Εικόνες, γεύσεις και αναμνήσεις από το παρελθόν…

Της Βασιλικής Μελισσουργού,
MSc (ΔΠΜ) φιλολόγου του 3ου Γ.Ε.Λ. Βόλου

Με αφορμή τα εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή και την συνεχώς απομακρυνόμενη ελπίδα επιστροφής σε εκείνες τις αλύτρωτες πατρίδες, με διάχυτο το πνεύμα της νοσταλγίας, αλλά και της πίκρας των ανθρώπων που συνδέθηκαν άμεσα ή έμμεσα με την περιοχή της Μικρασίας, οι δικές μου μνήμες με οδηγούν πολλά χρόνια πίσω τότε που παιδί επισκεπτόμουν το σπίτι του παππού και της γιαγιάς.
«Φίλεψε, μπρε, τα παιδιά που ήρθαν σπίτι μας!». Εγώ και ο αδερφός μου, μεγαλύτερος από μένα κατά δύο χρόνια, πηγαίναμε το καλοκαίρι σε μια μεγάλη αυλή με μουριές και πολλή δροσιά στο σπίτι του παππού και της γιαγιάς. Ήταν το πατρικό του πατέρα μου.

Ο παππούς, όμορφος, ψηλός και καλοσυνάτος είχε έρθει από τα Βουρλά της Σμύρνης το 1921, έναν χρόνο πριν τα τραγικά γεγονότα και τις θηριωδίες των Τούρκων. Δεκαεφτά (17) χρονών, παιδί ακόμα, ως προστάτης της οικογένειας ανέλαβε το ταξίδι στην Ελλάδα. Ήδη η κατάσταση ήταν περίπλοκη και οι εξελίξεις αμφίρροπες, μια υπέρ των Ελλήνων και μια υπέρ των Τούρκων. Από το Συνέδριο Ειρήνης στο Παρίσι που συγκάλεσαν το 1919 οι νικήτριες δυνάμεις του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου (1914-1918) με πρωτεργάτες τον Γάλλο πρωθυπουργό Κλεμανσό, τον Αμερικανό Πρόεδρο Ουίλσον και τον Βρετανό πρωθυπουργό Λόυντ Τζορτζ με κύριο μέλημά τους τον επαναπροσδιορισμό των γεωγραφικών συνόρων της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, αλλά και της Εγγύς Ανατολής, τη Συνθήκη των γαλλικών Σεβρών με παραχώρηση του δικαιώματος της προσωρινής διοίκησης της Σμύρνης και των περιχώρων στην Ελλάδα μέχρι την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη τον Μάιο του 1919 και την κατάληψη των επάκτιων πυροβολείων στα Βουρλά, την πρώτη μάχη στο Ινονού και την ελληνική ήττα, το πλήθος εθελοντών που συρρέουν στον κεμαλικό στρατό, αλλά και την επιστράτευση των Ελλήνων κατοίκων της Μικράς Ασίας τον Απρίλιο του 1921. Το ένα γεγονός διαδέχεται το άλλο, στο πεδίο της μάχης τα πράγματα είναι ρευστά και επισφαλή. Ριψοκίνδυνο να εκφέρει κανείς τελική άποψη για το οριστικό αποτέλεσμα του πολέμου. Αλλά και στον πολιτικό χώρο και τις διπλωματικές σχέσεις χωρών της Εγκάρδιας Συνεννόησης (Αντάντ) ο χορός των εξελίξεων καλά κρατεί!

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος τον Νοέμβριο του 1920 χάνει τις εκλογές, ενώ με δημοψήφισμα επιστρέφει στην Ελλάδα ο έκπτωτος Κωνσταντίνος Α’, επαναφέροντας τη Βασιλεία. Το 1921 μετά την παραίτηση του Δ. Ράλλη, αναλαμβάνει την πρωθυπουργία της Ελλάδος ο Ν. Καλογερόπουλος, ενώ οι Σύμμαχοι συνεδριάζουν στο Λονδίνο με ελληνική και κεμαλική αντιπροσωπία καταγράφοντας αλλαγή πολιτικής πλεύσης και διάσταση απόψεων και στάσεων των Συμμάχων. Τελικά στις 22 Μαρτίου τον θώκο της πρωθυπουργίας στην Ελλάδα αναλαμβάνει ο Δ. Γούναρης, ενώ πότε ο ελληνικός στρατός προελαύνει φτάνοντας μέχρι το Εσκίρ Σεχίρ και τον ποταμό Σαγγάριο και πότε το μένος των Τούρκων είναι πιο δυνατό και ο τουρκικός στρατός ορμητικός και αήττητος.
Μέσα σε αυτό το κλίμα της ανασφάλειας, ο παππούς αναλαμβάνει τα ηνία της οικογένειας μετά τον θάνατο του δικού του πατέρα από τους φανατισμένους Τσέτες, τους άτακτους ληστές που ακολουθούσαν τον στρατό του Κεμάλ και μαζί με τη μητέρα και τα υπόλοιπα αδέρφια του φθάνουν στον Πειραιά. Από εκεί άλλοι καταλήγουν στην Πελοπόννησο, τη Μακεδονία, την Ήπειρο, την Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου. Ο παππούς μου μαζί με τον αδερφό του και τη μητέρα του επιλέγουν τη Βόρεια Πελοπόννησο. Τους παραχωρείται μια μικρή έκταση γης, όπου κτίζουν ένα μικρό σπιτάκι.

Στην ίδια γειτονιά, πρόσφυγας και αυτή από τα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης, καταλήγει η γιαγιά μου με τη δική της οικογένεια. Ήταν περίπου 15 ετών. Εντυπωσιακή, έξυπνη και κάπως «αρχοντική», αφού η οικογένειά της άλλοτε είχε στην πατρίδα της χρήματα πολλά και ανθρώπους αρκετούς στη δούλεψη και την υπηρεσία της.
Ο παππούς σαγηνεύτηκε από την πράσινη ματιά της γιαγιάς και το αγέρωχο περπάτημά της, την ερωτεύτηκε με βαθιά και ειλικρινή αγάπη, άμαθος από τα βάσανα και τις παγίδες του έρωτα. Ειρήσθω εν παρόδω τα όμορφα πράσινα μάτια τα έχει και ο πατέρας μου. Δυστυχώς, κανένα από τα τρία παιδιά – δέκα χρόνια μετά τη γέννηση τη δική μου απέκτησα μια αδελφή – δεν κληρονόμησε αυτά τα πράσινα μάτια. Το γονίδιο της μητέρας μου ήταν πιο ισχυρό.

Όταν η μάνα του παππού μου έφτιαχνε γλυκό ή κάποια άλλη λιχουδιά, ο παππούς μου έπαιρνε κρυφά ένα κομμάτι. Οι αυλές τους ήταν κοντά, παραφύλαγε πότε θα εμφανιστεί η όμορφη πρασινομάτα να της δώσει τυλιγμένο στην χαρτοπετσετούλα το πεσκέσι μαζί με την αγάπη του! Η γιαγιά μου στην αρχή ήταν ανένδοτη και ανέκφραστη. Το ενδιαφέρον του, όμως, και η αγάπη του που ανεπιτήδευτα ανέβλυζε από την καρδιά του, την συγκίνησαν και έτσι ξεκίνησε ο προσφυγικός τους έρωτας.
Δύσκολα τα πράγματα, σκληρή η ζωή, περίεργες οι καταστάσεις. Ο παππούς μου ήταν υγιής και πεισματάρης. Προκομμένος, όλο το χωριό μιλούσε για την αξία του και την εργατικότητά του! Σιγά-σιγά έκαναν προσθήκες και μεγάλωσαν το σπίτι που έμεναν η μητέρα και τα παιδιά που ήρθαν πρόσφυγες από τα Βουρλά.

Στο μυαλό μου έρχεται η καταγωγή του Σεφέρη. Και αυτός από τα Βουρλά! Η γιαγιά του παππού αγαπούσε πολύ τα γράμματα και ήταν ένα είδος δασκάλας, αρκετά μορφωμένη για την εποχή εκείνη. Δεν γνωρίζω πολλά. Ό,τι ξέρω, είναι όσα μου είπε η θεία μου η Αργυρούλα, η αδερφή του πατέρα μου. Τώρα θέλω να μάθω περισσότερα, αλλά τα χρόνια περνούν και οι άνθρωποι πεθαίνουν. Πάντως η έφεση και η κλίση για τα γράμματα φάνηκε και στις επόμενες γενιές. Όλα τα παιδιά του παππού και της γιαγιάς έκαναν κόρες και γιους που ακολούθησαν θεωρητικές σπουδές. Και η γράφουσα, απόγονος εκείνης της δασκάλας την ίδια αγάπη και το ζωηρό ενδιαφέρον έχει για τα γράμματα.

Ο πατέρας της γιαγιάς μου ήταν ιερέας. Όταν ο παππούς μου δεν μπορούσε πια να κρύβει τα συναισθήματά του για τη γιαγιά μου, παντρεύτηκαν όντες ακόμη μικρά παιδιά. Σχεδόν 19 ετών ο παππούς και 17 ετών η γιαγιά. Έκαναν μια μεγάλη οικογένεια με εφτά παιδιά, δύο αγόρια και πέντε κορίτσια. Ο παππούς δουλεύοντας σκληρά αβγάτισε, όπως έλεγε ο πατέρας μου την περιουσία του. Αγόρασε κτήματα, μάζευε τους καρπούς των δέντρων, αποθήκευε το λάδι, όργωνε, περιποιούνταν τα κτήματα και τα είχε καθαρά και νοικοκυρεμένα. Προίκισε με σωστό προγραμματισμό όλες τις κόρες και τις βοήθησε να ξεκινήσουν το σπιτικό τους. Το ίδιο παράδειγμα ακολούθησε και ο δικός μου πατέρας. Τα κτήματά του ξεχωρίζουν από όλα τα υπόλοιπα του χωριού. Ο παππούς δίδαξε με το ίδιο το παράδειγμα και τον τρόπο ζωής και συμπεριφοράς που ακολουθούσε.
Ευτύχησαν και είδαν τις οικογένειες όλων των παιδιών τους, εγγόνια και δισέγγονα!
Έζησε η γιαγιά μου και είδε και τη δική μου μεγάλη κόρη. Πραγματική συγκίνηση, όταν το καλοκαίρι που επισκέφτηκα το πατρικό μου στο χωριό, ήρθε η γιαγιά μου να δει την κόρη μου!
Θυμάμαι τότε που με τον αδερφό μου πηγαίναμε τα καλοκαίρια στο σπίτι του παππού και της γιαγιάς. Ο παππούς καθισμένος σε ένα ντιβάνι, κάτι σαν μεγάλος καναπές, κουρασμένος από τα χρόνια και τη σκληρή δουλειά, καλούσε τη γιαγιά να μας «φιλέψει». Ακόμα έχω στο στόμα μου τη γεύση από μια φέτα ψωμί νοτισμένη από σταγόνες νερό με ζάχαρη που μας κερνούσε η γιαγιά. Ήταν τόσο ξεχωριστή και διαφορετική αίσθηση από τις σημερινές. Τα πρόσωπα, οι συνθήκες, τα χρόνια προσδίδουν στην αίσθηση αυτή την μοναδικότητα, τη γλυκύτητα, τη νοσταλγία…

Παίζαμε με τον παππού κολτσίνα. Μάθαμε ξερή, δηλωτή και άλλα παιχνίδια με τα χαρτιά που δεν θυμάμαι τα ονόματά τους. Ο παππούς μάς έμαθε να κοιτάμε τα αστέρια και το φεγγάρι και «μαντεύαμε» τι καιρό θα κάνει την επόμενη μέρα. Ακόμα και σήμερα, οι κόρες μου ξέρουν ότι, όταν ο ουρανός είναι γεμάτος αστέρια, την επόμενη μέρα θα έχει καλοκαιρία και αποκλείεται η περίπτωση βροχής.

Εκείνη η εικόνα που έμεινε ανεξίτηλα χαραγμένη στο μυαλό μου είναι, όταν η γιαγιά έπλενε τα πόδια του παππού με τόση προσοχή και φροντίδα, όπως μια μητέρα πλένει το μωρό της. Ένιωθε αγάπη και σεβασμό στο πρόσωπο του παππού μου και παράλληλα ευγνωμοσύνη που τον είχε στη ζωή της και πορεύονταν μαζί. Η εικόνα αυτή ξενίζει σήμερα και κάποιοι ή κάποιες μπορεί να τη θεωρούν υποτιμητική και ανεπίτρεπτη. Η γιαγιά μου ως κόρη ιερέα ήταν βαθιά θρησκευόμενη, όχι θρησκομανής ή θρησκόληπτη, με ειλικρινή πίστη στον Θεό και εμπιστοσύνη στον άνθρωπο. Η εικόνα αυτή συμβατή και αρμονική με τη ζωή και τα συναισθήματα και των δύο, του παππού και της γιαγιάς φανέρωνε το βαθύ δέσιμο, την αλληλοεκτίμηση και την αλληλεγγύη που ιδανικά αποτελούν το κρηπίδωμα των ανθρώπινων σχέσεων.
Αμέτρητες οι εικόνες και οι θύμησες από τα παιδικά μου χρόνια με τον παππού και τη γιαγιά. Μεγάλωσα με γεύσεις και μυρωδιές από το σπίτι τους. Η γιαγιά μου ήταν άριστη μαγείρισσα.

Όλες οι θείες μου από το σόι του πατέρα μου κληρονόμησαν την τέχνη της μαγειρικής και της ζαχαροπλαστικής. Τα καλύτερα γλυκά του ψυγείου, αλλά και τα σιροπιαστά τα έφτιαχναν οι κόρες της γιαγιάς. Όλες οι γειτόνισσες έτρεχαν να δοκιμάσουν και να γράψουν τη συνταγή! Από τις ξαδέρφες μου, τις κόρες της Αργυρούλας που έφτιαχναν σχεδόν επαγγελματικά ρούχα, έμαθα να ράβω, αν κάτι είχε ξηλωθεί, να στερεώνω κουμπιά και να κεντάω. Δεξιότητες που σήμερα είναι πολύ χρήσιμες και πρακτικές.
Δυο κομμάτια γης από την ιδιαίτερη πατρίδα μου που ανήκουν σήμερα σε μένα, είναι δωρεά του παππού και της γιαγιάς για την εγγονή τους. Στα επίσημα χαρτιά του συμβολαιογραφείου είναι γραμμένα τα ονόματα και τα υπόλοιπα στοιχεία της ταυτότητάς τους.

Πολλά τα αφιερώματα και οι εκδηλώσεις από τα 100 χρόνια που πέρασαν από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Όλα μου φέρνουν μνήμες από τους δικούς μου ανθρώπους που βίωσαν άμεσα ή έμμεσα τα τραγικά γεγονότα. Στο λεξιλόγιό μου χρησιμοποιώ ακόμα και σήμερα λέξεις που άκουγα από τον πατέρα μου και εκείνος άκουγε με τη σειρά του από τους δικούς του γονείς, τις οποίες αγνοούν οι τελευταίες γενιές, όπως και οι κόρες μου. Παραξενεύονται και με ρωτούν τι σημαίνουν και ποια η ερμηνεία τους. Συνδέονται, βέβαια, με τους ανθρώπους μιας άλλης εποχής, ενός άλλου τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς, μιας διαφορετικής κουλτούρας και θεώρησης των πραγμάτων.

Πηγή φωτογραφίας: από το Διαδίκτυο: https://catisart.b-cdn.net/images/stories83/VOURLA1.jpg