Του
Β.Δ. Αναγνωστόπουλου,
ομότιμου καθηγητή
Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Την τελευταία εικοσαετία, αν δεν απατώμαι, οι εκδόσεις που γίνονται στον Βόλο ενισχύουν την τοπική (και όχι μόνο) βιβλιογραφία με πονήματα μεγάλων ερευνών και μεγάλης χρησιμότητας για το πνευματικό status του τόπου μας. Ανάμεσα στις εκδόσεις αυτές είναι και δύο εξαιρετικά πολύτιμες, στις οποίες θα αναφερθώ παρακάτω.
-Το βιβλίο «Ευεργέτες της Μαγνησίας 1770 – 1975» (Επιμέλεια Νίκος Τσούκας, Παλμός, εκδόσεις Ιδιόμελον, Βόλος, 2022, σελ. 790, μεγάλου σχήματος) του ομότιμου καθηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών Δημήτρη Παντελοδήμου, προκαλεί δέος για την αισθητική της έκδοσής του και για το θέμα του. Αποτελεί θησαυρό για την τοπική ιστορία και προσφορά σημαντική στον τόπο της καταγωγής του, τη Μαγνησία.
Ο Δημήτρης Παντελοδήμος είναι Βολιώτης, γνωστός στην Ελλάδα και στο εξωτερικό για το επιστημονικό του έργο και την εν γένει δράση του. Σπούδασε με υποτροφία στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και μεταπτυχιακά στη Γαλλία, στο πανεπιστήμιο της Lyon, όπου και δίδαξε επί πενταετία. Από το 1970 έως το 2010 δίδαξε ως καθηγητής του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών «κυρίως το μάθημα της Ιστορίας του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού». Έχει γράψει μονογραφίες, μεγάλα λεξικά γαλλοελληνικά και ελληνογαλλικά, μελέτες, άρθρα κ.λπ.
Το βιβλίο που παρουσιάζουμε φανερώνει πολλών χρόνων ερευνητική εργασία, για μια μακρά χρονική περίοδο δύο εκατονταετιών (1770-1975), κόπο και πόνο, προκειμένου να συλλεγεί το υλικό κυρίως από αρχειακές πηγές (διαθήκες ευεργετών, δωρητήρια συμβόλαια, ληξιαρχικές πράξεις κ.λπ.), να καταγραφεί, να μελετηθεί, να πιστοποιηθεί εν τοις πράγμασι και να αποτιμηθεί η δωρεά. Είναι έργο ζωής και ο συγγραφέας πρέπει να αισθάνεται περήφανος για τη μοναδικότητα της προσφοράς του προς την πατρίδα. Γι’ αυτό το μνημειώδες έργο ο Μητροπολίτης μας κ. Ιγνάτιος στον Πρόλογό του επισημαίνει ότι το έργο αυτό «συνιστά μεγίστη συμβολή στην ανάδειξη λαμπρών προσωπικοτήτων του τόπου μας, αλλά και κατάθεση ευγνωμοσύνης σ’ εκείνους που άφησαν ανεξίτηλα τα ίχνη της αγάπης τους στη Μαγνησία μας και συνιστούν πολύτιμα πετράδια στο στέμμα της Εθνικής και Τοπικής μας Ιστορίας».
Τι περιλαμβάνει ο πολυσέλιδος τόμος; Εκτός από τον Πρόλογο, μια εκτενή Εισαγωγή του συγγραφέα (σελ. 11-19), όπου αναφέρεται στον αρχαίο θεσμό των λειτουργιών (τριηραρχία, χορηγία, γυμνασιαρχία κ.ά.), συνέχεια των οποίων είναι «το φαινόμενο του ευεργετισμού στα νεότερα χρόνια [που] προέκυψε κυρίως από το συναίσθημα της κοινωνικής αλληλεγγύης, από την επιθυμία συμμετοχής σε έργα ευποιίας και από την ανάγκη για προσωπική διάκριση και αναγνώριση». Διαιρούνται σε τρεις κατηγορίες οι ευεργέτες: 1. Εθνικοί ευεργέτες, η δωρεά των οποίων αφορά ολόκληρο το έθνος, 2. Διακρατικοί ευεργέτες, που ευεργέτησαν τόσο τη γενέτειρά τους όσο και τις ελληνικές παροικίες και 3. Τοπικοί ευεργέτες. «Οι τομείς στους οποίους παρεμβαίνουν είναι η παιδεία, η λατρεία, η υγεία, η κοινωνική πρόνοια, οι δημοτικές υποδομές και ο πολιτισμός». Ακολουθεί ο αλφαβητικός κατάλογος των 270 ευεργετών, εκ των οποίων 40 γυναικεία ονόματα (σελ. 23-782), όπου δίνονται για τον καθέναν στοιχεία βιογραφικά (όταν υπάρχουν), πληροφορίες γενεαλογικές, επαγγελματικές, βιβλιογραφικές, για διαθήκες, για κληροδοτήματα, τον τύπο της δωρεάς κ.ά. Τέλος, Ευρετήριο κυρίων ονομάτων, Βιογραφικό και Περιεχόμενα.
Κάποιες γενικές επισημάνσεις: Οι περισσότεροι ευεργέτες προέρχονται από τα χωριά του Πηλίου και τη γύρω περιοχή, όπως Πορταριά, Ζαγορά, Κισσός, Τσαγκαράδα, Μακρινίτσα, Μούρεσι, Μηλιές, Άγιος Λαυρέντης, Άγιος Γεώργιος Νηλείας, Πινακάτες, Τρίκερι, Δράκεια, Λαύκος, Βόλος κ.λπ. Επίσης λαμπρύνεται ο κατάλογος των ευεργετών με ονόματα, όπως Αθανασάκης, Καλλίνικος Γ’ Οικουμενικός Πατριάρχης, Κασσαβέτης, Κομμητάς, Κοσμαδόπουλος, Κουταρέλλης, Κυριαζής Δαμιανός, Κωνσταντάς, Λιβανός, Λούλης, Μέρος, Πάντος, Πολυμέρης, Πρίγκος, Τοπάλης, Φ. Ιωάννου κ.ά. Στους ευεργέτες οφείλονται πολλά σχολεία, εκκλησίες, βιβλιοθήκες, όπως οι βιβλιοθήκες Ζαγοράς και Μηλεών, η Γεωργική Σχολή Κασσαβέτειας, το Αχιλλοπούλειο Νοσοκομείο, το Αθανασάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο, το Ορφανοτροφείο και το Γηροκομείο Βόλου κ.ά.
Ο καθηγητής Δημήτρης Παντελοδήμος με τούτο το έργο περί ευεργετών της Μαγνησίας ευεργέτησε τον πολιτισμό και τους συμπολίτες μας, πλουτίζοντας τη γνώση μας για την τοπική Ιστορία, την ευεργετική αλληλεγγύη και τον πολιτιστικό πατριωτισμό των προγόνων μας.
-Η δεύτερη έκδοση, που παρουσιάζουμε εν συνεχεία, με τίτλο Ελληνική Λαϊκή Τέχνη: Παλαιότερες θεματικές με σύγχρονες προσεγγίσεις, είναι δίτομη (Τόμος Α’ σελ. 751 και Τόμος Β’ σελ. 492), αφιερωμένη στον λαογράφο Κίτσο Μακρή (1917-1988), με Επιμέλεια των Μ.Γ. Βαρβούνη – Ν. Μαχά – Μπιζούμη και Αλ. Γ. Καπανιάρη, εκδόσεις Ιδιόμελον, Παλμός, Βόλος 2021. Είναι τα αποτελέσματα του Διεθνούς Διαδικτυακού Επιστημονικού Συνεδρίου (25-27/9/2020), για το οποίο η ομότιμη καθηγήτρια Πανεπιστημίου Κύπρου Ευφρ. Ριζοπούλου-Ηγουμενίδου επισημαίνει ότι «κατέδειξε την εκπληκτική διεύρυνση του ορίζοντα της ελληνικής λαογραφίας, με σωστή αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία, με νέους στόχους, με περισσότερη έμφαση στην κοινωνική και ιστορική διάσταση των πραγμάτων, με ανταπόκριση στις επιταγές των καιρών…» (τ.Β’, σελ. 489). Στην οργάνωση συμμετείχαν η «Μαγνήτων Κιβωτός», το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και η Περιφέρεια Μαγνησίας και Βορείων Σποράδων (που επωμίστηκε τη δαπάνη της έκδοσης και εκτύπωσης). Συμμετείχαν εκατοντάδες σύνεδροι ποικίλων ιδιοτήτων, όπως εθνολόγοι, ανθρωπολόγοι, σκηνογράφοι, ενδυματολόγοι, μουσειολόγοι, λαογράφοι, κοινωνιολόγοι κ.ά. με ποικίλη και ενδιαφέρουσα θεματολογία.
Περιεχόμενα. Τόμος Α’: Χαιρετισμός του μητροπολίτη μας κ. Ιγνατίου, της αντιπεριφερειάρχη κ. Κολυνδρίνη και του ομότιμου καθηγητή Μ.Γ. Μερακλή. Ακολουθεί εκτενής Εισαγωγή (σελ. 21-62) από τους επιμελητές με τίτλο «Η μελέτη της ελληνικής λαϊκής τέχνης στο σύγχρονο ελληνικό Ακαδημαϊκό περιβάλλον» και οι ενότητες: Α. Θεωρητικό πλαίσιο (1 εισήγηση), Β. Ο συμβολικός και κοινωνικός ρόλος των Λαϊκών τεχνών (4 εισηγ.), Γ’ Λαϊκές τέχνες: Γ1 Λιθογλυπτική-Λαϊκή ζωγραφική (5 εισηγ.), Γ2 Αγγειοπλαστική – Σαμαροποιία – Ναυπηγική (4 εισηγ.), Γ3 Κοσμηματοποιία – Υφαντική – Κεντητική (4 εισηγ.), Γ4 Παραδοσιακό και σύγχρονο ένδυμα (4 εισηγ.), Γ5 Χορός και Μουσική (6 εισηγ.). Τόμος Β’: Δ. Εκκλησιαστικές τέχνες (3 εισηγ.), Ε. Έντεχνος λαϊκός λόγος (4 εισηγ.), Στ. Αναπαραστάσεις εκφάνσεων της λαϊκής τέχνης στη λογοτεχνία / στον κινηματογράφο / στο θέατρο (4 εισηγ.), Ζ. Μουσεία και λαϊκή τέχνη, Ζητήματα αναπαράστασης-διαχείρισης και εκπαιδευτικής πολιτικής (6 εισηγ.), Η. Η λαϊκή τέχνη ως τουριστικό προϊόν (2 εισηγ.), Θ. Νέες τεχνολογίες, ψηφιακά εργαλεία, εκπαίδευση και λαϊκή τέχνη (5 εισηγ.) και Επίλογος.
Πράγματι η μελέτη της λαϊκής τέχνης αναδεικνύει συνεχώς νέες πτυχές, νέα ευρήματα και απαιτεί νέες αναγνώσεις, ιδιαίτερα σήμερα με την επικουρία της ψηφιακής τεχνολογίας. Η δίτομη έκδοση Ελληνική Λαϊκή Τέχνη είναι πηγή αναφοράς πολύτιμη, για όλους!