«Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» με το αριστούργημα του Μαρσέλ Προυστ

«Για χρόνια πλάγιαζα νωρίς». Δεν υπάρχει αναγνώστης, συγγραφέας ή κριτικός που να αγνοεί τη φράση με την οποία αρχίζει ο πρώτος τόμος του αριστουργήματος του Μαρσέλ Προυστ «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο».
Με την κυκλοφορία του «Ανακτημένου χρόνου», της έβδομης και τελευταίας ενότητας του μυθιστορηματικού κύκλου του Μαρσέλ Προυστ, ολοκληρώνεται μια μεταφραστική εργασία που ξεκίνησε το 1969 και διακόπηκε στα μέσα του πέμπτου τόμου, της «Φυλακισμένης», με τον αδόκητο θάνατο του Παύλου Ζάννα, το 1989. Στη συνέχεια πήρε το νήμα ο Παναγιώτης Πούλος ο οποίος μετέφρασε το δεύτερο ήμισυ της «Φυλακισμένης», την «Αλμπερτίν αγνοούμενη», μετάφραση η οποία τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης (2015), και, τέλος, τον «Ανακτημένο χρόνο».
Παράλληλα, ο Παναγιώτης Πούλος προχώρησε σε μια αναθεώρηση των πρώτων τόμων με βάση τις νεότερες εκδόσεις του έργου του Προυστ και τα πορίσματα των πρόσφατων ερευνών και υπομνημάτισε το συνολικό έργο με πλήθος σημειώσεων, πραγματολογικών, ερμηνευτικών και ενδοκειμενικών, οι οποίες συνοδεύουν τον αναγνώστη στην περιήγησή του σ’ αυτό το σύνθετο και πολυσχιδές έργο, το οποίο έχει σημαδέψει αυτό που αποκαλούμε νεοτερικότητα.

Οι πυκνές αναφορές του «Ανακτημένου χρόνου» σε πάμπολλες πτυχές και διαστάσεις της εργασίας του Μαρσέλ Προυστ, σε συνδυασμό με τις ανακατατάξεις που επιφέρει ο Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος, αναδιαμορφώνουν το τοπίο του μυθιστορήματος και παράλληλα καλούν τον αναγνώστη να ανατρέξει στις ενότητες που έχουν προηγηθεί. Επιπροσθέτως, ο συγγραφέας διατυπώνει με έμμεσο και άμεσο τρόπο τη στάση του απέναντι στην τέχνη, όπως και τα όρια αυτού του ιδιάζοντος λογοτεχνικού εγχειρήματος, συμπεριλαμβανομένων και των ορίων της αντοχής και της χρονικής διάρκειας της ζωής του ιδίου.
Αναδύεται εδώ ένας πρωτότυπος και ιδιαίτερα επίκαιρος στοχασμός για τη σημασία της μαθητείας της Τέχνης στην οικοδόμηση της ατομικής και συλλογικής ζωής, στα συμφραζόμενα μιας ολοένα και πιο γενικευμένης μετάβασης της ανθρωπότητας από τις παραδοσιακές δομές της ύπαρξης στην κατάσταση της νεοτερικότητας.

Οι σημειώσεις, το επίμετρο και η σύνοψη που συνοδεύουν τη μετάφραση στόχο έχουν να υποβοηθήσουν τον αναγνώστη να αποκτήσει επίγνωση τόσο της συνοχής που διέπει το λογοτεχνικό αυτό εγχείρημα όσο και της ποικιλίας των διακυβευμάτων του.
Το «Αναζητώντας τον χαμένο Χρόνο» είναι ένα τεράστιο, αχανές, δύσκολο μα και εκπληκτικό έργο του Γάλλου συγγραφέα, Μαρσέλ Προυστ (1871-1922). Ύστερα από μια περίοδο έντονης κοσμικής ζωής στα σαλόνια του Παρισίων και μετά τον θάνατο της μητέρας του ο Προυστ αναζήτησε τη μοναξιά και απομονωμένος, από το 1909 ξεκίνησε τη συγγραφή του έργου, που αποτελεί ένα από τα καλύτερα λογοτεχνικά έργα του 20ού αιώνα. Στο έργο του αυτό εμφανίζονται θέματα της θλιμμένης νοσταλγίας του για την παιδική ηλικία, του έρωτα, της ζήλιας και του υπαινικτικού χαρακτήρα μερικών «στιγμών» που φαίνονται να ανοίγουν μία μυστηριώδη προοπτική προς μία απόλυτη πραγματικότητα.

Ο Προυστ πέθανε προτού προλάβει να ολοκληρώσει την αναθεώρηση των τελικών τόμων, τα τρία τελευταία από τα οποία δημοσιεύτηκαν μετά τον θάνατό του και επιμελήθηκαν από τον αδερφό του Ρόμπερτ Προυστ.
Ο αρχικός τίτλος του έργου ήταν Ανάμνηση των περασμένων γεγονότων και κυκλοφόρησε σε επτά μέρη από το 1913 έως το 1927. Οι κριτικοί και οι συγγραφείς θεωρούν ότι ο Προυστ είναι ένας από τους συγγραφείς του 20ου αιώνα με τη μεγαλύτερη επιρροή.

Ο Γκράχαμ Γκρην αποκάλεσε τον Προυστ «τον μεγαλύτερο μυθιστοριογράφο του 20ου αιώνα» και ο Σώμερσετ Μωμ ονόμασε το μυθιστόρημά του «τη μεγαλύτερη μυθοπλασία μέχρι σήμερα».
Στην έβδομη και τελευταία ενότητα (Ο ανακτημένος χρόνος),ο αφηγητής ανακαλύπτει και μας αποκαλύπτει ποιο ακριβώς ήταν το νόημα όλης αυτής της μακροχρόνιας και κοπιαστικής «αναζήτησης του χαμένου χρόνου».
Το βιβλίο έφερε στην παγκόσμια λογοτεχνία σημαντικές καινοτομίες, οι οποίες σήμερα έχουν γίνει κοινός τόπος όπως: Ο αντιρομαντισμός, η ανάπτυξη του εσωτερικού μονόλογου, η λεπτομερειακή περιγραφή, σε βάρος της πλοκής, η ίδια η υποτίμηση της πλοκής (προς όφελος ψυχολογικών και άλλων παρατηρήσεων), η κατά περίπτωση μη ολοκλήρωση αφηγηματικών ενοτήτων (έτσι ώστε η αφήγηση να συμπληρώνεται από τον κάθε αναγνώστη), η υπαινικτικότητα.
Και οι 7 τόμοι, δουλεμένοι με ενιαίο τρόπο, κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Εστία», σε συνολική έκδοση.

της Χαριτίνης Μαλισσόβα