Επαγγέλματα που χάθηκαν και γυρολόγοι στην προσφυγική Ν. Ιωνία

Του Δημήτρη Κωνσταντάρα-Σταθαρά

Το 2024 η πόλη της Νέας Ιωνίας κλείνει 100 χρόνια ζωής από τότε που κατοικήθηκε το 1924 ως προσφυγικός συνοικισμός στον Ξηρόκαμπο του Βόλου, «πέραν του χειμάρρου Κραυσίδωνος». Οι πρόσφυγες στα πρώτα χρόνια ζωής τους στον συνοικισμό προσπαθούσαν να επιζήσουν, ξοδεύοντας όσο το δυνατόν λιγότερα. Σ’ αυτό βοηθούσαν μικροεπαγγελματίες, γυρολόγοι, που διέθεταν τα φτηνά τους προϊόντα «έξω απ’ την πόρτα τους». Με την παιδική μου μνήμη θα προσπαθήσω να δώσω μερικές εικόνες της καθημερινότητας των πατέρων μας από την προσφυγική Νέα Ιωνία, μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’50.
-Θ’ αρχίσω από τις πρακτικές μαμές, που εκείνη την εποχή είχαν πολλή «δουλειά». Τότε, οι γεννήσεις, κατά πλειοψηφία 98%, γίνονταν στα σπίτια. Η «κυρία Ελπίδα Δρόσου», από τα Θείρα, πρακτική μαμή, εμένα και άλλα παιδιά «μάς ξεγέννησε» μέσα στα προσφυγικά.
-Τότε υπήρχαν γυναίκες, κάποιας ηλικίας («γιάτρισσες»), που ασκούσαν την πρακτική ιατρική με «καταπλάσματα» και «ματζούνια» και «ανακούφιζαν» τους ασθενείς. Στη γειτονιά μας (Προύσης με το Φαρδύ) ήταν η «γιάτρισσα κυρία Ελένη». Σε άλλες γειτονιές ήταν άλλες.

-Άλλη κατηγορία ήταν οι «κυρίες», που έκαναν τις «δασκάλες» -«νηπιαγωγούς» – «βρεφοκόμους», που «απασχολούσαν» και «κρατούσαν» τα μικρά παιδιά, κυρίως τις πρωινές ώρες, που οι μητέρες τους πήγαιναν στη δουλειά στα εργοστάσια. Οι κυρίες αυτές, ευγενέστατες, καλλιεργημένες με έμφυτη παιδαγωγική αγάπη, έναντι μικρής αμοιβής, «μάζευαν» τα παιδάκια στις μικρές αυλές τους ή στα στενόχωρα προσφυγικά δωμάτια και μάθαιναν προσευχές, τραγουδάκια, παιχνίδια. Η «κυρία Πόπη» στην οδό Δημοκρατίας με Κωνσταντινουπόλεως, η «κυρία Άρτεμις», πάνω απ’ την Ευαγγελίστρια και η «κυρία Κατίνα Μεϊμάρογλου», γωνία Δορυλαίου-Κωνσταντινουπόλεως, ήταν στη γειτονιά μου. Επίσης, ο «δάσκαλος», ο Εγγλεζονησιώτης, Θεμιστοκλής Παπαδημητρίου, που βοηθούσε τα παιδιά του δημοτικού.
-Στα πρώτα προσφυγικά χρόνια στη Νέα Ιωνία ο Χρήστος Δανός με τη μικρή σούστα που την έσερνε ένα άλογο πουλούσε στους δρόμους υφάσματα με τον πήχυ (αλατζάδες κ.ά.). Μετά κατέβηκε στον Βόλο και με τους αδελφούς του άνοιξε μεγάλο κατάστημα υφασμάτων και είδη προικός στη γωνία Ερμού με Ιωλκού.
-Ο Θεόδωρος Δανιηλίδης γύριζε στους δρόμους με το καροτσάκι του, πουλώντας ψιλικά. Ύστερα με τον αδελφό του Παναγιώτη άνοιξαν μεγάλο κατάστημα νεωτερισμών και είδη προικός στη γωνία Προύσης με Ίωνος στη Νέα Ιωνία. Το κατάστημα λειτουργεί μέχρι σήμερα στην ίδια θέση από τον γιο του Θεόδωρου, Αποστόλη.
-Μετά το 1955, στα Γερμανικά ο νεαρός Τάσος Κρούσος γύριζε τις γειτονιές με ένα μικρό κάρο, που το έσερνε ένα γαϊδουράκι, πουλώντας ψιλικά. Από εκεί ξεκίνησε το μεγάλο κατάστημα που οργάνωσε στην οδό Αναπαύσεως και υπάρχει μέχρι σήμερα.
-Τότε σε κάθε γειτονιά υπήρχε η μοδίστρα που έραβε γυναικεία και παιδικά ρούχα. Η Μητέρα μου με μεγάλωσε με τη μοδιστρική.
-Υπήρχαν υποδηματοποιοί. Σου έπαιρναν τα μέτρα και σου έκαναν δερμάτινα παπούτσια στα πόδια σου (Λευτέρης Κατσαλής κ.ά.).
-Επίσης υπήρχαν ραφεία και ράφτες. Σου έπαιρναν τα μέτρα και σου έραβαν ένα ωραίο κοστούμι (Αναστάσιος Τσοπουρίδης κ.ά.).
-Γαλακτοπωλεία. Κάθε πρωί έβραζαν γάλα σε μια χύτρα και έπαιρναν το πρωινό τους οι πελάτες. Το πρωινό ήταν γάλα, με βούτυρο και μέλι.
-Ο «Χατζής» πεντακάθαρος με το άσπρο σακάκι και το καπελάκι μοσχοπουλούσε το «σάμαλι» (γλυκό δικής του κατασκευής) τις Κυριακές στο γήπεδο της Νίκης και τις καθημερινές κάτω στον Βόλο, στα παλιά ψαράδικα στο καφενείο «Ναυτιλία».

-Ο Αλέκος Καρακατσόπουλος με το περιποιημένο λευκό καροτσάκι του, «κινητό ζαχαροπλαστείο», μέσα σε γυάλινες βιτρίνες με τα γλυκά που κατασκεύαζε ο ίδιος και το καλοκαίρι με το παγωτό δικής του κατασκευή, κατέβαινε κάτω στον Βόλο και στη γωνία του κινηματογράφου «Αχίλλειο», εξυπηρετούσε τους περιπατητές της παραλίας, που τότε ήταν, ειδικά την Κυριακή, η χαρακτηριστική ψυχαγωγία των Βολιωτών.
-Για τον «ματζουνά», έναν συμπαθητικό γεράκο με την άσπρη ποδιά του και το «ματζούνι» του (γλυκό σαν μαστίχα) στηριγμένο σε ένα μικρό κοντάρι, με πελάτες τα πιτσιρίκια και τους μαθητές, έχει γράψει η συγγραφέας Βασιλεία Γιασιράνη-Κυρίτση.
-Όπως επίσης για τον «Παντελή» τον τυροπιτά, που με την άσπρη πουκαμίσα του και το άσπρο καπέλο του και το ποδήλατό του με τη βιτρίνα με τις τυρόπιτες, γύριζε όλη σχεδόν τη Νέα Ιωνία, έγραψε επίσης η Βασιλεία Γιασιράνη-Κυρίτση.
-Ο Βασίλης Τογκουσίδης, που άνοιξε στον Βόλο (Κ. Καρτάλη – Ιάσονος) μικρή βιοτεχνία εκλεκτής τυρόπιτας, από τη Νέα Ιωνία ξεκίνησε ως πλανόδιος τυροπιτάς με το ποδήλατο.
-Ένας γαλατάς, πρωί-πρωί, με το γαϊδουράκι του και κρεμασμένα δυο γκιούμια γάλα γύριζε τις γειτονιές φωνάζοντας «ο γαλατάς». Αγόραζαν λίγο γάλα όσοι είχαν να το πληρώσουν.
-Τα απογεύματα περνούσε «ο πετμεζάς», ένας γυρολόγος που διαλαλούσε «πετμέζι – πετμέζι». Το πετιμέζι ήταν (και είναι) ένα παχύρρευστο σιρόπι με σκούρο χρώμα, που παράγεται από το βράσιμο του μούστου. Ήταν ένα γλυκαντικό που μας το άλειβαν οι μητέρες μας σε μια φέτα ψωμί και το ευχαριστιόμασταν.
-Τα απογεύματα, επίσης περνούσε με το ποδήλατό του, που μπροστά είχε τη βιτρίνα με τις λεκάνες με το γιαούρτι ο Μαυριάς, διαλαλώντας «με την οκά γιαούρτι» (σημείωση: Τότε μονάδα βάρους ήταν η οκά που αντιστοιχούσε σε 1.282 γραμμάρια. Καταργήθηκε το 1959 με το κιλό, που έχει 1.000 γραμμάρια).
-Τα απογεύματα περνούσε απαραίτητα από τη γειτονιά μας κάθε μέρα ο Ιορδάνης, που με το καροτσάκι του, που το έσερνε ένα γαϊδουράκι πουλούσε κάρβουνα. Με τη βραχνή φωνή του διαλαλούσε «κάρβουνα-κάρβουνα».
-Παραμονές γιορτών (Πάσχα, Δεκαπενταύγουστος, 25 Μαρτίου κ.ά.) περνούσε ένας, που πουλούσε ασβέστη για το άσπρισμα των σπιτιών. «Ασβέστη-ασβέστη» διαλαλούσε και πουλούσε με την οκά κομμάτια ασβέστη (πέτρες «ψημένες») που είχε προμηθευτεί από τις ασβεσταριές που ήταν η μια ανατολικά από το νεκροταφείο των Ταξιαρχών, προς το Καζανάκι και η άλλη στο Κουφόβουνο.

-Τότε, τις παραμονές του Πάσχα, γινόταν «χαμός» με τους αυτοσχέδιους εκδοροσφαγείς, που φώναζαν «αρνιά σφάζω, αρνιά σφάζω». Έσφαζαν επί τόπου στην αυλή (!) τα αρνάκια που είχαν αγοράσει οι νοικοκύρηδες απ’ τη ζωοαγορά τω Παλαιών.
-Άλλος γύριζε διαλαλώντας την υπηρεσία που πρόσφερε «Τροχίζουμε ψαλίδια μαχαίρια». Κουβαλώντας στον ώμο του μια ξύλινη κατασκευή, είχε στερεώσει έναν τροχό, που τον κινούσε με το πόδι του, τρόχιζε ψαλίδια και μαχαίρια. Ήταν μια χρήσιμη υπηρεσία.
-Στον Φαρδύ είχε το γανωτήριό του ο Γιακουμής Καραθανασόπουλος και γάνωνε (άλειβε με κασσίτερο) τα χαλκωματένια σκεύη της κουζίνας (τεντζερέδες, ταψιά, μπρίκια).
-Άλλος ένας πλανόδιος γανωτής με ένα φαρδύ τσουβάλι στον ώμο γύριζε τους δρόμους και διαλαλούσε «Ο γανωτής, ο γανωτής» και μάζευε όλα τα χαλκώματα.
-Την εποχή που βγαίναν τα σύκα κατέβαινε απ’ τα Μελισσάτικα μια ηλικιωμένη γυναίκα, έχοντας ένα καλαθάκι σύκα και διαλαλούσε «κρυ, κρυ, σύκα»-«κρυ, κρυ, σύκα».
-Επίσης, περνούσε ένας νεαρός από την Αγία Παρασκευή, έχοντας φορτωμένο με φρέσκα λαχανικά ένα γαϊδουράκι, διαλαλώντας «ο μανάβης-ο μανάβης». Αυτόν τον νεαρό, τον θυμάμαι, όταν μεγάλωσε ερχόταν για χρόνια στο πανηγύρι της Ευαγγελίστριας.

-Άλλος ένας μεροκαματιάρης-γυρολόγος μανάβης ήταν ο «κυρ-Γιάννης». Με δυο καλάθια που τα γέμιζε με φρέσκα λαχανικά, μάλλον από τους μπαχτσέδες του Τίκογλου και του Λαζάκη, πήγαινε σε «στοχευμένους πελάτες» (π.χ. στην Ιουλία Νησιώτου) και πουλούσε τα φρέσκα λαχανικά του (ντομάτες, αγγούρια, φασολάκια, πιπεριές κ.ά.) όσα χωρούσαν στο δυο του καλάθια, «πετώντας» καμιά τούρκικη λέξη.
-Στη γειτονιά μας η οικογένεια Ραλλάκη (πατέρας και τρία παιδιά) ήταν μανάβηδες, πλανόδιοι με καροτσάκι που το έσερνε ένα γαϊδουράκι και είχαν και μανάβικο (Κωνσταντινουπόλεως με Δορυλαίου).
-Οι πλανόδιοι ψαράδες ήταν από το πρωί στους δρόμους. Με δυο ρηχά καλάθια και με φτηνά ψάρια, ανάλογα την εποχή (γαύρο, σαρδέλα, σαβρίδια, γόπες, κολιούς, και τα νηστίσιμα σουλήνες, σουπιές, αχιβάδες, πίνες κ.ά.). Ο κυρ-Τάσος με τη βραχνή φωνή του διαλαλούσε «ο ψαράς-ο ψαράς».
-Άλλος ένας ψαράς, αυτός παλικάρι, ο Φώτης, γύριζε ξυπόλυτος (!) κρατώντας δυο ρηχά καλάθια και με στεντόρεια φωνή διαλαλούσε «ψάρια-ψάρια».
-Πολλές φορές, ειδικά στα χρόνια της Κατοχής, έρχονταν ψαράδες από τη λίμνη Κάρλα με το άλογό τους και μέσα σε δυο κοφίνια είχαν μεγάλα καρλιώτικα ψάρια. Αυτά τα μεγάλα ψάρια τα έψηναν οι νοικοκυρές στον φούρνο με πατάτες. Ήταν «γλύκισμα».
-Θυμάμαι κάποιον με ένα τρίτροχο καροτσάκι γεμάτο με κεράσια και φώναζε «Ένα σκουλήκι, μια οκά! -Ένα σκουλήκι μια οκά!». Τι εννοούσε; Όποιος βρει ένα σκουλήκι στα κεράσια θα του δώσω μια οκά κεράσια!

-Μπαίνοντας η άνοιξη περνούσε ο «παπλωματάς». Ήταν ένας συμπαθής Μικρασιάτης από τη συνοικία Αγίου Βασιλείου, Καπαδόκης, που με το μεγάλο και παράξενο δοξάρι του τίναζε το μπαμπάκι από τους σελτέδες και τα παπλώματα και ύστερα να ξαναέραβε.
-Άλλος ένας συμπαθής επαγγελματίας «Ο κουμπάρος», ο κυρ Αναστάσης, είχε κατάστημα «Στιλβωτήριο». Οι πελάτες ανέβαιναν σε ένα βάθρο και τους γυάλιζε τα παπούτσια. Στην αρχή το είχε στον Φαρδύ και αργότερα στην οδό Δημοκρατίας.
-Από τον «Φαρδύ» όμως δεν έλειπαν και οι υπαίθριοι λούστροι καθήμενοι. Ήταν δυο μεροκαματιάρηδες, ο Αποστολάκης και ο Αβραάμ, που είχαν στήσει τα κασελάκια τους απέναντι απ’ το φαρμακείο του Λεωνίδα Νησιώτη και με το βερνίκι (μαύρο ή καφέ), τα έμπειρα χέρια τους και τις βούρτσες τους γυάλιζαν τα παπούτσια των πελατών.
Επίσης, πρέπει να γραφεί κι αυτό. Κάθε γειτονιά είχε το μικρό της παντοπωλείο (μπακάλικο), που πουλούσε λίγα απ’ όλα. Απαραίτητο ήταν ένα τραπεζάκι με δυο καρέκλες, για μια στάση, που έκαναν οι πελάτες (μόνο άνδρες) για να πιουν ένα τσιπουράκι με μεζέ ελιές, τουρσί, παστά, λακέρδα, λίγο χαλβά από τον χύμα που είχε σε έναν ταβά και να ανοίξουν μια μικρή συζήτηση με τον καταστηματάρχη.
Πολλοί συμπολίτες της Νέας Ιωνίας, κάποιας ηλικίας, θα θυμούνται ανάλογες περιπτώσεις.
Τώρα όλα αυτά «φύγανε». «Άλλαξε η εποχή», αλλά στη μνήμη των μεγαλύτερων στην ηλικία κατοίκων της Νέας Ιωνίας, οι εικόνες αυτές μένουν, υπενθυμίζοντας τον αγώνα των πατέρων-προγόνων μας για επιβίωση. Με αυτές τις συνθήκες επέζησαν και δημιούργησαν οικογένειες.