Επικείμενη αύξηση ορίων συνταξιοδότησης και επαγρύπνηση ασφαλισμένων

του Γεώργιου Ι. Κουτσούκου*

Σύμφωνα με ισχύουσα διάταξη του νόμου 4387/2016, η οποία εξακολουθεί να παραμένει σε ισχύ, από την 1/1/2024 τα όρια ηλικίας θα ανακαθορίζονται ανά τριετία, με βάση πάντα το προσδόκιμο ζωής.

Από το 2010 έως το 2015 είχαμε αύξηση του προσδόκιμου ζωής (περίπου 7 έως 12 μήνες).

Ωστόσο την περίοδο 2015-2020 δεν σημειώθηκε αντίστοιχη αύξηση.

Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας της πανδημίας το προσδόκιμο ζωής έχει υποχωρήσει, οπότε, σύμφωνα με το υπουργείο Εργασίας, δεν απαιτείται προς το παρόν να προκληθεί συζήτηση για αύξηση των γενικών ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης.

Μάλιστα η Ελλάδα βρίσκεται μέχρι σήμερα σε προστατευόμενο πλαίσιο, καθώς, μετά την πίεση της τρόικας, αυξήθηκαν κατά 2 έτη τα ηλικιακά όρια -στα 67 και στα 62- από 1/1/2013, πολύ περισσότερο δηλαδή από την αύξηση που θα προέκυπτε από την εφαρμογή του νόμου του 2010.

Επιπλέον, με τον νόμο 4336/2015, αυξήθηκαν με βίαιο τρόπο και όλα τα ενδιάμεσα ηλικιακά όρια συνταξιοδότησης. Σημειωτέον δε ότι η Ελλάδα έχει το υψηλότερο όριο ηλικίας συνταξιοδότησης στην Ε.Ε. μαζί με τη Γαλλία (67 και 62 μετά τη μεταρρύθμιση Μακρόν) και την Ιταλία (67 και 64).

Ωστόσο, η πρόσφατη έκθεση της Ε.Ε. (Eurostat Αgeing Report Group 2024) αποτυπώνει στις προβολές της για την Ελλάδα αύξηση του προσδόκιμου ζωής κατά 7-8 μήνες από το 2024 έως το 2030 και υποδεικνύει αύξηση των ορίων ηλικίας για τη χώρα μας στα 68,5 έτη -από 67 σήμερα- το 2030.

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις κατευθύνσεις της Eurostat, η Ελλάδα που το 2024 έχει γενικό όριο ηλικίας συνταξιοδότησης τα 67 και τα 62 για πρόωρη συνταξιοδότηση, το 2030 θα πρέπει να αυξήσει κατά ενάμισι έτος το γενικό όριο, στα 68,5 και για την πρόωρη συνταξιοδότηση κατά ένα έτος και τρεις μήνες, στα 63,3 έτη.

Το πώς θα λάβει χώρα η εν λόγω μετάβαση είναι σίγουρα αντικείμενο εξέτασης, προτού παρθούν οι οριστικές αποφάσεις.

Τα όρια ενδέχεται λοιπόν να αυξάνονται λίγο, έναν έως τρεις μήνες ετησίως, ώστε να μην γίνεται αισθητή η επιβάρυνση, εκτός εάν οι ηλικιακοί δείκτες για το προσδόκιμο σηματοδοτήσουν μεγαλύτερες και πιο βίαιες μεταβάσεις.

Η ανωτέρω προοπτική σίγουρα δεν μπορεί παρά να δημιουργεί αναστάτωση, ανασφάλεια, αλλά και φόβο στους ασφαλισμένους και δη σε εκείνους που ζουν καθημερινώς την αβεβαιότητα και τη ρευστότητα στον χώρο εργασίας τους, ενώ επιπλέον αντιμετωπίζουν και αντίξοες συνθήκες απασχόλησης, οι οποίες τους ωθούν ακόμη και σε παραίτηση λόγω εξαναγκασμού ή σε απόλυση. Η δυσκολία έως και αδυναμία εύρεσης εργασίας κυρίως για την ηλικιακή ομάδα των 50άρηδων επιτείνει το άγχος για τη θεμελίωση του συνταξιοδοτικού δικαιώματος, καθώς η σύνταξη φαντάζει σε πολλές περιπτώσεις μονόδρομος, αν όχι διέξοδος, γιατί εξασφαλίζει μοναδικό ή πρόσθετο εισόδημα. Γίνεται λοιπόν κατανοητό ότι όσο μακραίνει η προοπτική συνταξιοδότησης, τόσο περισσότερο απομακρύνεται η προοπτική εξασφάλισης ενός αξιοπρεπούς επιπέδου επιβίωσης, αφού η απόκτηση μιας εναλλακτικής πηγής εισοδήματος (από τη σύνταξη) μετατίθεται ολοένα και περισσότερο.

Αναφορικά με το ποιοι θα υπάγονται στα νέα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης, η απάντηση δεν είναι βέβαιη επί του παρόντος. Ασφαλώς οι «νέοι ασφαλισμένοι» (με υπαγωγή στην ασφάλιση για πρώτη φορά μετά την 01/01/1993) είναι οι πρώτοι που επωμίζονται (πάντοτε) το βάρος των νέων αλλαγών και δυστυχώς δεν προστατεύονται στις περιπτώσεις των μεγάλων μεταρρυθμίσεων στο πεδίο της κοινωνικής ασφάλισης. Ωστόσο, και οι «παλαιοί ασφαλισμένοι» (με υπαγωγή στην ασφάλιση για πρώτη φορά πριν την 01/01/1993) δεν θα πρέπει, σε καμία περίπτωση, να εφησυχάζουν, καθώς η μέχρι τώρα εμπειρία στις μεγάλες μεταβολές στην κοινωνική ασφάλιση (ιδίως μετά την περίοδο των μνημονίων) καταδεικνύει ότι, ναι μεν κατέστη υποχρεωτικό και ηθικό – θα λέγαμε – να προβλέπονται μεταβατικές περίοδοι στην εφαρμογή των αυξήσεων, αλλά κάποιοι μάλλον θα αποδειχθούν «άτυχοι». Ο προγενέστερος Ν. 4336/2015 που αποτέλεσε προπομπό του Ν. 4387/2016, «παγίδευσε» όλους τους υποψήφιους συνταξιούχους που θεμελίωναν εντός του 2015 (κατεξοχήν εκείνους που πληρούσαν τα κριτήρια συνταξιοδότησης από 18/08/2015 και μετά) και είδαν έκπληκτοι και απογοητευμένοι τη συνταξιοδότησή τους να μετατίθεται ακόμη και 5 έτη μετά (!!!). Χαρακτηριστικό παράδειγμα, οι μητέρες με ανήλικα τέκνα με 5.500 ημέρες ασφάλισης μέχρι 31/12/2010 που είχαν την «ατυχία» να συμπληρώνουν τα 50 μετά τις 18/08/2015, είδαν τη συνταξιοδότησή τους να «κάνει φτερά» και να μετατίθεται βιαίως το 2020! Για εκείνες τις ασφαλισμένες, δεν υπήρξε καμία μεταβατική περίοδος προστασίας, παρά την ύπαρξη κεκτημένου δικαιώματος.

Κατά συνέπεια, απαιτείται πλήρης επαγρύπνηση των υποψήφιων συνταξιούχων. Εκείνοι δε που συμπλήρωσαν ή συμπληρώνουν οσονούπω τις προϋποθέσεις συνταξιοδότησης, αλλά αμφιταλαντεύονται ακόμη ως προς το εάν πρέπει να προχωρήσουν ή όχι, μάλλον θα πρέπει να επισπεύσουν τις αποφάσεις τους. Η ολιγωρία μπορεί να κοστίσει πολύ ακριβά, ενώ όλο και περισσότερο επιβεβαιώνεται ο κανόνας στο συνταξιοδοτικό δίκαιο ότι «τη στιγμή που «κλειδώνουν» οι προϋποθέσεις συνταξιοδότησης, θα πρέπει να ασκείται και το δικαίωμα». Φυσικά, ο ανωτέρω κανόνας αποδεικνύεται και θεμελιώδους σημασίας αρχή, εάν και εφόσον η επιλογή συνιστά και συμφέρουσα λύση, διότι, πλην των προϋποθέσεων (έτη ασφάλισης – όριο ηλικίας) που θα πρέπει σωρευτικώς να πληρούνται, θα πρέπει και το ύψος της συνταξιοδοτικής παροχής να είναι ανάλογο/αντίστοιχο των προσδοκιών (βλ. μέσο όρο συντάξιμων αποδοχών, πλήρης-μειωμένη σύνταξη κ.λπ.).

* Ο κ. Γεώργιος Ι. Κουτσούκος είναι δικηγόρος-εργατολόγος-LL.M, διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, πιστοποιημένος επαγγελματίας e-ΕΦΚΑ (έκδοση συντάξεων), info@koutsoukoslaw.gr, www.koutsoukoslaw.gr