H εκτέλεση των Δρακειωτών πατριωτών στα απομνημονεύματα του ιερέα Νικολάου Ροντογιάννη

Καιρός του ποιήσαι τω Κυρίω διεσκέδασαν τον νόμον σου.
ψαλμός 118 στίχος 126 *(1)

Του Βλάση Μαργ. Βολιώτη
e-mail: volvla@otenet.gr

Στις 18 Δεκέμβρη του 1943, καταμεσής της μαύρης κατοχής που οι ναζί κατακτητές επέβαλαν στην πατρίδα μας, η Δράκεια το ιστορικό αυτό κεφαλοχώρι του Πηλίου, διαβαίνει το κατώφλι της Ιστορίας και το όνομά της γράφεται με το αίμα των παιδιών της στον ατέλειωτο κατάλογο του εθνικού μας μαρτυρολογίου. Ενός μαρτυρολογίου συνυφασμένου με τις πολυτιμότερες αξίες της ζωής, την ελευθερία, την τιμή και την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Την ημέρα εκείνη οι Γερμανοί εκτελούν 114 κατοίκους του χωριού και σκορπούν τον όλεθρο και τον πόνο.

Εκείνο το χιονισμένο και παγερό πρωινό στη Δράκεια οι ναζί, εφαρμόζοντας το απάνθρωπο δόγμα της συλλογικής ευθύνης, διέπραξαν ακόμα ένα ειδεχθές έγκλημα εναντίον του εξαθλιωμένου από την κατοχή και την πείνα λαού μας. Το σατανικό δόγμα τους, δείγμα ανανδρίας και μίσους, προϊόν της φασιστικής τους νοοτροπίας, θέλει τον άμαχο πληθυσμό «στο ίδιο τσουβάλι» με τον μαχητή στρατιώτη. Ο άμαχος που πάντα στην «ηθική» του πολέμου προστατεύεται, εδώ θεωρείται υπεύθυνος και τιμωρείται. Έτσι, όταν δεν μπορούν να τα βάλουν με το ένοπλο κομμάτι του λαού, ξεσπούν με θηριώδη μανία κατά του άμαχου πληθυσμού, αφήνοντας πίσω τους ποταμούς αίματος, πυρπολήσεις χωριών και ολοκαυτώματα.

Από βραδίς τους κλείσανε στο ένα καφενείο
και μόλις γλυκοχάραζε τους πάνε στο σφαγείο.
Πέντε-πέντε τους πέρνανε και στο γκρεμό τους πάνε
τα πολυβόλα στήσανε κι εκεί τους τουφεκάνε
Στον όχτο εκυλούσανε σφιχτοαγκαλιασμένοι
και η ρεματιά τους δέχονταν στο αίμα βουτηγμένη… *(2)

Ο μακαριστός ιερέας Νικόλαος Ροντογιάννης υπηρετούσε την εποχή εκείνη στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου (επάνω μαχαλάς) Δράκειας. Το χωριό τότε είχε δύο ενορίες. Στον κάτω μαχαλά ήταν η εκκλησία του Αγίου Νικολάου με εφημέριο τον Δρακειώτη ιερέα Αθανάσιο Μάγγο. Στο μέσον του χωριού ήταν και η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, τρόπον τινά η μητρόπολη του χωριού. Ο παπα -Νικόλας Ροντογιάννης γεννήθηκε στα Πράμαντα Ιωαννίνων το έτος 1897. Στη Δράκεια διορίσθηκε τον Ιούλιο του 1937. Απέκτησε πέντε παιδιά, τον Αλέξανδρο, την Εύχαρη, τον Βασίλειο, τον Δημήτρη και την Παρασκευή. Τα τρία τελευταία γεννήθηκαν στη Δράκεια τα έτη 1938, 1939 και 1941. Αφοσιωμένος στα θρησκευτικά του καθήκοντα, καλοσυνάτος και ιδιαίτερα αγαπητός. Έζησε το τραγικό γεγονός της εκτέλεσης, βλέποντας το ποίμνιό του κυριολεκτικά να ξεκληρίζεται και να βυθίζεται στον πόνο και στο πένθος. Το 1980, σε μεγάλη ηλικία πια, γράφει τα απομνημονεύματά του, σε 330 σελίδες ενός επιτραπέζιου ημερολογίου. Αρχίζει από την παιδική του ηλικία, γράφει για τα γεγονότα της ζωής του, παράλληλα με τα συμβάντα της νεώτερης ιστορίας. Σε επτά από αυτές τις χειρόγραφες σελίδες αναφέρεται στα γεγονότα της σφαγής των αμάχων κατοίκων του χωριού, που σημάδευσαν βαθιά την ευαίσθητη ψυχή του. Ο λόγος του είναι απλός, περιγραφικός, ενώ έκδηλη είναι η οδύνη και ο πόνος του, ιδιαίτερα όταν αναφέρεται στην εξόδιο ακολουθία και τον ενταφιασμό των εκτελεσμένων.

Αρχίζει την εξιστόρηση των γεγονότων της 17ης Δεκεμβρίου, με πληροφορίες για κάποια συμπλοκή ανταρτών και Γερμανών στην Αλικόπετρα και για την ανησυχία του κόσμου.
«Την παραμονή του Αγίου Μοδέστου, λειτουργώ εδώ στην Αγία Παρασκευή Δρακείας, όπου στο μέσο της λειτουργίας ακούω τουφεκιές*(3). Μόλις τέλειωσε η λειτουργία ανέβηκα στον Άγιο Αθανάσιο και με τους επιτρόπους προσωρινώς, μετρούσαμε τα παράθυρα που είχαν σπάσει όλα τα τζάμια από τον βομβαρδισμό που μας έκανε ο Γερμανός.*(4). Εν τω μεταξύ διεδώθη ότι οι αντάρτες σκότωσαν Γερμανούς κάτωθεν της Αλικόπετρας και φάλαγγες του γερμανικού στρατού σταμάτησαν κάτωθι της Αλικόπετρας όλην την ημέραν».
Τη σύλληψή του από τους Γερμανούς την περιγράφει ως εξής : « Εκείνη τη στιγμή χτυπάει η πόρτα του σπιτιού. Κατεβαίνω, ανοίγω και ανεβαίνει η περίπολος τεσσάρων ανδρών. Είδαν τα παιδιά που κοιμόνταν. Η παπαδιά ήταν πίσω από την πόρτα της κουζίνας. Έληξε η έρευνα και μου λέγουν : «κομ κομ». Όπως ήμουν, χωρίς κάλτσες, χωρίς ράσα, με το αντερί μόνο, με βάζουνε μπροστά εμένα και έπειτα αυτοί, με οδηγούν εις το πρώτο σπίτι. Εκεί είχαν έναν γέρο άρρωστο και τον πήραν, παρά τις διαμαρτυρίες του».

Λίγο αργότερα εκτελούν τον ηλικιωμένο μπροστά στα μάτια του. Γράφει… «Μόλις ανεβήκαμε και ημείς στην πλατεία, δεν μπορούσε ο γέρος να βαδίσει και του ρίχνει με το πιστόλι δύο πιστολιές. Εγώ νόμισα ότι γλύτωσε. Έπεσε κάτω».
Κατά τη μεταφορά του στην πλατεία λέει στον συγκρατούμενό του Γιάννη Ζαμπαρδίκο, ο οποίος μιλούσε Γαλλικά, να ρωτήσει τον Γερμανό τι συμβαίνει και τους συνέλαβαν. Ο Γερμανός περιπολάρχης απαντά στα Γαλλικά: «Δεν ξέρετε ότι σκοτώσατε πέντε Γερμανούς; Και τώρα θα σας τουφεκίσουμε όλους το πρωί» *(5). Μετά από αυτό το άκουσμα το ένστικτο της αυτοσυντήρησης τον οδηγεί σε σκέψεις δραπέτευσης, αλλά παραιτείται αμέσως λόγω της έντονης παρουσίας Γερμανών. Μάταιες σκέψεις όμως. Αναφέρει: «Προτού κατέβουμε τη σκάλα, μας περίμενε έτερο απόσπασμα Γερμανών»… και πιο κάτω επίσης γράφει «στο τέλος της ουράς των στρατιωτών ήτο ο διοικητής του αποσπάσματος, όστις ήτο σκοπεύοντας».

Στην κάτω πλατεία του χωριού τώρα, όπου οι Γερμανοί συγκεντρώνουν τους κατοίκους που συλλαμβάνουν, ο παπά-Νικόλας προσπαθεί να πείσει τους Γερμανούς να ελευθερώσουν τον μικρότερο αδελφό του Γιάννη Ζαμπαρδίκου, ο οποίος είχε μια νοητική καθυστέρηση. Μάταια. Και πάντα με διερμηνέα τον Γιάννη ζητεί από τους Γερμανούς να μη σκοτώνουν. Γράφει: «Λέω στον Γιάννη να πει στον διοικητή να πει στα παιδιά να μην ξανασκωτώσουν». Προσπαθεί με την ιδιότητά του να βοηθήσει την κατάσταση,να συμμορφώσει τους δυνάστες, να περισώσει τη ζωή των ανθρώπων, αλλά φευ. Το μίσος σκεπάζει τα πάντα. Δεν υπάρχει χώρος για κατανόηση, δίκαιο, αγάπη. Κτηνωδία και βαρβαρότητα μόνο. Και ξαφνικά ο διοικητής λέει στον Ζαμπαρδίκο: «Να ειπείς στον παπά να φύγει» και εν συνεχεία «Να μην πειράξει κανένας τον παππά» Έτσι ο παπά-Νικόλας επιστρέφει στο σπίτι του. Ανέλπιστη εξέλιξη, αλλά πώς να χαρεί όταν παντού βασιλεύει ο θάνατος, το πένθος και ο θρήνος. Το ποίμνιό του βυθίζεται σε ανείπωτο πόνο, η πίστη κλονίζεται, το άδικο σταματά τη λογική, η παρηγοριά δυσεύρετη. Ένα «γιατί» αναπάντητο.
«Μετά τις επτά το πρωί άρχισε ο τυφεκισμός»… Γράφει.

Κραυγάζει η Αλικόπετρα
το άδικο στους ουρανούς,
τα πέτρινα ουρλιάγματα
στ’ αψήλου εκσφενδονίζει,
το αίμα των αθώων,
της Δράκιας το αίμα,
το αίμα της Ελλάδας,
το Πήλιο κοκκινίζει. *(6)

Το βάρος της τακτοποίησης των νεκρών, της ετοιμασίας της ταφής και της εξοδίου ακολουθίας πέφτει εκ των πραγμάτων στον παπά-Νικόλα γιατί ο άλλος ιερέας, ο παπά – Θανάσης Μάγγος χάνει στην εκτέλεση τον μοναχογιό του Κωνσταντίνο, και βρίσκεται σε άσχημη ψυχολογική κατάσταση. Γράφει … «Τότε κανόνισα τους πιο δυνατούς για να ανεβάσουν τους νεκρούς από το ρέμα, τους υπόλοιπους τους έβαλα κατά ομάδες. Χάραξα το μήκος και πλάτος της τάφρου, ώστε να παίρνει δύο στο πλάτος. Για να μπορέσουμε δε να τελειώσουμε πιο γρήγορα, η κάθε ομάδα είχε ορισμένο τμήμα, ώστε, ταυτοχρόνως όλη η τάφρος μετά δύο ωρών να είναι έτοιμος .Επίσης, ένα συνεργείο, μόλις τους ανέβαζε δια την αναγνώρισιν, έπαιρνε όλα τα πράγματα και τα έβαζε σε ένα σάκο, ως και τα χρήματα. Ήτο και παπά-Θανάσης και έγραφε πρώτον σε ένα χαρτί επάνω εις τον νεκρόν ποιος είναι. Δαχτυλίδια δια αρραβώνες σε ένα σχοινί, ώστε να γνωρίζει κάθε γυναίκα τον άντρα της η το παιδί της, για να τον τυλίξει σε ένα σεντόνι και να πάρει και τα πράγματά του. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, από το ένα μέρος γινόταν η τάφρος και από το άλλο η ομάδα τακτοποιούσε τους νεκρούς».

«Στο τέλος μπροστά στην πόρτα της εκκλησίας, μόλις και η τελευταία ομάδα σταμάτησε, όλοι οι νεκροί ήταν ακάλυπτοι στην πόρτα έξωθεν του ναού, όπου εψάλη η ακολουθία των νεκρών. Αλλά ποιος από εμάς ήτο εις θέσιν να ανοίξει το στόμα του πρώτος; Εγώ δεν μπορούσα να ψάλω από τη λύπη και αυτό πρώτη φορά μου συνέβη».
Τα τραγικά γεγονότα του χωριού παρέλυσαν τις ψυχικές αντοχές του παπά-Νικόλα Ροντογιάννη. Όταν ευαγγελίζεσαι την αγάπη, την ειρήνη, τη μετάνοια, τη συγχώρηση, πώς να κατανοήσεις τη μισαλλοδοξία, την εχθρότητα, την εκδίκηση; Όταν πιστεύεις στον άνθρωπο ως πλασθέντα «κατ’ εικόνα και ομοίωσιν Θεού» πώς να συμβιβασθείς με την αποκτήνωσή του; Πώς να δεχθείς αυτή την προσβολή; Που πήγαν οι ανθρώπινες αξίες; Πώς να απαντήσεις στο γιατί που επιμένει να ζητεί απάντηση; Πώς να συμβιβασθείς με το κακό και τη βία; Όταν προσδοκάς το « ειρηνικά τα τέλη τη\΄-ς ζωής ημών» πώς να δεχθείς τη βιαιότητα στην αφαίρεση της ζωής;
Μετά τις 18 Δεκεμβρίου η ζωή σταμάτησε στη Δράκεια. Ο κόσμος έφυγε. Θα περάσει καιρός για να ξανασταθεί το χωριό στα πόδια του.

Ο παπά-Νικόλας Ροντογιάννης μετατίθεται στην ενορία των Καλών Νερών όπου παραμένει μέχρι το 1950 που τοποθετήθηκε εφημέριος στον ναό της Αναλήψεως του Χριστού στον Βόλο. Αποδήμησε εις Κύριον το 1986 σε ηλικία 89 ετών.
Θερμές ευχαριστίες στην εγγονή του πρωτοπρεσβυτέρου Νικολάου Ροντογιάννη, κ. Ευανθία Πανάγου για τη διάθεση των απομνημονευμάτων και την παροχή πολύτιμων πληροφοριών για τη συγγραφή του παρόντος άρθρου.

Σημειώσεις: Δράκεια και Δράκια και οι δύο τύποι είναι δόκιμοι. Στα απομνημονεύματα και στα ποιήματα διατηρείται η ορθογραφία και η σύνταξη των πρωτοτύπων.
*(1) Mετάφραση: Είναι καιρός Κύριε να σώσεις τους δούλους Σου επειδή οι ασεβείς παραβίασαν τον νόμον Σου.
*(2) Στίχοι από το άτιτλο νεοδημοτικό τραγούδι που αναφέρεται στην θυσία των κατοίκων της Δράκειας.
*(3) Προφανώς αναφέρεται στους κρότους των όπλων από τη συμπλοκή ανταρτών και Γερμανών στην περιοχή της Αλικόπετρας το πρωί της 17ης Δεκεμβρίου.
*(4) Ο βομβαρδισμός της Δράκειας από τους Γερμανούς έγινε στις 12 Σεπτεμβρίου του 1943. Σκοτώθηκαν 6 κάτοικοι και καταστράφηκαν πολλά σπίτια.
*(5) Και αυτή η μαρτυρία για τους πέντε νεκρούς, επιτείνει την ασάφεια για τον ακριβή αριθμό των σκοτωμένων στην ενέδρα Γερμανών στρατιωτών. Από το μέγεθος των αντιποίνων πάντως συμπεραίνεται ότι υπήρξαν νεκροί και τραυματίες.
*(6) Τα δυο πρώτα τετράστιχα του ποιήματος «Η Αλικόπετρα» του Βασίλη Δ. Αναγνωστόπουλου, ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, που είναι αφιερωμένο στην τραγική ιστορία του Μαρτυρικού χωριού.