Του Δρ. Χ.Θ. Ξενάκη,
Επίτιμου Συμβούλου
Φυσικών Επιστημών
Σε μια συνέντευξή του είχε πει πως «όσο πληθαίνει το σκοτάδι στην Ελλάδα, εμένα με απασχολεί το φως». Κατάλαβα αμέσως ότι ο Γιώργος Γραμματικάκης ανήκει σε μια ξεχωριστή γενιά στοχαστών, που η ακτινοβολία τους γίνεται αντιληπτή και πιο πέρα από το γνωστικό και ερευνητικό τους πεδίο! Το περίσσευμα της διάνοιάς του και της ευαισθησίας του ξεπηδάει μέσα από το πλούσιο έργο του.
Πολυγραφότατος, πολυσχιδής, ευαίσθητος αλλά και προσηνής. Κέρδισε επάξια την αγάπη του αναγνωστικού κοινού με τα υπέροχα εκλαϊκευμένα επιστημονικά του βιβλία, αλλά ταυτόχρονα κέρδισε και το σεβασμό των συναδέλφων του, τόσο για τις ικανότητές του στη διοίκηση όσο και για την αφοσίωσή του στην έρευνα και στην επιστήμη. Χαρακτηρίζονταν από το λαμπρό του ήθος, την εργατικότητα και τον άμεμπτο χαρακτήρα του.
Συγκαταλέγεται στους κορυφαίους επιστήμονες της νεότερης Ελλάδας στον τομέα της «φυσικής των υψηλών ενεργειών» και της «αστροφυσικής» και «κοσμολογίας». Ήταν ερευνητής του μικρόκοσμου και του μεγάκοσμου, αφήνοντας έντονο το αποτύπωμά του τόσο στην επιστήμη, όσο και στην παιδεία και τον πολιτισμό!
Ο Γιώργος Γραμματικάκης σπούδασε φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην Αγγλία και έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα (Ph. D.) από το University of London (Imperial College) στην «πειραματική φυσική υψηλών ενεργειών».
Εργάστηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο Imperial College, στο «Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών Δημόκριτος» και στο CERN στη Γενεύη με ερευνητικά ενδιαφέροντα γύρω από τη δομή της ύλης και την κοσμολογία.
Το 1982, εκλέχθηκε καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Ως επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Harvard, ασχολήθηκε και με την ιστορία της Επιστήμης.
Συμμετείχε, ακόμη, από τους πρώτους μαζί με τον καθηγητή Λ. Ρεσβάνη, κ.ά., στο πείραμα NESTOR για την ανίχνευση κοσμικών νετρίνων σε θαλάσσιο βάθος 5.500 m, στο φρέαρ των Οινουσσών, 30 μίλια από την Πύλο, με στόχο την χαρτογράφηση των πρώτων στιγμών της δημιουργίας του Σύμπαντος, αφού τα νετρίνα αλληλεπιδρούν με την ύλη απειροελάχιστα σε σχέση με τα φωτόνια και συνεπώς θεωρούνται ως οι καλύτεροι αγγελιοφόροι των πρώτων στιγμών της δημιουργίας του Σύμπαντος.
Εκλέχθηκε για δύο θητείες (1990-’96) Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης, καθώς και Πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Ιονίου Πανεπιστημίου, το 2000, συμβάλλοντας στην οργάνωσή του.
Ολοκλήρωσε την ακαδημαϊκή του θητεία το 2006, έχοντας ισοβίως τον τίτλο του «Ομότιμου Καθηγητή». Υπηρέτησε και σε άλλες θέσεις, προσφέροντας τα μέγιστα στην ελληνική κοινωνία και στον πολιτισμό. Υπήρξε μέλος του Δ.Σ. της ΕΡΤ και αρθρογραφούσε επίσης τακτικά στις έγκριτες εφημερίδες ΒΗΜΑ και ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, ενώ στην ΕΡΤ-1 επιμελούνταν και παρουσίαζε τις εκπομπές «Στα μονοπάτια της Επιστήμης», «Αναζητώντας την Βερενίκη», «Συνομιλίες για την Επιστήμη», κ.ά.
Διετέλεσε ακόμη Πρόεδρος του Μουσείου «Νίκος Καζαντζάκης», ενώ τα τελευταία χρόνια ήταν Αντιπρόεδρος του Δ.Σ. της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Ήθελε να συνδέσει την ομορφιά της επιστήμης με την ομορφιά της τέχνης και κυρίως της μουσικής. Ήταν, επίσης, ένας από τους σημαντικούς μας εκπροσώπους στο Ευρωκοινοβούλιο, όντας Ευρωβουλευτής από το 2014 ως το 2019.
Τιμήθηκε με πολλά βραβεία καθώς επίσης και από τη Γαλλική Δημοκρατία που του απονεμήθηκε για το έργο του, ο τίτλος του «Ιππότη στην Τάξη των Ακαδημαϊκών Φοινίκων».
Τα βιβλία εκλαϊκευμένης επιστήμης που έγραψε και διαβάστηκαν με πάθος από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό, περιείχαν, εκτός από τις καθαρά επιστημονικές γνώσεις που παρουσιάζονται με σαφήνεια, απλότητα αλλά και με παιδαγωγικό τρόπο, και ερωτήματα φιλοσοφικά και υπαρξιακά που απορρέουν από τη σύγχρονη επιστήμη!
Σταχυολογώ μερικές φράσεις και σκέψεις από τα βιβλία του, αλλά και από άρθρα και συνεντεύξεις του:
α) «Νομίζω ότι η φωτεινή πλευρά της ζωής, της τέχνης, της επιστήμης, είναι αυτά που καταξιώνουν την πορεία του ανθρώπου σε έναν τελείως ασήμαντο πλανήτη (τη Γη)»!
β) «Πίστευα για πολύ καιρό ότι το φως το βλέπουμε. Η αλήθεια είναι ότι δεν το βλέπουμε ποτέ! Βλέπουμε τις συνέπειές του».
γ) Στο ερώτημα αν υπήρξε ευφυής σχεδιασμός στο σύμπαν, έλεγε: «νομίζω ότι ακόμα και αν εμφανισθεί μπροστά μας η απάντηση, δεν θα έχουμε την αντιληπτική ικανότητα για να την κατανοήσουμε. Είναι σαν να ζητάς από ένα έντομο να καταλάβει θεωρητική φυσική!».
Τα βιβλία που εξέδωσε για την εκλαΐκευση της επιστήμης και αξίζει κανείς να τα διαβάσει, είναι τα παρακάτω: «Κοσμογραφήματα» (1996), «Η Κόμη της Βερενίκης» (1990), «Η αυτοβιογραφία του φωτός» (2005), «Συνομιλίες με το φως» (2009) και «Ο αστρολάβος του ουρανού και της ζωής» (2012).
Κάπου εκεί λοιπόν, στο αχανές Σύμπαν που τόσο πολύ το αγάπησε και το διερεύνησε, έδωσε ραντεβού στις 25-10-2023, να συναντηθεί με το άπειρο, το αρχέγονο φως και τα νετρίνα, να συνομιλήσει μαζί τους και να λύσει όσες απορίες του είχαν απομείνει από τη σύντομη ανθρώπινη αλλά τόσο παραγωγική ζωή του! Θα τον θυμόμαστε με σεβασμό και ευγνωμοσύνη για όλα όσα μας χάρισε και μας άφησε ως παρακαταθήκη.
Πηγές
«Wikipedia», «Protagon», «Καθημερινή», «Χανιώτικα Νέα», «LIFO».