«Ζωγραφίζοντας με το πενάκι της μνήμης και της ψυχής»

Του 

Κώστα Μάγου, 

καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Επισκέφτηκα την έκθεση με τίτλο «100 χρόνια Νέα Ιωνία» με έργα του ζωγράφου κ. Γιάννη Κονταξή. Η έκθεση γίνεται στο πλαίσιο των δράσεων της ιδιαίτερα δραστήριας Πολιτιστικής Εστίας Μικρασιατών Νέας Ιωνίας Μαγνησίας «Ίωνες», η οποία την περίοδο 27-29/9 οργάνωσε ένα πολύ ενδιαφέρον τριήμερο σχετικά με τη δημιουργία και εξέλιξη της Νέας Ιωνίας.

Είχα πρωτοδεί έργα του κ. Γιάννη Κονταξή στην εικονογράφηση του βιβλίου του αγαπητού κ. Β.Δ. Αναγνωστόπουλου «Τα λαϊκά παραμύθια της Θεσσαλίας» (Βόλος: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, 2014). Από τότε με είχαν εντυπωσιάσει η ευαισθησία των σχεδίων, η λιτότητα των γραμμών, η απλότητα, αλλά καθόλου απλοϊκότητα, των εικόνων. Όμως, στην παραπάνω έκθεση είχα την ευκαιρία να δω το σύνολο του εικαστικού έργου του κ. Κονταξή και κυρίως τα έργα που αφορούν στην προσφυγική Νέα Ιωνία και τα οποία έβλεπα για πρώτη φορά.

Όντας και εγώ απόγονος οικογένειας Μικρασιατών προσφύγων, οι οποίοι πέρασαν τα πρώτα δύσκολα χρόνια της εγκατάστασης στην Ελλάδα σε προσφυγικό συνοικισμό της Λέσβου, και έχοντας μεγαλώσει με τις αφηγήσεις της προσφυγιάς, οι πίνακες του κ. Κονταξή, από την πρώτη ματιά, είχαν τη δύναμη να ζωντανέψουν τις προσφυγικές ιστορίες και να επαναφέρουν στη μνήμη μου ακούσματα και λεπτομέρειες που έμοιαζαν ξεχασμένα.

Τα έργα του ζωγράφου Γιάννη Κονταξή έχουν τη δύναμη να προκαλούν το συναίσθημα και τη μνήμη. Τόσο την προσωπική, όσο και τη συλλογική μνήμη. Γι’ αυτό και έχουν ιδιαίτερη αξία. Μέσα από τα έργα αναδεικνύονται με λεπτομέρειες η ζωή και η καθημερινότητα του προσφυγικού πληθυσμού της Νέας Ιωνίας. Από τον τύπο των προσφυγικών κατοικιών και των κοινόχρηστων χώρων καθαριότητας και υγιεινής μέχρι τις συγκεντρώσεις των κατοίκων και τα παιχνίδια των παιδιών. Από τα υλικά κατασκευής των σπιτιών και τον ρουχισμό των ανθρώπων μέχρι τα έπιπλα των σπιτιών και τα κουρτινάκια των προσφυγικών παραθύρων.

Τα έργα του κ. Κονταξή έχουν «φωνή». Αφηγούνται ιστορίες. Ιστορίες χαρούμενες και ιστορίες λυπημένες. Ιστορίες μόχθου και ιστορίες γλεντιού. Κυριακάτικες και καθημερινές ιστορίες. Τα έργα του κ. Κονταξή αναδεικνύουν αξίες. Παγκόσμιες και διαχρονικές. Την αξία της συντροφικότητας, την αξία της συνεργασίας, την αξία της αλληλεγγύης, την αξία της συμπερίληψης. Τα έργα του κ. Κονταξή φωτίζουν αγώνες. Τον αγώνα να στήσεις μια καινούρια ζωή από το μηδέν, να παλέψεις με δεκάδες εμπόδια και καθημερινές δυσκολίες, να διεκδικήσεις τα δικαιώματά σου, να ζήσεις και όχι απλά να επιβιώσεις. 

Οι πρόσφυγες της Νέας Ιωνίας διήνυσαν μια μεγάλη διαδρομή. Και τα κατάφεραν. Χωρίς καμιά ουσιαστική βοήθεια, αξιοποιώντας σε μεγάλο βαθμό την αυτοοργάνωση, τον αμοιβαίο σεβασμό και την αλληλεγγύη πάτησαν στα πόδια τους, προχώρησαν μπροστά, δημιούργησαν, αναπτύχθηκαν, προόδευσαν. 

Ο ζωγράφος αποδίδει την παραπάνω διαδρομή με τρία από τα καλύτερα έργα του. Και τα τρία ζωγραφισμένα, όπως και το σύνολο του έργου του, με πενάκι και σινική μελάνη, ένα από τα δυσκολότερα είδη ζωγραφικής αφού δεν επιδέχεται διορθώσεις. Στο πρώτο έργο βλέπουμε το πλήθος των νεοφερμένων προσφύγων με τους μπόγους στα χέρια και την αγωνία στα πρόσωπα. Τους φανταζόμαστε να περπατούν με βήμα αργό, κουρασμένο, μην γνωρίζοντας το πώς και πού ξημερώνει η επόμενη μέρα. Στο δεύτερο, βλέπουμε τους ίδιους πρόσφυγες, μερικά χρόνια μετά με τα καλά τους ρούχα, με βήμα χαρούμενο να απολαμβάνουν την κυριακάτικη βόλτα τους στον Φαρδύ, τη σημερινή οδό Ειρήνης. Ένα τρίτο σχέδιο σε παρόμοιο σκηνικό παρουσιάζει το πλήθος των προσφύγων να προχωρούν, κρατώντας στα χέρια το καλάθι με το φαγητό τους, πηγαίνοντας να εργασθούν στα εργοστάσια της περιοχής. Μέσα από τα έργα αυτά διαγράφεται όχι μόνο η ιστορία της εγκατάστασης των προσφύγων, αλλά και ένα σημαντικό μέρος της γενικότερης ιστορίας της Νέας Ιωνίας Μαγνησίας. 

Καθώς οι προσφυγικές μετακινήσεις και η προσφυγική εμπειρία συνεχίζει να αποτελεί ένα σταθερά επίκαιρο κομμάτι της ανθρώπινης ιστορίας, τα έργα του κ. Κονταξή μας βοηθούν να κατανοήσουμε τη διαχρονικότητα του προσφυγικού φαινομένου, αλλά και τη θέση του ως ενός κεντρικού τμήματος τόσο της νεότερης ελληνικής, όσο και παγκόσμιας ιστορίας. Μας βοηθούν να αναπτύξουμε ενσυναίσθηση απέναντι στους συνανθρώπους μας που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους, είτε ως πρόσφυγες είτε ως μετανάστες, και να υποστηρίξουμε, ως άτομα και ως πολιτεία, τη συμπερίληψή τους στις γειτονιές, στις κοινότητες και στα σχολεία μας.

Για όλα τα παραπάνω πιστεύω ότι τα έργα του κ. Κονταξή δεν έχουν μόνο μεγάλη καλλιτεχνική αξία, όπως τα έργα των περισσότερων λαϊκών καλλιτεχνών, αλλά συγχρόνως και μια πολύ σημαντική παιδαγωγική αξία. Η μόνιμη έκθεσή τους σε ένα χώρο τον οποίο θα μπορούν να επισκέπτονται μαθητές και μαθήτριες σχολείων, σε συνδυασμό με κατάλληλες εκπαιδευτικές δραστηριότητες ευαισθητοποίησης απέναντι στην προσφυγική εμπειρία, θα προσφέρει στα έργα αφενός την απαιτούμενη αξία και αφετέρου την κατάλληλη δυναμική ώστε να λειτουργήσουν ως μέσα κινητοποίησης της μνήμης και του αναστοχασμού. Ενός αναστοχασμού, ο οποίος στις δύσκολες εποχές που ζούμε και όπου οι ρατσιστικές ιδεολογίες γίνονται όλο και ισχυρότερες, είναι περισσότερο απαραίτητος από ποτέ.

Κλείνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω από καρδιάς τον ζωγράφο τόσο για το «ταξίδι» που πρόσφεραν τα έργα του στις δικές μου προγονικές μνήμες, όσο και για την ευκαιρία που δίνει σε όλους τους πολίτες του Βόλου να έρθουν σε επαφή με ένα ζωντανό κομμάτι της ιστορίας του. Τέλος, συγχαρητήρια αξίζουν και στην Πολιτιστική Εστία Μικρασιατών Νέας Ιωνίας Μαγνησίας «Ίωνες», η οποία φιλοξενεί την έκθεση, για το σύνολο των  σημαντικών δράσεών της.