Δημήτρης Μαραγκόπουλος “Έχουμε τις ρίζες μας και αναπνέουμε σε έναν τόπο ευλογημένο…”

Η «Περσεφόνη», σε μουσική σύνθεση του Δημήτρη Μαραγκόπουλου και σύλληψη, λιμπρέτο και σκηνοθεσία της Έλλης Παπακωνσταντίνου, ανεβαίνει σε παγκόσμια πρεμιέρα στη σκηνή του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών σήμερα Πέμπτη 1 Φεβρουαρίου. Τη μουσική διεύθυνση έχει αναλάβει ο Δημήτρης Κτιστάκης (Βασ. Σοφίας & Κόκκαλη, Αθήνα).
Κατόπιν, στις 24 και 25 Φεβρουαρίου, η παράσταση θα παρουσιαστεί στην αίθουσα τέχνης Σινέ Ελευσίς, στην Ελευσίνα (Ελευθερίου Βενιζέλου 45, Ελευσίνα).
Ο Δημήτρης Μαραγκόπουλος, πρώην διευθυντής του Δημοτικού Ωδείου Βόλου, μίλησε στο «Βήμα της Κυριακής».

Μιλήστε μας για την «Περσεφόνη»· τι θα ακούσει και τι θα δει ο κόσμος;
Είναι καταρχήν πολύ σημαντικό το γεγονός ότι η συγκεκριμένη παράσταση είναι μια παραγωγή της Ελευσίνας – πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης το 2023 – σε συνεργασία με το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Ο θεσμός ολοκληρώνει αυτή την περίοδο ένα εξαιρετικό έργο, μεγάλης πνοής και υψηλής ποιότητας με μεγάλη συμμετοχή του κοινού, με τη δημιουργία υποδομών για την πόλη με διεθνείς παραγωγές, αλλά και πολλές ελληνικές υπό την καθοδήγηση ενός αληθινού δημιουργού· του Μιχαήλ Μαρμαρινού.
Η όπερα – σε σύλληψη, λιμπρέτο και σκηνοθεσία της Έλλης Παπακωνσταντίνου – εμπνέεται από έναν από τους πιο πολυδιάστατους μύθους της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας. Τον μύθο της Δήμητρας και της Περσεφόνης, που οι ρίζες του, κυρίως μέσω των Ελευσινίων Μυστηρίων, βρίσκονται στην Ελευσίνα.
Το έργο έχει τη μορφή μιας Νέας Όπερας, αλλά με τον έντονο χαρακτήρα ενός αρχαϊκού δρώμενου και Μυστηρίου, ενός είδους μουσικού τελετουργικού.
Η ουσία και το περιεχόμενο της μουσικής, είναι λειτουργικά δεμένα και συντονισμένα με την προσωπική σκηνοθετική ταυτότητα της Έλλης Παπακωνσταντίνου. Η ποιητική αφήγηση σε συντονισμό με τη μουσική, εξελίσσεται σε ένα εικαστικό περιβάλλον όπου το ζωντανό βίντεο και η όπερα αλληλοεπιδρούν και εμπλουτίζονται συναρπαστικά σε αυτό που η σκηνοθέτης αποκαλεί cinematic opera.

Πρόκειται για την έκτη σας όπερα. Πώς εμπνευστήκατε αυτή τη νέα σύνθεσή σας; Ποια στοιχεία του μύθου της Περσεφόνης σας παρακίνησαν / ενέπνευσαν και πώς τα προσεγγίσατε μουσικά;
Πράγματι, με τελευταία τα «Οράματα και Θάμματα», βασισμένα στο ομώνυμο βιβλίο του Μακρυγιάννη, σε λιμπρέτο του Αλέκου Λούντζη, και σκηνοθεσία της Μαρίας Γυπαράκη που ανέβηκε στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Ο μύθος της Περσεφόνης και της Δήμητρας, ασκούσε πάνω μου από μικρό παιδί μια ανεξήγητη μαγνητική έλξη. Ο μύθος εμπεριέχει με έναν βαθύ αφαιρετικό και ποιητικό τρόπο τις ασυνείδητες σκέψεις του ανθρώπου, τουλάχιστον 3.000 χρόνια πριν, που αντανακλούν τη σχέση του με τη Μητέρα Φύση, τις μυστικές σχέσεις Φθοράς και Αναγέννησης, ζωής, έρωτα και θανάτου. Με δυο λόγια του κύκλου της ζωής.
Οι ήρωες, με διττές και συχνά πολλαπλές όψεις, δεν είναι απλοί χαρακτήρες, αλλά βαθιά σύμβολα. Ο Πλούτων είναι και πλούτος: Οι καρποί μέσα στη γη που κυοφορούνται τον χειμώνα για να γεννηθούν την άνοιξη. Η Δήμητρα και η Περσεφόνη είναι οι δυο όψεις της θεότητας, Μάνα και Κόρη μέσα στον αέναο κύκλο των γενεών. Η Περσεφόνη, όχι μόνο μια αθώα παιδούλα, αλλά και η βαθύτατη θηλυκότητα, οι δυνάμεις του έρωτα και της ζωής και που σύμφωνα με κάποιες ερμηνείες συνδέεται με την Αφροδίτη, ενώ ο αεικίνητος και «επιφανειακός» Ερμής με μια από τις πιο απόκρυφες μυστικιστικές οντότητες πέρα από τον ψυχοπομπό με τον Ερμή τον Τρισμέγιστο. Όλες αυτές οι πολλαπλές φύσεις που θυμίζουν τον μικρόκοσμο του σωματιδίου του ατόμου και τον κβαντικό κόσμο, μαζί με το λιμπρέτο και τα κέντρα βάρους της σύλληψης του έργου, με οδήγησαν σε μια μουσική που έχει τα εξής χαρακτηριστικά. Αυθεντικό φωνητικό υλικό από διαφορετικούς μουσικούς πολιτισμούς, όπως από τη Μεσόγειο, την Κίνα, την Ιαπωνία, το Μπαλί, το Θιβέτ, το Ιράν. Ηλεκτρονικοί και φυσικοί ήχοι και ηχοχρώματα μουσικών οργάνων και χορωδιών, όλα μαζί ρέουν μέσα σε ένα περιβάλλον συγκινησιακά φορτισμένο. Σε αυτό συνυπάρχουν ρυθμικές ιεροτελεστίες, μάντρα διαλογισμού, αλλά και θραύσματα από ένα απέριττο και αθώο μελωδικό υλικό.

Μιλήστε μας λίγο για τη συνεργασία σας με τη σκηνοθέτρια και τους υπόλοιπους συντελεστές. Είχατε ενεργή εμπλοκή σε όλο το φάσμα της καλλιτεχνικής δημιουργίας της όπερας ή δίνετε κάποιου είδους carte blanche στους συνεργάτες σας;
Υπήρξε μια γόνιμη και πολύ δημιουργική διερευνητική περίοδος γύρω από τον ακριβή καθορισμό του θέματος, αλλά και πολύ ουσιαστικές συζητήσεις γύρω από τα μεγάλα θέματα που εμπεριέχονται στον μύθο. Το λιμπρέτο και η μουσική ήταν από την πρώτη στιγμή συγκοινωνούντα δοχεία. Πεδία ενέργειας που το ένα τροφοδοτούσε το άλλο. Ταυτόχρονα, είχα από την Έλλη ακριβή πληροφόρηση για τις υπόλοιπες σκηνικές παραμέτρους.
Θέλω να σταθώ στον πολύ δημιουργικό ρόλο των τεσσάρων σολίστ – Σαββίνα Γιαννάτου, Αλκιβιάδης Κωνσταντόπουλος, Ίλια Αλγκάιερ και Άννα Αναστασία Σμέρου – αλλά και στη συνεισφορά στο παρελθόν άλλων ερμηνευτών όπως του Φίλιππου Βαζάκα και της Χρυσάνθης Σπιτάδη. Έχει πολύ μεγάλη βαρύτητα, όμως, για μένα η συμμετοχή των χορωδιακών συνόλων και συγκεκριμένα της χορωδίας GraduArti (Αποφοίτων Αρσακείων – Τοσιτσείων Σχολείων) και του Μουσικού Ομίλου, Παιδική Χορωδία Αρσακείων – Τοσιτσείων Σχολείων. Με την εξαιρετική συνεισφορά της διευθύντριάς τους Χριστίνας Βαρσάμη – Κούκνη, κατάφεραν να μετατραπούν σε ένα σύνολο που ερμηνεύει πολύ απαιτητικά μέρη, συμμετέχοντας σε ένα καινοτόμο σύγχρονο έργο και αποδεικνύοντας το υψηλό της επίπεδο. Μια αληθινή εκπαιδευτική και καλλιτεχνική εμπειρία, όμως, και για τους ίδιους. Καθοριστικός ήταν ο ρόλος του μαέστρου μας Δημήτρη Κτιστάκη, που με υψηλή τεχνική έδωσε βάθος, ακρίβεια και αρτιότητα στη ερμηνεία – φωνητική και οργανική, αλλά και του Σπύρου Σουλαδάκη που δίδαξε όλους τους σολίστ. Και τέλος, σημαντικότατη ήταν η συνεισφορά του Zorzes Katris που οργάνωσε έναν τεχνολογικό άθλο συντονισμού και επεξεργασίας ηλεκτρονικών και ψηφιακών μέσων.

Μέσα από τις τρεις δεκαετίες της πλατφόρμας «Γέφυρες», φέρατε στο ΜΜΑ από βυζαντινή μουσική έως jazz, rock, ethnic, ηλεκτρονική και πλήθος μουσικών του κόσμου, διευρύνοντας το ρεπερτόριό του πέρα από τα όρια της κλασικής μουσικής. Είναι η όπερα «Περσεφόνη» παιδί αυτής της λογικής; Ακόμα ένα λιθαράκι στην πλουραλιστική αντίληψη που σας χαρακτηρίζει;
«Η «Περσεφόνη» είναι απόρροια μιας ολιστικής προσέγγισης της μουσικής, που καλλιέργησα σταδιακά ήδη από τα χρόνια των σπουδών μου σε μια αυθεντικά πολυπολιτισμική πόλη, το Βερολίνο. Ζούμε σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, αλλά, ταυτόχρονα, έχουμε τις ρίζες μας και αναπνέουμε σε έναν τόπο ευλογημένο, με μια γέφυρα ενέργειας που έρχεται από τη Δύση και την Ανατολή. Η έντεχνη δυτική μουσική ήταν η βασική μου σταθερή πηγή γνώσης, συνθέτοντας συμφωνικά έργα, όπερες και μουσική δωματίου, αλλά μαθαίνοντας από έναν Μάνο Χατζηδάκι την αλήθεια και τη συμπυκνωμένη ενέργεια ενός τραγουδιού. Και έτσι, για παράδειγμα, ταξίδεψα στη… Λιλιπούπολη που με τη σειρά της ταξιδεύει μέχρι σήμερα. Έδωσα, όμως, μια μεγάλη βαρύτητα στην αισθητική ενότητα όλων αυτών και στη δημιουργία μιας ταυτότητας που εκφράζει αυτό που αισθάνομαι· αυτό που είμαι.

Η όπερα μοιάζει στις μέρες παρεξηγημένο είδος, κυρίως από τους νεότερους. Μπορεί να ανακτήσει έδαφος, ώστε να κατακτήσει και το νεανικό κοινό και να συνομιλήσει με την εποχή μας;
Ναι, αναμφισβήτητα. Μέσα από την ανανέωσή της, μέσα από τη γλώσσα της Νέας Όπερας, αφομοιώνει και αναπτύσσει διαστάσεις από τις οπτικές τέχνες, τη σύγχρονη τεχνολογία, την ηλεκτρονική επεξεργασία του φωνητικού υλικού, τις επιρροές από το θέατρο και την κινούμενη εικόνα. Αποκτά έτσι κάποια χαρακτηριστικά χωρίς ορισμένους κώδικες – κλισέ που χρησιμοποιήθηκαν μεν σε αριστουργήματα, αλλά που η αναπόφευκτη εξέλιξη έπρεπε να τα ξεπεράσει. Ο Monteverdi δεν έχει καμία σχέση με τον Μότσαρτ και ο Μότσαρτ με τον Βόυτσεκ του Άλμπαν Μπεργκ. Οι τομές και οι διαφορές είναι τεράστιες.

Γνωρίζουμε ότι ένα σημαντικό κομμάτι της πορείας σας αφορά στην επαφή με τους νέους και τις μουσικές σπουδές. Πώς κρίνετε τις μουσικές προσλαμβάνουσες της νεολαίας σήμερα; Πώς έχει αλλάξει η πρόσληψη της μουσικής από τους νέους κατά τις δεκαετίες της καλλιτεχνικής αλλά και εκπαιδευτική σας πορείας;
Αγαπώ βαθιά αυτή τη ροή ενέργειας που λέγεται διδασκαλία. Μια διαδικασία, όμως, που είναι αμφίδρομη. Τη βίωσα από 7χρονα παιδιά – εκεί που η φαντασία και η ελευθερία είναι τεράστιες, μέχρι τους φοιτητές στο Πανεπιστήμιο – εκεί που η αφύπνιση της ανάγκης για έρευνα, πειραματισμό και εμβάθυνση ξαναρχίζουν.
Το επίπεδο έχει ανέβει αληθινά πολύ· αυτό, όμως, δημιουργεί τεράστια ηθική υποχρέωση στην πολιτεία και στους θεσμούς να μην το αφήσουν ανεκμετάλλευτο.