Το 14.1% από 904 μαθητές των Νομών Λαρίσης και Μαγνησίας που μετείχαν σε διδακτορική έρευνα έκανε υπερβολική χρήση του διαδικτύου. Το ποσοστό αυτό είναι από τα πιο υψηλά σε σύγκριση με προηγούμενες διεθνείς και ελληνικές μελέτες οι οποίες έχουν επισημάνει ποσοστά από 1 έως 15.7%, γεγονός που φαίνεται να εξηγείται από την εκτεταμένη χρήση του διαδικτύου από τους εφήβους κατά την τελευταία δεκαετία, με την ανάπτυξη της τεχνολογίας και την εύκολη πρόσβαση σε αυτό, καθώς και με την έλλειψη προληπτικών παρεμβάσεων στην Ελλάδα.
Η Διδακτορική διατριβή με θέμα «Έφηβοι και διαδίκτυο: Ψυχική υγεία, υπερβολική χρήση και ο ρόλος της οικογένειας» της Χρυσάνθης Λιούπη ψυχολόγου, MSc, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας απέδειξε πως οι υπερβολικοί χρήστες του διαδικτύου είχαν αυξημένα τα συμπτώματα ψυχοπαθολογίας, τον έλεγχο-υπερπροστασία, την απόρριψη και την αγχώδη ανατροφή, ενώ μειωμένη ήταν η ακαδημαϊκή, συναισθηματική και κοινωνική αυτοαποτελεσματικότητα και η συναισθηματική ζεστασιά από τους γονείς.
Η έρευνα στοχεύει στην ανάδειξη και κατανόηση των παραγόντων που σχετίζονται με την υπερβολική χρήση του διαδικτύου. Συμμετείχαν 904 μαθητές, ηλικίας 12 έως 18 ετών και 825 γονείς. Οι συμμετέχοντες προήλθαν από δύο Νομούς της κεντρικής Ελλάδας, τους Νομούς Λαρίσης και Μαγνησίας, όπου συμπεριλήφθηκαν αντιπροσωπευτικές πόλεις των νομών αυτών, καθώς και μια δημοτική ενότητα μιας πρωτεύουσας Νομού και μια νησιώτικη περιοχή, ώστε να εκπροσωπηθεί κατά το μέγιστο ο ελληνικός πληθυσμός.
Ειδικότερα, λήφθηκαν υπόψη τα εξής γεωγραφικά στρώματα: Η πόλη της Λάρισας (περίπου 162.600 κάτοικοι), η οποία αποτελεί το μεγαλύτερο αστικό και οικονομικό κέντρο στην περιφέρεια της Θεσσαλίας, το κέντρο της πόλης του Βόλου (περίπου 144.500 κάτοικοι), η οποία αποτελεί τη δεύτερη σε πληθυσμό πόλη της περιφέρειας της Θεσσαλίας και πρωτεύουσα του Νομού Μαγνησίας, μια δημοτική ενότητα της πρωτεύουσας του Νομού Μαγνησίας, η Ν. Ιωνία (περίπου 32.661 κάτοικοι) και τέλος, μια νησιώτικη περιοχή του Νομού Μαγνησίας, η Σκιάθος (περίπου 6.160 κάτοικοι). Τα ερωτηματολόγια που δόθηκαν στους μαθητές ήταν τα εξής: Το Τεστ Εξάρτησης στο Διαδίκτυο, η Συντομευμένη Κλίμακα Καταγραφής Συμπτωμάτων, το Ερωτηματολόγιο Αυτοαποτελεσματικότητας για Παιδιά και οι Αντιλήψεις για τις Πρακτικές Ανατροφής των Παιδιών. Επίσης δόθηκαν ερωτηματολόγια σχετικά με τα κοινωνικοδημογραφικά χαρακτηριστικά και τη χρήση διαδικτυακών δραστηριοτήτων. Στους γονείς δόθηκε η Κλίμακα Εκτίμησης Προσαρμοστικότητας και Συνοχής της Οικογένειας.
Τα ευρήματα
Τα ευρήματα έδειξαν ότι το 14.1% των μαθητών έκανε υπερβολική χρήση του διαδικτύου, ενώ οι μαθητές που κατοικούσαν στο μεγάλο αστικό κέντρο ήταν πιο επιρρεπείς στην υπερβολική χρήση έναντι σε αυτούς που κατοικούσαν στη δημοτική ενότητα της πρωτεύουσας του Νομού. Το μέσο επίπεδο χρήσης του διαδικτύου ήταν υψηλότερο στην ηλικία των 15 και σε όσους μαθητές χρησιμοποιούσαν το διαδίκτυο από όταν ήταν στο δημοτικό σχολείο. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούσαν τον κυριότερο λόγο χρήσης του διαδικτύου για τους μαθητές, ενώ η υπερβολική διαδικτυακή χρήση σχετίστηκε με τα κοινωνικά δίκτυα, τα διαδικτυακά παιχνίδια, τη λήψη μουσικής, ταινιών και άλλου υλικού, τον διαδικτυακό τζόγο και τις πορνογραφικές ιστοσελίδες.
Επιπρόσθετα, παρουσιάστηκαν διαφορές φύλου αναφορικά με το είδος των διαδικτυακών δραστηριοτήτων. Εν συνεχεία, το μέσο επίπεδο χρήσης του διαδικτύου σχετίστηκε με τα συμπτώματα ψυχοπαθολογίας (όπως είναι για παράδειγμα το άγχος, η κατάθλιψη, η σωματοποίηση), με την ακαδημαϊκή αυτοαποτελεσματικότητα των εφήβων, που αφορά στην αντίληψή τους για την ικανότητά τους να τα καταφέρνουν στα σχολικά ζητήματα, την συναισθηματική αυτοαποτελεσματικότητα που αφορά στην αντιλαμβανόμενη ικανότητά τους να διαχειρίζονται και να εκφράζουν τα αρνητικά συναισθήματά τους και την κοινωνική αυτοαποτελεσματικότητα των εφήβων, που αναφέρεται στην ικανότητά τους να χειρίζονται κοινωνικές προκλήσεις, όπως το να κάνουν φιλίες ή να συνεργάζονται με συνομηλίκους τους, με τις πρακτικές ανατροφής από τους γονείς και με την αντιλαμβανόμενη οικογενειακή συνοχή των γονέων, που αφορά στο συναισθηματικό δέσιμο των μελών της οικογένειας.
Τα συμπτώματα
Οι υπερβολικοί χρήστες του διαδικτύου είχαν αυξημένα τα συμπτώματα ψυχοπαθολογίας, τον έλεγχο-υπερπροστασία, την απόρριψη και την αγχώδη ανατροφή, ενώ μειωμένη ήταν η ακαδημαϊκή, συναισθηματική και κοινωνική αυτοαποτελεσματικότητα και η συναισθηματική ζεστασιά από τους γονείς. Τέλος, οι προβλεπτικοί παράγοντες στην υπερβολική χρήση του διαδικτύου ήταν τα αυξημένα συμπτώματα ψυχοπαθολογίας και η απόρριψη από τους γονείς. Συμπερασματικά, οι έφηβοι στην Ελλάδα φαίνεται να είναι επιρρεπείς στην υπερβολική χρήση του διαδικτύου και η εθιστική συμπεριφορά σχετίζεται με παράγοντες που αφορούν τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, όπως είναι για παράδειγμα η ψυχική ευημερία και οι διαπροσωπικές και οικογενειακές σχέσεις. Ειδικότερα, η απόρριψη ως πρακτική ανατροφής από τους γονείς και τα συμπτώματα ψυχοπαθολογίας των εφήβων θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη από μελλοντικές έρευνες καθώς φάνηκε ότι ευνοούν την ανάπτυξη της εθιστικής συμπεριφοράς.
Συμπεράσματα
Τα ευρήματα της παρούσας έρευνας υποστηρίζουν ότι το 14.1% από τους 904 μαθητές των Νομών Λαρίσης και Μαγνησίας έκανε υπερβολική χρήση του διαδικτύου. Το ποσοστό αυτό είναι από τα πιο υψηλά σε σύγκριση με προηγούμενες διεθνείς και ελληνικές μελέτες οι οποίες έχουν επισημάνει ποσοστά από 1 έως 15.7%, γεγονός που φαίνεται να εξηγείται από την εκτεταμένη χρήση του διαδικτύου από τους εφήβους κατά την τελευταία δεκαετία, με την ανάπτυξη της τεχνολογίας και την εύκολη πρόσβαση σε αυτό, καθώς και με την έλλειψη προληπτικών παρεμβάσεων στην Ελλάδα. Οι μαθητές που κατοικούσαν στο μεγάλο αστικό κέντρο ήταν πιο επιρρεπείς στην υπερβολική χρήση του διαδικτύου έναντι σε αυτούς που κατοικούσαν στις μικρότερες περιοχές, υποδεικνύοντας ότι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε τόπου, όπως είναι για παράδειγμα οι ισχυροί κοινωνικοί δεσμοί που χαρακτηρίζουν τις μικρότερες κοινωνίες, παίζουν σημαντικό ρόλο στο βαθμό χρήσης του διαδικτύου. Οι έφηβοι που διένυαν τη μέση εφηβεία (ηλικία των 15) εμφάνισαν τα υψηλότερα επίπεδα χρήσης του διαδικτύου, επιβεβαιώνοντας την τάση των εφήβων σε αυτό το αναπτυξιακό στάδιο για νέες εμπειρίες, πειραματισμό, επιδίωξη της αυτονομίας και παρορμητικότητα. Επιπρόσθετα, το μέσο επίπεδο χρήσης του διαδικτύου ήταν μεγαλύτερο σε όσους μαθητές χρησιμοποιούσαν το διαδίκτυο από όταν ήταν στο δημοτικό σχολείο, υποδεικνύοντας την εξοικείωση των μαθητών αυτών με το διαδίκτυο.
Διαφορές ως προς το φύλο
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούσαν τον κυριότερο λόγο χρήσης του διαδικτύου για τους μαθητές, εφόσον οι περισσότεροι ανέφεραν ότι τα χρησιμοποιούσαν «σχεδόν πάντα». Η υπερβολική διαδικτυακή χρήση συνδέθηκε με το είδος των διαδικτυακών δραστηριοτήτων υποδεικνύοντας ότι οι μαθητές έχουν συγκεκριμένο λόγο όταν βρίσκονται στο διαδίκτυο και όπως υποστηρίχθηκε, πιθανώς η κοινωνική πλευρά των δραστηριοτήτων αυτών, όπως είναι η ευκαιρία για κοινωνικοποίηση, να είναι ο λόγος που οι έφηβοι περνούν τον χρόνο τους σε αυτές. Έτσι, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα διαδικτυακά παιχνίδια, η λήψη μουσικής, ταινιών και άλλου υλικού, ο διαδικτυακός τζόγος και οι πορνογραφικές ιστοσελίδες σχετίστηκαν με την υπερβολική χρήση του διαδικτύου.
Ωστόσο, υπήρξαν διαφορές φύλου στη χρήση των διαδικτυακών δραστηριοτήτων με τα κορίτσια να χρησιμοποιούν περισσότερο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να κάνουν περιήγηση χωρίς κάποιον ιδιαίτερο λόγο, ενώ τα αγόρια έπαιζαν διαδικτυακά παιχνίδια και τζόγο, έκαναν διαδικτυακές αγορές και επισκέπτονταν πορνογραφικές ιστοσελίδες. Επομένως, φάνηκε ότι τα κορίτσια χρησιμοποιούν περισσότερο το διαδίκτυο για κοινωνικοποίηση και για να δημιουργούν φιλίες, ενώ τα αγόρια αναζητούν στο διαδίκτυο ευχαρίστηση μέσα από δραστηριότητες όπως είναι τα διαδικτυακά παιχνίδια, η πορνογραφία και ο τζόγος.
Ειδικότερα, η απόρριψη από τους γονείς και τα συμπτώματα ψυχοπαθολογίας αποτέλεσαν τους προγνωστικούς παράγοντες στην υπερβολική χρήση του διαδικτύου και παρέχουν σημαντικές ενδείξεις ότι η απόρριψη ως πρακτική ανατροφής από τους γονείς καθώς και τα αυξημένα συμπτώματα ψυχοπαθολογίας που αναφέρουν οι μαθητές ευνοούν την ανάπτυξη της εθιστικής συμπεριφοράς.
Συμπερασματικά, η έρευνα ανέδειξε σημαντικούς παράγοντες που επηρεάζουν τόσο το μέσο επίπεδο χρήσης του διαδικτύου όσο και την υπερβολική χρήση. Ειδικότερα, η προβλεπτική αξία της απόρριψης από τους γονείς και των αυξημένων συμπτωμάτων ψυχοπαθολογίας που ανέφεραν οι μαθητές, αποτελεί σημαντικό εύρημα για τη μελέτη της υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου. Συνεπώς, τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας θεωρούνται σημαντικά και μπορούν να αξιοποιηθούν περαιτέρω από επαγγελματίες ψυχικής υγείας, επιστήμονες, ερευνητές, εκπαιδευτικούς και γονείς ώστε να συμβάλλουν στην προαγωγή της υγείας των εφήβων.
Αξιοποίηση αποτελεσμάτων
Τα αποτελέσματα της μελέτης θεωρούνται σημαντικά καθώς μπορούν να συμβάλλουν στη μελλοντική εφαρμογή παρεμβάσεων στο σχολείο, την οικογένεια και τους εφήβους, έτσι ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος εμφάνισης μιας προβληματικής διαδικτυακής συμπεριφοράς. Αρχικά, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί θα μπορούσαν να ενημερωθούν από τους ειδικούς ψυχικής υγείας, μέσω συμβουλευτικής παρέμβασης, σχετικά με τους παράγοντες που συνδέονται με την υπερβολική χρήση του διαδικτύου στους εφήβους, όπως είναι για παράδειγμα η καταθλιπτική συμπτωματολογία ή το άγχος που μπορεί να εμφανίζει ο έφηβος, έτσι ώστε να είναι ενήμεροι και να προλαμβάνουν τυχόν σημάδια υπερβολικής διαδικτυακής ενασχόλησης.
Επιπρόσθετα, τα ευρήματα της μελέτης μπορούν να αξιοποιηθούν από τους ειδικούς ψυχικής υγείας, οι οποίοι θα μπορούσαν να παρέμβουν στα σχολεία και να παρέχουν ενημέρωση στους εκπαιδευτικούς σχετικά με τη σημαντικότητα για την ενίσχυση της αυτοαποτελεσματικότητας των εφήβων, η οποία φάνηκε να είναι προστατευτικός παράγοντας της υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου.