Διηγήματα οικολογικά και κοινωνικά

Του Β.Δ. Αναγνωστόπουλου*

Αν συνεχίζουμε να προτείνουμε βιβλία με διηγήματα, είναι ότι ο αναγνώστης (χωρίς αυτό να αποτελεί κανόνα) πιο εύκολα διαβάζει, μένοντας στο σπίτι αυτόν τον καιρό της δοκιμασίας, αφηγήματα ευσύνοπτα και με ποικίλη θεματολογία. Το διήγημα δεν είναι ποταμός, αλλά ρυάκι που κατηφορίζει την πλαγιά σιγομουρμουρίζοντας. Άλλωστε το διήγημα ως λογοτεχνικό είδος, απαιτεί ικανότητες συγγραφικές και γλωσσική παιδεία όχι τυχούσα. Εδώ δοκιμάζεται το μάξιμουμ της λογοτεχνικής δεινότητας, γι’ αυτό και λίγοι είναι όσοι διέπρεψαν στη διηγηματογραφία, όπως ο Παπαδιαμάντης, ο Βιζυηνός, ο Καρκαβίτσας, ο Μωραϊτίδης, ο Βαλταδώρος, ο Σαμαράκης κ.ά.
Η συλλογή με τίτλο «Η δωρεά των δέντρων και άλλα διηγήματα» του Άρι Αλεβίζου, εκδόσεις Εύμαρος, Αθήνα 2018, σελ. 172, περιλαμβάνει κυρίως αυτοβιογραφικά κείμενα, με έντονη σε πολλά σημεία συναισθηματική φόρτιση, αλλά και στοχασμό.

Ο Άρις Αλεβίζος (Μεσσηνία 1955) σπούδασε νομικά, δικηγόρησε στην Αθήνα και σήμερα ως συνταξιούχος ασχολείται με τη γεωργία. Έχει γράψει διηγήματα (Δεινός καβαλάρης, Σφαίρες στο Αιγάλεω κ.ά.) και μυθιστορήματα (Το αόρατο άσυλο, Ένας Αύγουστος χωρίς επίλογο, Ας μην ενοχληθεί κανείς).
Στο α’ μέρος της συλλογής ο αφηγητής ανοίγει έναν διάλογο πρωτοπρόσωπο με δέντρα και φυτά, όπως κουμαριά, συκιά, φραγκοσυκιά, αρκουδόβατος, ελιά, κλήμα, μυρτιά, κυδωνιά, καρυδιά κ.ά., μιλάει με το καθένα κάνοντας αναδρομές στην πρώτη γνωριμία τους, δίνοντας χρήσιμα στοιχεία και πληροφορίες για τη βλάστησή τους, τις ανάγκες, τους καρπούς, τα φρούτα, την προσφορά τους στον άνθρωπο κ.λπ. Η γραφή αιχμαλωτίζει τον αναγνώστη με την ειλικρίνεια και τον λυρισμό της, φανερώνοντας άνθρωπο που αγαπάει και σέβεται τη φύση, ιδιαίτερα τα δέντρα. Χάρηκα πράγματι τα οικολογικά διηγήματα, που μου θύμισαν -τηρουμένων των αναλογιών- τον Στέφανο Γρανίτσα (Τα άγρια και τα ήμερα του βουνού και του λόγγου), καθώς και του Σεραφείμ Τσιτσά (Στα άγρια όρη, Άγρια τετράποδα και φτερωτά κ.ά.).

Στο β’ μέρος περιλαμβάνονται 13 διηγήματα με κοινή αναφορά στον θάνατο, σε τραγικές και ευτράπελες εκφάνσεις του, εμπνεύσεις από την κοινωνική και επαγγελματική εμπειρία του συγγραφέα. Εντυπωσιακή είναι η ψυχογραφία των ανθρώπων, συναδέλφων, γειτόνων, γυναικών, ανδρών κ.λπ., δημιουργώντας ένα παζλ της ελληνικής κοινωνίας.
Με τίτλο «Μηδενική γωνία» είναι η συλλογή με 21 διηγήματα της Μαρίας Εμ. Μαραγκουδάκη, εκδόσεις Εύμαρος, Αθήνα 2017, σελ. 101. Η συγγραφέας από το Ηράκλειο Κρήτης σπούδασε μαθηματικός και υπηρέτησε ως καθηγήτρια στη Μέση Εκπαίδευση. Γράφει διηγήματα και θεατρικά και έχει εκδώσει την ποιητική συλλογή Έστω ότι… (2010) και κείμενά της δημοσιεύονται σε διάφορα περιοδικά.

Διηγήματα ομόκεντρα, με κύριο θεματικό πεδίο την απώλεια, που σχετίζεται με τον θάνατο, τον έρωτα, τα όνειρα, τα πρόσωπα, τη μνήμη, τον χρόνο. Ο άνθρωπος κυνηγάει την εκπλήρωση των πόθων και των ονείρων του, επιδιώκει την ευτυχισμένη ζωή, όμως πολλές φορές δυνάμεις αντίξοες και αδυναμίες τον εμποδίζουν να φτάνει στον στόχο. Η απώλεια συνδέεται με συναισθήματα οδυνηρά, που κατακλύζουν την ψυχή με καταχνιά απαισιοδοξίας και διάψευσης ελπίδων. Είναι δοκιμασία, όπου κρίνεται το ψυχικό σθένος του ανθρώπου. Όλοι εξάλλου έχουμε παραδείγματα απώλειας αγαπημένων προσώπων, τότε που ο θάνατος και μας συγκλονίζει και μας οδηγεί σε στοχασμό με φιλοσοφική διάθεση. Επίσης, περαστικοί και επιπόλαιοι έρωτες, επίπεδες μνήμες και αβαθή συναισθήματα, όλα δημιουργούν τραύματα, μικρά ή μεγάλα, και «ο χρόνος σκληρός και αδιάφορος».

Οι ήρωες των διηγημάτων, άντρες και γυναίκες, παλεύουν σε αστικό και επαρχιακό φόντο, αλλά κάποτε σε παραισθητικό κι αλλόκοτο. Η γραφή ασθματική, με μικρές προτάσεις, με πλοκή, με νεύρο και αναζήτηση των γεγονότων μέσα σε μια ατμόσφαιρα σουρεαλιστική κάποτε και σκληρή. Ποικιλόμορφη και η αφήγηση, με σκηνές ονειρικές, ολοζώντανες και ερεθιστικές (βλ. ΕΞΙ ΣΗΜΕΙΑ ΑΣΥΝΕΧΕΙΑΣ, σ. 47), με πολλές φωνές κάθε ηλικίας και μια γλώσσα τολμηρή και ποικίλη, κρητική που χοροπηδάει: Εμάθανε όλοι να μιλούνε όμορφα, μιλούνε σαν την τηλεόραση, μα δε ξεχωρίζω τα λόγια. Δεν καταλαβαίνω τη γλώσσα τους, μήδε κι αυτοί την εδική μου. Εγώ όλο ονείρατα θωρώ εδά που εγέρασα. Παράξενα ονείρατα. Όλο θωρώ πως είμαι κοπέλι στο χωριό… (σ. 19). Διηγήματα, που διαβάζονται με ενδιαφέρον και ικανοποίηση.

* ομότιμου καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας