιοι, μέχρι να επέμβει αργότερα ο στρατός και να περιφρουρήσει ολόκληρη την περιοχή απαγορεύοντας την προσέγγιση των επισκεπτών στο σπήλαιο, του οποίου βέβαια είχε κλείσει, από την έκρηξη και το μπάζωμα, η είσοδος.
Σήμερα γίνονται εργασίες ανακήρυξης του σπηλαίου ως φυσικού μνημείου και έργου του αρχαίου πολιτισμού.
*
Ο χρόνος που είχα στη διάθεσή μου σμπαραλιάστηκε. Δεν ήταν δυνατό να μπω μέσα και να δω κάτι πέρα από την είσοδο και το περιβάλλον που έχει σχέση με το υπόγειο αρχαίο λατομείο.
Κοίταξα το ρολόι μου και διαπίστωσα ότι δεν είχα πάνω από δυο λεπτά καιρό για ν’ ανοίξω το εκλογικό κέντρο και να συνεχίσω τη διαδικασία της ψηφοφορίας. Με κοίταξε κι ο πρόεδρος, κατάλαβε πως θ’ αργούσαμε και γρήγορα τρέξαμε ώς το αμάξι του, για να επιστρέψουμε στο Καστέλλι.
Φτάσαμε με ένα λεπτό καθυστέρηση, ενώ έξω από το κέντρο περίμενε ένας γέροντας μουστακαλής που κρατούσε μια μαγκούρα κι ήταν ανυπόμονος να ψηφίσει, για να πάει ύστερα τον καθιερωμένο του περίπατο ώς τη Λαβύρινθο, από όπου μόλις είχαμε επιστρέψει…
Πήρα την ταυτότητά του, κοίταξα την ηλικία του, είχε δα πατήσει τα ογδόντα, αλλά τόλεγε η περδικούλα του. Πήγε πίσω από το παραβάν, σάλιωσε το φάκελο, δίπλωσε το ψηφοδέλτιο και προχώρησε με βήμα σταθερό ίσαμε την κάλπη. Με κοίταξε πριν το ρίξει και με ρώτησε «τι είδα στη Λαβύρινθο».
Δοκίμασα έκπληξη για την ερώτηση, αλλά πριν του απαντήσω, η γραμματέας μου με ενημέρωσε πως είχε χάσει τον αδελφό του στην έκρηξη του ’61 και κάθε μέρα από τότε πήγαινε ως τη Λαβύρινθο, για να αποτίσει τον δικό του φόρο τιμής και μνήμης στον αδικοχαμένο αδελφό του.
Πήρα στη συνέχεια να ελέγχω τα στοιχεία των προσερχομένων τους οποίους προέτρεπα στη συνέχεια να πάνε πίσω από το παραβάν, ώστε να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα.
Η ψηφοφορία τέλειωσε δίχως παρατράγουδα. Έκλεισα όλα τα Βιβλία της ψηφοφορίας, έστειλα τα αποτελέσματα μέσω του ΟΤΕ στον Δήμο και τη Νομαρχία και συμπλήρωσα σε λευκή κόλλα την Αναφορά μου στον Έφορο των Δικαστικών Αντιπροσώπων Ηρακλείου ως εξής:
«Με την παρούσα μου, κύριε Έφορε, σας ενημερώνω ότι κανένα αξιόλογο ή ιδιαίτερης μνείας γεγονός δεν έλαβε χώρα στο 461ο εκλογικό τμήμα Καστελλίου του Νομού Ηρακλείου, καθόσον όλα διεξήχθησαν με την προβλεπόμενη τάξη και διαδικασία, χωρίς να συμβεί τίποτε απολύτως»…
Με τιμή
Ο Δικαστικός Αντιπρόσωπος

(*) Η λέξη λαβύρινθος στ’ αρχαία ελληνικά σημαίνει οίκος του λάβρυος, όπου λάβρυς είναι ο διπλός πέλεκυς, ένα από τα βασικά ιερά σύμβολα της μινωικής θρησκείας.