Έρευνα «τάμα» για τους ναούς Πηλίου από τον αρχιτέκτονα και ιστορικό Μιλτιάδη Πολυβίου 

Το όνομα του Τζέιμς Βαν Φλιτ, αρχηγού της στρατιωτικής αποστολής των ΗΠΑ που έφτασε στην Ελλάδα στα χρόνια του Εμφυλίου και εν πολλοίς έκρινε τη μοίρα του αδελφοκτόνου πολέμου που δίχασε τότε τη χώρα μας, δεν είναι άγνωστο σε όσους ασχολούνται με τα γεγονότα της περιόδου εκείνης. Στην ταινία του Παντελή Βούλγαρη «Ψυχή βαθιά», τον ρόλο του Αμερικανού στρατηγού υποδύθηκε ο Μιλτιάδης Πολυβίου. Ο βραβευμένος από την Ακαδημία Αθηνών αρχιτέκτονας και ιστορικός, μπορεί πριν από μία δωδεκαετία να πέρασε μπροστά από τις κάμερες, όμως πέρα από το… κινηματογραφικό διάλειμμα του 2009, έχει να επιδείξει σημαντικό συγγραφικό έργο. Το τελευταίο βιβλίο του αφορά την πηλιορείτικη ναοδομία στους δύο τελευταίους αιώνες της Τουρκοκρατίας.

«Ήμουν και ιστορικός σύμβουλος στην ταινία, γι’ αυτό με χρησιμοποίησε και στον ρόλο ο Βούλγαρης. Τότε γνωριστήκαμε, με αφορμή τα γυρίσματα του φιλμ και γίναμε πολύ καλοί φίλοι», σημείωσε χαμογελώντας στην αρχή της συζήτησης ο Θεσσαλονικιός επιστήμονας, άνθρωπος με πολλές ευαισθησίες για όσους τον γνωρίζουν και ο οποίος το 2015 ήταν εκείνος που πρότεινε και διοργάνωσε τις εκδηλώσεις για το έτος «Μ. Αναγνωστάκη» στη συμπρωτεύουσα.

Πριν από ενάμιση χρόνο κυκλοφόρησε από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας ένα εξαιρετικό πόνημα με τίτλο «Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική στο Πήλιο κατά τον 18ο και 19ο αιώνα (1700-1881)». Όμως, το βιβλίο του κ. Πολυβίου είναι πολλά περισσότερα από μία απλή καταλογογράφηση των πηλιορείτικων ναών. Συνδύασε έξοχα την ιστορική έρευνα, την οποία ξεκίνησε το μακρινό 1972 – τη χρονιά δηλαδή που αποφοίτησε από την Αρχιτεκτονική της Θεσσαλονίκης – με την καταγραφή των κοινωνικών συνθηκών που επικράτησαν στο Πήλιο στην ύστερη Τουρκοκρατία.

Για τον συγγραφέα, που κουβαλάει μεγάλη εμπειρία πάνω σε θέματα μεταβυζαντινής αρχιτεκτονικής, η ενασχόλησή του με τη ναοδομική δραστηριότητα στα 24 χωριά του Πηλίου κράτησε πολλές δεκαετίες: «Ο καθηγητής που είχα τότε στη σχολή, ο αείμνηστος Χαράλαμπος Μπούρας (σ.σ. πέθανε το καλοκαίρι του 2016 και άφησε πίσω του σπουδαίο έργο, καθώς πιστώνεται την αναστήλωση των μνημείων της Ακρόπολης), δεν ήθελε να διολισθήσω στην παραγωγή, αλλά να με κρατήσει στον ερευνητικό τομέα. Γι’ αυτό μου έδωσε αναβολή στη στράτευση, προκειμένου να εκπονήσω τη διδακτορική μου διατριβή. Το ‘72 υπήρχε ακόμη χούντα, είχαμε υπογράψει κάποια χαρτιά στο πανεπιστήμιο που ζητούσαμε εκλογές και δέχθηκα την πρότασή του. Όταν έφτασε η ώρα να συζητήσουμε για το θέμα της διατριβής, καταλήξαμε στο να έρθω στο Πήλιο, αφού η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική του είναι μοναδική. Ενόσω ήμουν φοιτητής, ερχόμουν με το λεωφορείο από Θεσσαλονίκη και κατέληγα να πηγαίνω με τα πόδια από το ένα χωριό στο άλλο. Και τότε το Πήλιο ήταν αλλιώς. Χρωστάω πολλά στον μακαρίτη Κίτσο Μακρή, ο οποίος με βοήθησε πολύ. Άρχισα να δουλεύω πάνω σ’ αυτό, αλλά στη συνέχεια διορίστηκα στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, στην Εφορεία της Χαλκιδικής και του Αγίου Όρους για την ακρίβεια. Τελικά κατέληξα να κάνω άλλη διδακτορική διατριβή, για την αγιορείτικη μονή Ξηροποτάμου, για την οποία βραβεύτηκα από την Ακαδημία Αθηνών.

Η μελέτη για το Πήλιο παρέμεινε σε εκκρεμότητα πολλά χρόνια. Ο λόγος ήταν ο εξής: Δεν ήθελα να προχωρήσω σε μία συμβατική καταλογογράφηση και έκθεση των εκκλησιών. Έκανα αλλεπάλληλες αυτοψίες σε 130 ναούς, ενώ άλλους είκοσι εντόπισα από βιβλιογραφικά σημειώματα. Δεν επιθυμούσα μία απλή παράθεση του υλικού που συγκέντρωσα, αφού όλα αυτά τα στοιχεία θα… παραφούσκωναν τον αναγνώστη και το βιβλίο δεν θα ήταν προσληπτό. Μέσα απ’ όλο αυτό επιδίωξα να αναδείξω το φαινόμενο, ως στοιχείο του τόπου και της ακμής του τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο», είπε ο κ. Πολυβίου, ο οποίος το 2016 ολοκλήρωσε τελικά την έρευνά του. «Πριν από μία πενταετία, λίγο προτού πεθάνει ο Μπούρας, κατάφερα να του πάω τυπωμένο το δοκίμιο. Ο δάσκαλός μου, με τον οποίον είχαμε πολύ στενή σχέση, περίμενε κοντά μισόν αιώνα. Έτσι από την πλευρά μου εκπλήρωσα τρόπο τινά ένα προσωπικό μου τάμα», κατέληξε με νόημα ο διακεκριμένος ερευνητής, καθώς αποκάλυψε μία συγκινητική πτυχή του τελευταίου και άκρως ενδιαφέροντος συγγραφικού του εγχειρήματος.