Αειφορία και Μουσειακή Εκπαίδευση

της Σοφίας Κανταράκη*

Τα μουσεία στη σύγχρονη κοινωνία οφείλουν να αντιμετωπίζουν και αυτά τις προκλήσεις της εποχής τους, να συνδέονται άμεσα με το περιβάλλον στο οποίο ανήκουν και κυρίως να αφουγκράζονται τις ανάγκες της εκπαιδευτικής κοινότητας, προσαρμόζοντας ανάλογα τόσο τη μορφή τους όσο και τους σκοπούς τους οποίους εξυπηρετούν. Εξυπηρετώντας, σε ένα γενικό πλαίσιο, τις ανάγκες των επισκεπτών τους περιέχουν από πωλητήρια μέχρι και εστιατόρια, που ενδεχομένως σε ένα βαθμό να απαξιώνουν και τη μοναδικότητα των εκθεμάτων μαζικοποιώντας κατά κάποιο τρόπο την τέχνη.
Τα μουσεία για να επιβιώσουν στο σύγχρονο περιβάλλον, στη δύσκολη περίοδο της οικονομικής κρίσης, πρέπει να επεκτείνουν τις δράσεις και να προσελκύσουν περισσότερο κοινό δίνοντας βάση στην αειφορία και την ανάπτυξη, αλλά και στην προσαρμογή στις νέες επιταγές του ψηφιακού χώρου, αλλιώς θα κινδυνεύουν να αποκοπούν από τον παλμό ανάπτυξης και προσφοράς για την πρόοδο κάθε τοπικής κοινωνίας. Η αειφορία, σύμφωνα με τον Throsby, αναφέρεται στη «μακροπρόθεσμη αυτοδύναμη βιωσιμότητα οποιουδήποτε τύπου συστήματος» που επιτυγχάνεται μέσω της διατήρησης της ισορροπίας μεταξύ των περιβαλλοντικών, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτισμικών παραμέτρων. Αυτό αυτόματα συνεπάγεται ότι για να προσεγγίσουν τα μουσεία το κοινό τους, πράγμα απαραίτητο για τη βιωσιμότητά τους, οφείλουν να εφαρμόσουν μια πολιτική επικοινωνιακά ευαίσθητη σε ένα περιβάλλον που μεταλλάσσεται και εξελίσσεται ασταμάτητα, τόσο δημογραφικά όσο και τεχνολογικά, αξιοποιώντας δημιουργικά τις ανάγκες της κοινωνίας τους. Από την άλλη η κατανόηση του κοινού τους θα επιτευχθεί με τη συνεχή επαφή τους με αυτό ή ακόμη με μια έρευνα, καθώς και με την ακατάπαυστη συλλογή δεδομένων από αυτό. Έτσι, οι εκθέσεις και οι άλλες δραστηριότητες του σημερινού μουσείου δεν γίνονται αυτοσκοπός, αλλά τα μέσα για την επικοινωνία με τους επισκέπτες (Σταματέλου, 2007).

Πώς, όμως, η αειφορία συνδέεται με τη βιωσιμότητα αλλά και τη λειτουργία ενός μουσείου; Και πώς μπορεί να προτείνει και να προβάλλει πρότυπα για μια κοινωνία λιγότερο καταναλωτική, πιο ανοικτή σε συνεργασίες; Ο πιο γνωστός ορισμός για την αειφορία προέρχεται από την επικεφαλής της επιτροπής, διεθνή ηγέτιδα για την αειφόρο ανάπτυξη και πρώην πρωθυπουργό της Νορβηγίας Gro Harlem Brundtland: «αειφόρος ανάπτυξη είναι η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες της παρούσας γενιάς χωρίς να υπονομεύει τη δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες» (United Nations, 1987, 49). Έτσι, αρχίζει να γίνεται σε όλους κατανοητό ότι τα μουσεία οφείλουν πλέον να υπηρετούν την τοπική πολιτιστική, εκπαιδευτική και κοινωνική ανάπτυξη, καθώς αυτό θα τα κάνει βιώσιμα, ενεργητικά και πραγματικά εργαλεία προόδου. Η αειφόρος ανάπτυξη δεν σχετίζεται μόνο με την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά την κοινωνία, την οικονομία και τον πολιτισμό. Άλλωστε, τα μουσεία κατά τον Adams (2010) συνδέονται εξ ορισμού με την έννοια της αειφορίας, διότι υπηρετούν τις ανάγκες διαφορετικών γενεών για ταυτότητα, μάθηση, καινοτομία και δημιουργικότητα μέσω της συλλογής, της ερμηνείας και της έκθεσης υλικών και άυλων μαρτυριών του ανθρώπινου γένους.

Για παράδειγμα, το Field Museum στο Σικάγο έχει ήδη χαρακτηριστεί ως «μία από τις πιο ευαισθητοποιημένες δηλώσεις αποστολής μουσείων που έχουν καταγραφεί ποτέ», καθώς συνδέει άρρηκτα και έμπρακτα την έρευνα με την κοινωνική δράση για έναν υγιή πλανήτη. Όλα έχουν μελετηθεί, από τον τρόπο μεταφοράς που θα επιλέξει ο επισκέπτης για να φτάσει στην είσοδο του μουσείου μέχρι τον τρόπο που συντηρούνται, αποθηκεύονται και ερμηνεύονται οι συλλογές.
Με βάση αυτή τη φιλοσοφία εκπαιδευτικά προγράμματα, εκπαιδευτικό, ερμηνευτικό και επικοινωνιακό υλικό, εκπαιδευτικά πακέτα και μουσειοσκευές, εκπαιδευτικές εκθέσεις και εφαρμογές νέων τεχνολογιών ενδείκνυνται με γνώμονα τις ιδιαίτερες κάθε φορά δυνατότητες τις οποίες προσφέρουν για τη λειτουργία του μουσείου, ως έναν χώρο εμπειρίας και δημιουργίας που συνδέει τη μάθηση με την ψυχαγωγία. Επομένως απαιτείται μια εικόνα επικεντρωμένη στην περιβαλλοντική εκπαίδευση, την ψυχαγωγία, αλλά και την ανάγκη για μια κοινωνία λιγότερο καταναλωτική, πιο ανοικτή σε συνεργασίες, ειδικά στον εκπαιδευτικό χώρο, έστω και αν προκύπτουν δυσκολίες στο αναλυτικό και το ωρολόγιο πρόγραμμα, την προετοιμασία που απαιτείται, το είδος και τον βαθμό καθοδήγησης και επιμόρφωσης, την ύπαρξη ή όχι ενός σωστά μεθοδευμένου και προσχεδιασμένου εκπαιδευτικού προγράμματος.

Προς την κατεύθυνση αυτή, άλλωστε, διοργανώθηκε από την Ελληνική Προεδρία στην Αθήνα, τον Μάρτιο του 2014 συνέδριο με θέμα: «Η Πολιτιστική Κληρονομιά στο Προσκήνιο. Προς μια Κοινή Προσέγγιση για μια Βιώσιμη Ευρώπη». Το Συνέδριο πραγματοποιήθηκε στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο και στο Μουσείο της Ακρόπολης. Συμμετείχαν εκπρόσωποι ευρωπαϊκών θεσμών, εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, του επιχειρηματικού κόσμου, αλλά και της Κοινωνίας των Πολιτών. Αναφέρθηκε ότι η «πολιτιστική κληρονομιά οφείλει να πρωταγωνιστεί στις δημόσιες πολιτικές για τη βιώσιμη ανάπτυξη και η Ευρώπη οφείλει εξίσου να αξιοποιήσει αυτό το απόθεμα, προκειμένου να ξαναπλάσει και να συνδιαμορφώσει περαιτέρω τις πολιτιστικές αξίες της και να ενισχύσει την κοινωνική συνοχή σε μια εποχή εντάσεων και μετασχηματισμών, κατά την οποία αναπτύσσονται ποικίλες φυγόκεντρες και οπισθοδρομικές τάσεις». Από την άλλη ο βαθμός ενημέρωσης και το οικονομικό κόστος φαίνεται να επιδρούν στην πρόθεση των εκπαιδευτικών για διάχυση της Εκπαίδευσης για την Αειφορία μέσω της Μουσειακής Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι στο πολιτισμικό πλαίσιο του μουσείου, δίνονται ευκαιρίες γεφύρωσης του πολιτισμού, του περιβάλλοντος και της εκπαίδευσης με ένα ολιστικό τρόπο, αν και είναι ελάχιστοι οι εκπαιδευτικοί σήμερα που αντιμετωπίζουν με δυσπιστία τη σχέση μεταξύ πολιτισμού και αειφορίας. Συχνά εμφανίζονται να ανησυχούν για τις διδακτικές τους δυνατότητες και για εφαρμογή περιβαλλοντικών δράσεων εκτός των συμβατικών σχολικών πλαισίων. Είναι ενθαρρυντικό, όμως, ότι αρκετοί προτιμούν το μουσείο, γνωρίζοντας πως το προσωπικό του χώρου, οι μουσειοπαιδαγωγοί, μπορεί να ενισχύσει τη δική τους προσπάθεια. Αντιμετωπίζουν την ύπαρξη του εξειδικευμένου αυτού προσωπικού ως ακόμα ένα μέσο, ανάμεσα στα άλλα, που δύναται να λειτουργήσει προσθετικά, επικουρικά και υποστηρικτικά προς τον εκπαιδευτικό και τον μαθητή κατά την εκπαιδευτική διαδικασία. Έτσι, οι ευκαιρίες με τα ποικίλα ερεθίσματα που παρέχει το μουσείο για βιωματική εμπλοκή των μαθητών σε περιβαλλοντικά προγράμματα συνδυασμένα με την αειφορία, μπορούν να διευκολύνουν την αυτοκινούμενη και ελεύθερη επιλογή μάθησης ενεργοποιώντας κομβικά την ευαισθησία των μαθητών για το μέλλον, δημιουργώντας οράματα και αξίες που θα τους βοηθούν να διαπραγματεύονται και να σχεδιάζουν ατομικά και συλλογικά τους κοινωνικούς όρους της αειφορίας.

Αναφορές
– Adams, E., 2010. Towards Sustainability Indicators for Museums in Australia. http://www.significanceinternational.com/Portals/0/Documents/Sustainability_indicators_report_by_Eleanor_Adams_11January2010.pdf
– Σταματέλου, Α., Τα μουσεία και η μουσειολογία στη σύγχρονη κοινωνία. Νέες προκλήσεις, νέες σχέσεις (Μέρος Ι’)
– Throsby, D. (1997). Sustainability and culture some theoretical issues. International Journal of Cultural Policy

*MA, MSc, φιλόλογος, υπεύθυνη Σχολικών Δραστηριοτήτων ΔΔΕ Μαγνησίας