Διαστάσεις της σχέσης δημόσιου χρέους και στρατιωτικών δαπανών στο βιβλίο των Μ. Ζουμπουλάκη- Χρ.Κόλλια

Τη σχέση μεταξύ δημόσιου χρέους και αμυντικών δαπανών διερευνούν με διεξοδικό και αναλυτικό τρόπο στο νέο βιβλίο τους ο Μιχαήλ Ζουμπουλάκης, καθηγητής της Μεθοδολογίας και Ιστορίας της Οικονομικής Σκέψης στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και ο Χρήστος Κόλλιας, καθηγητής Εφαρμοσμένης Οικονομικής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Το κεντρικό ερώτημα στο οποίο εστιάζουν στα κεφάλαια του βιβλίου «Εθνική Άμυνα και εθνικά χρέη – 200 χρόνια ελληνικής οικονομίας» (Εκδόσεις Gutenberg), που αφορούν στο κόστος της εθνικής άμυνας, στους πολέμους, στρατιωτικές δαπάνες και πτωχεύσεις, στα Δάνεια της Ανεξαρτησίας, καθώς και στις δαπάνες και δημόσιο χρέος στη μεταπολεμική Ελλάδα, είναι το εξής: Δεδομένου του ύψους των ελληνικών στρατιωτικών δαπανών σε ποιον βαθμό συνέβαλαν στη συσσώρευση και διόγκωση του ελληνικού δημόσιου χρέους και εντέλει στις τέσσερις πτωχεύσεις και στην πρόσφατη κρίση χρέους; Ήταν αυτές οι δαπάνες ο σημαντικότερος ερμηνευτικός παράγοντας των εθνικών χρεών και των πτωχεύσεων;
Όπως επισημαίνουν οι συγγραφείς στο εισαγωγικό τους σημείωμα: «Ο Λόρδος Βύρωνας αναφέρεται στα Δάνεια της Ανεξαρτησίας στο ποίημα Δον Ζουάν: «Κάθε δάνειο δεν είναι απλώς ένα κερδοσκοπικό χτύπημα, αλλά εδραιώνει ένα έθνος ή ανατρέπει έναν θρόνο».
Από την άλλη, ο Ελευθέριος Βενιζέλος τόνιζε εμφατικά: «…θα ήτο εσχάτη αφέλεια να πιστεύση κανείς, ότι ημπορεί να υπάρξει κράτος ανεξάρτητον, χωρίς να διαθέτη ανάλογον και καλώς οργανωμένην στρατιωτικήν δύναμιν».

Κάποιες χώρες είναι ευνοημένες από τη γεωγραφία, καθώς από τον γεωπολιτικό περίγυρό τους απουσιάζουν οι διακρατικές εντάσεις και οι συγκρουσιακές σχέσεις. Η Ελλάδα δεν συγκαταλέγεται μεταξύ αυτών. Ήταν και είναι καταδικασμένη να ευημερήσει σε ένα ρευστό και ασταθές γεωπολιτικό περιβάλλον. Οι αμυντικές δαπάνες είναι το ετήσιο ασφάλιστρο που καταβάλλει για να προστατεύσει τα εθνικά συμφέροντα και τα κυριαρχικά δικαιώματά της. Η αδήριτη γεωπολιτική πραγματικότητα δεν της επιτρέπει την πολυτέλεια άλλης επιλογής. Αυτή η αναγκαστική επένδυση στην ασφάλειά της την επιβαρύνει δημοσιονομικά και της στερεί πολύτιμα αναπτυξιακά βοηθήματα. Ωστόσο, οι αμυντικές δαπάνες δεν ήταν η μήτρα που γέννησε όλα τα δημοσιονομικά δεινά της Ελλάδας στη μεταπολεμική και κυρίως στη μεταπολιτευτική περίοδο».
Έτσι το υπό διερεύνηση κεντρικό ερώτημα αφορά στην επίπτωση των στρατιωτικών δαπανών στο δημόσιο χρέος, δεδομένου του συγκριτικά με άλλες χώρες μεγάλου ύψους τους. Δεν εξετάζεται αν η Ελλάδα θα μπορούσε να θωρακισθεί αμυντικά και να αντιμετωπίσει τις εκάστοτε εξωτερικές προκλήσεις εθνικής ασφάλειας χρησιμοποιώντας ένα διαφορετικό μείγμα εσωτερικής και εξωτερικής εξισορρόπησης. Αν δηλαδή, χρησιμοποιώντας με διαφορετικό τρόπο και αποτελεσματικότερα τα εκάστοτε πολιτικο – διπλωματικά μέσα και ερείσματα που διέθετε, θα μπορούσε να πετύχει τα ίδια επίπεδα εθνικής ασφάλειας μειώνοντας τις στρατιωτικές δαπάνες, αποδεσμεύοντας πολύτιμους οικονομικούς πόρους τους οποίους θα μπορούσε εν συνεχεία να διοχετεύσει και να αξιοποιήσει σε άλλες χρήσεις.

Με αυτά τα δεδομένα «δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι από συστάσεως του νέου ελληνικού κράτους οι στρατιωτικές δαπάνες απορροφούσαν ετησίως ένα σημαντικό μερίδιο του εθνικού εισοδήματος. Ενίοτε το ύψος τους ήταν της τάξης του 30% του εθνικού προϋπολογισμού σε καιρούς ειρήνης και άνω του 50% σε περιόδους πολέμων…
Εκτός από τις συνεχείς πολεμικές εμπλοκές που χαρακτηρίζουν την ιστορική διαδρομή του νεοσυσταθέντος κράτους μέχρι και το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό του ήταν τα ανεπαρκή έσοδά του και συνεπώς η διαχρονική δημοσιονομική καχεξία του (Πρόντζας 2011, Τσουλφίδης 2015, Ψαλιδόπουλος 2019). Ως εκ τούτου, ήταν εν πολλοίς αναπόφευκτη η ανάγκη δανεισμού για να χρηματοδοτηθούν οι παντός είδους δαπάνες του, συμπεριλαμβανομένων φυσικά των στρατιωτικών και εξοπλιστικών, ειδικά κατά τα έτη του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και τις πρώτες δεκαετίες από τη σύσταση του κράτους, που χαρακτηρίσθηκαν από συνεχή γεωγραφική επέκταση μέσω μικρών ή μεγάλων πολεμικών αναμετρήσεων. Επί παραδείγματι, τα δύο πρώτα δάνεια – τα Δάνεια της Ανεξαρτησίας το 1824 και το 1825 από ξένους ιδιώτες στα οποία αναφέρεται ο στίχος του Βύρωνα που παραθέσαμε εισαγωγικά – συνήφθησαν όσο η Ελλάδα ήταν ακόμα στο βιολογικό στάδιο της σύλληψης. Εν ολίγοις, το νέο ελληνικό κράτος ξεκίνησε δημοσιονομικά ανεπαρκές και χρεωμένο (Χατζηιωάννου 2013, Reinhart & Trebesch 2015, Ζουμπουλάκης 2019, Ψαλιδόπουλος 2019). Οι τέσσερις επίσημες πτωχεύσεις του – 1827, 1843, 1893, 1932 – και η διάσωση το 2010 πιστοποιούν του λόγου το αληθές. Ήτοι τη διαχρονική δημοσιονομική καχεξία της Ελλάδας και την υπερχρέωσή της.
Η πορεία της οικονομίας και ειδικότερα ο δανεισμός, η συσσώρευση δημόσιου χρέους και οι πτωχεύσεις της Ελλάδας έχουν αποτελέσει αντικείμενο πολλών ερευνητικών εργασιών και βιβλίων (ενδεικτικά Δερτιλής 2006, Κωστής 2013, Χατζηιωάννου 2013, Ψαλιδόπουλος 2019). Το θέμα που πραγματεύεται το παρόν πόνημα είναι συγκριτικά πιο περιορισμένο και εστιασμένο. Εξετάζει με πιο διεξοδικό και αναλυτικό τρόπο τη σχέση μεταξύ δημόσιου χρέους και αμυντικών δαπανών».