100 χρόνια «Νέα Ιωνία 1924-2024» – Ημερολόγιο 2024 Πολιτιστικού Συλλόγου Μικρασιατών Ν. Ιωνίας «Το Εγγλεζονήσι»

Του Δημήτρη Κωνσταντάρα-Σταθαρά

Πριν 100 χρόνια – το 1924 – στον Ξηρόκαμπο του Βόλου στον χέρσο τόπο, γεμάτο κοτρόνια, γαϊδουράγκαθα, λυγαριές και αγριόχορτα, «πέραν του χειμάρρου Κραυσίδωνος», ρίζωσαν άνθρωποι, που τους έριξε το «μαύρο κύμα» προσφυγιάς της Μικρασιατικής Καταστροφής του 1922. Τον Δεκαπενταύγουστο του 1923 θεμελιώθηκε ο προσφυγικός συνοικισμός, που του δόθηκε το όνομα «Νέα Ιωνία». Όμως ο τόπος – για διάφορους λόγους – ζωντάνεψε, κατοικήθηκε, ακούστηκαν γέλια και χαρούμενες φωνές παιδιών-μαθητών το 1924, που χτίστηκαν τα πρώτα προσφυγικά σπίτια, τα λεγόμενα Τετράγωνα, 776 μονοκάμαρα «σπίτια». Έτσι από το 1924 αρχίζει η ιστορία της Νέας Ιωνίας Μαγνησίας, της πόλης που γνωρίζουμε πολλά ονόματα των πρώτων κατοίκων της και τις δραστηριότητές τους. Ιστορική αφετηρία με σημασία.
Αυτό το σημαντικό γεγονός θεώρησε αυτονόητο καθήκον του – και μπράβο του – ο Πολιτιστικός Σύλλογος Μικρασιατών Νέας Ιωνίας Μαγνησίας «Το Εγγλεζονήσι», να παρουσιάσει στο Ημερολόγιο, που εκδίδει κάθε χρόνο με τίτλο «Νέα Ιωνία Μαγνησίας 1924-2024, 100 χρόνια από την εγκατάσταση των προσφύγων».
Το Ημερολόγιο – με χαρακτηριστικό εξώφυλλο – που εκδόθηκε με τη μέριμνα του Δ.Σ. του Συλλόγου και με την επιμέλεια κειμένων και φωτογραφικού υλικού από την Ουρανία Σταματιάδου-Κουτσογιάννη, πρόεδρο, και τον Μάνο Καραβανάκη, γραμματέα, είναι ένα καλαίσθητο συλλεκτικό έντυπο με ιστορικό υλικό και πολλές φωτογραφίες (έχει 96 σελίδες, διαστάσεων 16,5Χ16,5, σε επιμέλεια παραγωγής Καλοστύπη Ο.Ε. Νέα Ιωνία).

Στον Πρόλογο, αρχίζοντας από τον Σεπτέμβρη του 1922 με τον αφανισμό της Σμύρνης, περνάει στην προσφυγιά και καταλήγει: «Σήμερα (1924-2024) εκατό χρόνια μετά, η Νέα Ιωνία έγινε μια πολιτεία ξεχωριστή, για την οποία εμείς οι απόγονοι αισθανόμαστε υπερηφάνια και αγάπη, όπως και την ιερή υποχρέωση να διαφυλάξουμε τον πλούτο που μας κληροδότησαν οι πρόγονοί μας και να τον μεταλαμπαδεύσουμε στα παιδιά και στα εγγόνια μας».
Τα περιεχόμενά του παρουσιάζονται σε 12 κεφάλαια με πολλές ενδιάμεσες ανάλογες και χαρακτηριστικές φωτογραφίες. Σύντομα και περιεκτικά κείμενα.
1ο. Μικρά Ασία: Ιστορία – Πολιτισμός: Γίνεται αναφορά στη Μικρά Ασία που είναι η πανάρχαια κοιτίδα του ελληνικού πολιτισμού. Όμηρος, αρχαίοι φιλόσοφοι (Ηράκλειτος ο Εφέσιος, Θαλής ο Μιλήσιος) ο ιστορικός Ηρόδοτος κ.ά. Εκεί άνθισε ο ελληνικός πολιτισμός και η χριστιανική θρησκεία, το Βυζάντιο, τα ελληνικά γράμματα. Παρά την τούρκικη σκλαβιά «ήταν και παρέμειναν φανατικοί και υπερήφανοι Έλληνες».

2ο. Σεπτέμβρης 1922 – Καταστροφή: Διεκτραγωδείται η Καταστροφή, οι σφαγές και πυρπόληση της Σμύρνης και των άλλων ελληνικών πόλεων. Ο αφανισμός και η γενοκτονία του ελληνικού στοιχείου.
3ο. Ξεριζωμός – Προσφυγιά: Εδώ εκτυλίσσεται το δράμα των ανθρώπων που χάνουν την πανάρχαια πατρίδα τους και έρχονται γυμνοί στη μητέρα Ελλάδα.
4ο. Μικρασιάτες Πρόσφυγες στον Βόλο: Εδώ αναφέρεται το συγκλονιστικό άρθρο του Τάκη Οικονομάκη στη «Θεσσαλία» της Τρίτης 20 Σεπτεμβρίου 1922: «Το μαύρο κύμα»: «Η χθεσινή ημέρα ήτο ημέρα τραγικών συγκινήσεων διά την πόλιν μας. Εις τον λιμένα μας έφθασαν τα πρώτα κύματα της Μικρασιατικής συμφοράς. Και οι συμπολίτες μας που από τας εφημερίδας και τας αφηγήσεις εγνώριζον έως τώρα το μέγεθος της επελθούσης καταστροφής εκλήθησαν χθες να ιδούν με τα μάτια τους την απερίγραπτη τραγικότητά της…» (αναγράφεται ολόκληρο το άρθρο).
5ο. Εγκατάσταση Προσφύγων στον Ξηρόκαμπο: Εδώ διαβάζουμε το καθαυτό ιστορικό γεγονός που συνέβη ακριβώς πριν 100 χρόνια. Η κρατική μέριμνα συνεπικουρούμενη από τον Δήμο Παγασών (Βόλου) και το Λιμενικό Ταμείο βοηθούν να κτισθούν τα πρώτα προσφυγικά σπίτια, τα λεγόμενα Τετράγωνα. Ήταν μονοκάμαρα με πολλές ελλείψεις, αλλά για τους πρόσφυγες που ζούσαν από το 1922 στις επιταγμένες καπναποθήκες και σε σχολεία είναι «παλατάκια» και με «καταλήψεις» εγκαθίστανται. Έτσι αρχίζει η ζωή και η ιστορία της πόλης της Νέας Ιωνίας από το 1924.

6ο. Η ζωή στον Συνοικισμό: Στην προσπάθειά τους να ριζώσουν και να επιβιώσουν στον Βόλο οι Μικρασιάτες πρόσφυγες αναζητούσαν μεροκάματο παντού. Οι Εγγλεζονησιώτες, που στον τόπο τους ήταν ναυτικοί στράφηκαν στη θάλασσα. Με τα λίγα καΐκια που ήρθαν από την πατρίδα τους, αναπτύσσονται, και μετά λίγα χρόνια αποκτούν ιστιοφόρα εμπορικά και αλιευτικά. Στον αγώνα της ζωής μπήκαν και οι γυναίκες, που άρχισαν να δουλεύουν στα εργοστάσια και σε άλλες εργασίες. Όλοι οι Μικρασιάτες κυνηγούν το μεροκάματο παντού.
8ο. Ευαγγελίστρια – Σχολεία – Νίκη: Όμως οι Μικρασιάτες είναι άνθρωποι της πίστης και του πολιτισμού. Από το 1924 θα λειτουργήσουν τα προσφυγικά σχολεία σε δυο διώροφα στην πλατεία της Ευαγγελίστριας και θ’ αρχίσουν τα μαθητούδια τα μαθήματά τους. Το 1924, αθλητές-ποδοσφαιριστές από τη Σμύρνη (στον Πανιώνιο, στον Απόλλωνα) θα ιδρύσουν και εδώ την ομάδα τους τη Νίκη. Σύντομα θα πιέσουν τις αρχές να ανεγερθεί μια εκκλησία για να τελούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Έτσι ανεγείρεται η πρώτη μικρή Ευαγγελίστρια και από τον Μάρτη του 1927 πανηγυρίζει με πρώτο ιερέα τον Εγγλεζονησιώτη παπα-Νικόλα Μαστρογιάννη. Αργότερα (το 1949) με το «οβολάκι» τους θα χτίσουν τη μεγάλη Ευαγγελίστρια στη μέση της πλατείας.

8ο. Κατοχή – Εμφύλιος: Στο Ημερολόγιο σημειώνεται η πικρή αυτή εποχή: «Κι ενώ οι δύσκολοι καιροί σιγά-σιγά περνούν και η ζωή αρχίζει να βρίσκει τον ρυθμό της ξεσπούν οι μαύρες μέρες της Κατοχής (1941-1944 και στη συνέχεια του Εμφυλίου (1946-1949). Ο κόσμος διχάζεται, σκοτώνει ο αδελφός τον αδελφό, προδίδει, φυλακίζει. Ακολουθεί σκοτεινή δραματική εποχή με έκτακτα στρατοδικεία, εκτελέσεις, εκτοπίσεις, παρακρατικές οργανώσεις και παραφρονούσες δημόσιες αρχές».
9ο. Ένα ποίημα, «Η προσφυγιά»: Στο Ημερολόγιο καταγράφεται ένα από απλό ποίημα -ομοιοκαταληξία της Κατίνας Ρουμελιώτου – Νιτσάκου με πέντε στροφές. Με απλό τρόπο περιγράφει τη ζωή της στον προσφυγικό συνοικισμό της Νέας Ιωνίας. Γράφω τη 2η στροφή: «Μεγάλωσα μες το Φαρδύ / στα γραφικά σοκάκια / αγιόκλημα και γιασεμιά / προσφυγικά σπιτάκια» (σ.σ. Η κυρία Κατίνα Ρουμελιώτου πρέπει να είναι απόγονος των πρώτων κατοίκων του προσφυγικού συνοικισμού, που αναφέρονται με το όνομά τους και «τους εγκατάστησαν» στα μισοτελειωμένα δωμάτια, τον Ιανουάριο του 1924) (βλέπε το βιβλίο μου «Το Χρονικό της Νέας Ιωνίας 1924-1994», σελ. 58).
10ο. Ίδρυση Δήμου Νέας Ιωνίας: Μεγάλος ιστορικός σταθμός της Νέας Ιωνίας είναι η απόσπασή της από τον Δήμο Παγασών (Βόλου) και η ίδρυση ιδιαίτερου Δήμου το 1947. Το 1947 είναι η αφετηρία της σύγχρονης πόλης μας. Όλοι οι διατελέσαντες δήμαρχοι και τα δημοτικά συμβούλια συνέβαλαν να γίνει η Νέα Ιωνία μια πόλη με πλήθος υποδομών (εκκλησιαστικών, εκπαιδευτικών, αθλητικών, κοινωνικών). Στο Ημερολόγιο καταγράφονται χρονολογικοί σταθμοί της προόδου.
11ο. Δεκαετία 1950-1960: Γράφει το Ημερολόγιο: «Τη δεκαετία του ’50 – ’60 που ακολουθεί, οι ρυθμοί της ζωής αλλάζουν. Καταλαγιάζουν τα μίση και τα πάθη, οι διαφορές αμβλύνονται, οι άνθρωποι βάζουν νερό στο κρασί τους και ρίχνονται στη δουλειά για δημιουργία και προκοπή…».
12ο. Η Νέα Ιωνία 100 χρόνια μετά: Γράφει το Ημερολόγιο: «Σήμερα, ύστερα από 100 χρόνια, ο προσφυγικός Συνοικισμός της Νέας Ιωνίας, ο Συνοικισμός της παράγκας και του πισσόχαρτου έχει μετατραπεί σε μια από τις μεγαλύτερες δημοτικές ενότητες της Ελλάδας… Σήμερα, παρ’ όλες τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε όλοι μας, οι άνθρωποι της Νέας Ιωνίας ατενίζουν το μέλλον τους με αισιοδοξία…».

Επίλογος: Τελειώνει το Ημερολόγιο με τούτα τα σημαντικά: «Εκατό χρόνια μετά, δεν λησμονούμε και δεν θα πάψουμε να μιλάμε για τη Μικρασία. Είναι η πατρίδα των προγόνων μας, κουβαλάμε στις φλέβες και στις σάρκες λίγο από το χώμα και το νερό της. Μία ρίζα! Έναν πρόγονο Ιερό! Μία μνήμη Ιερή! Ύλη και πνεύμα ταξιδεύουν από γενιά σε γενιά…». Ναι, συμφωνώ απόλυτα και συγχαίρω από καρδιάς τον Πολιτιστικό Σύλλογο Μικρασιατών Νέας Ιωνίας «Το Εγγλεζονήσι» για την έκδοση αυτού του συλλεκτικού – επετειακού Ημερολογίου του 2024. Αξίζει να διαβαστεί, κυρίως από τους νέους και να κοσμήσει τη βιβλιοθήκη μας. Συγχαρητήρια!