του Νίκου Κυριαζή*
Έτσι κατέληξε ο πρόεδρος του ΣτΕ Νίκος Σακελλαρίου κατά την παραίτησή του, ενάμιση μήνα πριν την κανονική λήξη της θητείας του, παραφράζοντας το γνωστό ανέκδοτο του Φρειδερίκου της Πρωσίας και του μυλωνά. Ο Φρειδερίκος, μονάρχης του διαφωτισμού και νικητής του Επταετούς Πολέμου, 1757-1763 που κατέστησε την Πρωσία μεγάλη δύναμη, είχε φτιάξει το ανάκτορο, «Sans Souci» (Χωρίς Έννοιες). Όμως κοντά υπήρχε ένας μύλος που έκανε θόρυβο και τον ενοχλούσε. Ο Φρειδερίκος προσφέρθηκε να αγοράσει τον μύλο, αλλά ο μυλωνάς αρνήθηκε και τότε ο βασιλιάς τον απείλησε, για να λάβει την απάντηση: «Υπάρχουν δικαστές στο Βερολίνο».
Ο κ. Σακελλαρίου πρότρεψε τους Έλληνες να έχουν εμπιστοσύνη στην δικαιοσύνη.
Η Ελλάδα δεν έχει Συνταγματικό Δικαστήριο και την αποστολή αυτή την αναλαμβάνει το ΣτΕ. Αν, ως μη νομικός, αντιλαμβάνομαι σωστά, η βασική διαφορά ενός Συνταγματικού Δικαστηρίου από το ΣτΕ είναι πως το πρώτο μπορεί να εξετάζει και αυτοβούλως την αντισυνταγματικότητα, και αν τους κρίνει τους νόμους αντισυνταγματικούς, τότε παύουν να ισχύουν. Αντίθετα, στην ελληνική έννομη τάξη, για να κριθεί ένας νόμος, πρέπει πρώτα να υπάρξει προσφυγή (που ξεκινά συνήθως από το πρωτοδικείο) με αποτέλεσμα μεγάλη καθυστέρηση μέχρι την τελική κρίση του ΣτΕ. Επιπλέον, ο κριθείς ως αντισυνταγματικός νόμος δεν παύει να ισχύει αμέσως, ούτε δεσμεύει τη δημόσια διοίκηση, αλλά πρέπει να γίνει ανάλογη νομοθετική πράξη. Αυτό σημαίνει επιπλέον καθυστέρηση. Στο ενδιάμεσο, οι ενδιαφερόμενοι πρέπει να κάνουν ατομικές προσφυγές με βάση τις αποφάσεις του ΣτΕ. Επίσης, υπάρχει μεγάλη καθυστέρηση στις εκδικάσεις, στην Ελλάδα 960 ημέρες έναντι 117 της Εσθονίας και 197 της Λετονίας.
Νόμος και «νομιμότητα» δεν είναι πάντα έννοιες ταυτόσημες με τη δημοκρατία. Η ναζιστική Γερμανία με την εξόντωση των Εβραίων κ.λπ., η φασιστική Ιταλία, τα κομμουνιστικά καθεστώτα με τα γκούλαγκ κ.λπ., εξέδιδαν και εφάρμοζαν νόμους που καταργούσαν τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Γι’ αυτό για τα δημοκρατικά πολιτεύματα η ανεξάρτητη και ανεπηρέαστη δικαιοσύνη είναι τόσο σημαντική.
Στα χρόνια της κρίσης, με προσφυγές πολιτών να πυκνώνουν, το ΣτΕ, ανάλαβε τον άχαρο και δύσκολο ρόλο του «διαιτητή» που σε κάποιο βαθμό το έκανε να ασκεί, έμμεσα, δημοσιονομική πολιτική, προσπαθώντας μα κρατήσει και λεπτές ισορροπίες.
Στα πρώτα χρόνια, επικαλούμενο το «δίκαιο της ανάγκης», το ΣτΕ εξέδωσε μερικές αποφάσεις που φαίνεται να αναιρούν βασικές αρχές της δημοκρατίας, όπως της ισονομίας. (πχ., όταν έκρινε πως η επιβολή διαφορετικών επιτοκίων για χρήση προς το δημόσιο (το εξωφρενικό για τα σημερινά επίπεδα επιτοκίων 8%), αλλά και του δημοσίου προς προμηθευτές του κ.λπ. είναι συνταγματική.
Σταδιακά όμως το ΣτΕ άρχισε να υπερασπίζεται όλο και πιο συχνά περιουσιακά δικαιώματα πολιτών, έναντι της φορολογικής πειρατείας της κυβέρνησης, που παραβιάζει περιουσιακά δικαιώματα. Χαρακτηριστικά, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, οι Έλληνες είναι οι βαρύτερα φορολογούμενοι πολίτες μεταξύ όλων και απολαμβάνουν τη μικρότερη ανταποδοτικότητα υπηρεσιών και αγαθών από το κράτος. Το 2017, πάνω από το 50% των Ελλήνων χρωστούν στην εφορία, έχοντας καταστεί «όμηροι» του δημοσίου. Το 2017 έγιναν 130.000 αποποιήσεις κληρονομιών (κυρίως ακινήτων) έναντι 50.000 το 2016, γιατί οι πολίτες αδυνατούν να πληρώσουν ΕΝΦΙΑ, φόρους κληρονομιάς, κ.λπ. Τέτοιου είδους φορολογία αντιβαίνει στις αρχές της δημοκρατίας και είναι ένας από τους λόγους που η Ελλάδα κατατάσσεται ως η λιγότερη δημοκρατική χώρα της ΟΝΕ, όχι ως πλήρης δημοκρατία και σύμφωνα πχ. με το Economist Intelligence unit, λαμβάνει 7,29 με άριστα το 10 για το 2017 ως προς τον δείκτη δημοκρατικότητας. Ως προς τις Οικονομικές Ελευθερίες η κατάταξη είναι ακόμα χειρότερη, 116η θέση μεταξύ 159 χωρών. Αυτές οι πολύ κακές επιδόσεις επηρεάζουν την προσέλευση επενδύσεων και τα επιτόκια των ελληνικών ομολόγων.
Έτσι, το ΣτΕ εξέδωσε σειρά αποφάσεων που υπερασπίζονται το Σύνταγμα και τα περιουσιακά δικαιώματα των πολιτών, όπως το 2014 για τον ΕΝΦΙΑ (αντισυνταγματικότητα επιβολής φόρου σε ανύπαρκτες αξίες) μειώσεις συντάξεων για ειδικές κατηγορίες (δικαστικοί, ένστολοι, καθηγητές, κ.λπ.) αντισυνταγματικότητα δεσμεύσεων περιουσιακών στοιχείων πριν την τελεσιδικία, αντισυνταγματικότητα προστίμων, αντισυνταγματικότητα του νόμου Κατρούγκαλου για τις εισφορές ελευθέρων επαγγελματιών και πολλές άλλες.
Το μεγάλο πρόβλημα εδώ όμως, που είναι πρόβλημα λειτουργίας της δημοκρατίας είναι η πολύ αργή υιοθέτηση των αποφάσεων του ΣτΕ από τις κυβερνήσεις, δηλαδή η αλλαγή του νόμου που έχει κριθεί αντισυνταγματικός.
Ένα άλλο πρόβλημα είναι η ανεξαρτησία τη δικαιοσύνης και η εικόνα των πολιτών για το πόσο ανεξάρτητη είναι. Σύμφωνα πάλι με τους Δείκτες Οικονομικής Ελευθερίας του Ινστιτούτου Fraser, η εικόνα είναι η ακόλουθη: 4,88 με άριστα το 10, δηλαδή κάτω του μέσου. Οι έστω και λεκτικές παρεμβολές κυβερνητικών παραγόντων εναντίον της δικαιοσύνης σίγουρα δεν βελτιώνουν την εικόνα.
Έχουν προταθεί διάφορα μέτρα (π.χ. από τους συνταγματολόγους Αλεβιζάτο, Σταυρόπουλο κ.λπ.) για τη βελτίωση της δικαιοσύνης και την εγγύηση της ανεξαρτησίας της, όπως: Ίδρυση Συνταγματικού Δικαστηρίου που τα μέλη του θα διορίζονται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και θα είναι ισόβια, όπως τα 9 του Συνταγματικού Δικαστηρίου των ΗΠΑ. Εμείς έχουμε προτείνει εναλλακτικά να εκλέγονται από ένα σώμα 9 εκλεκτόρων, των 3 νυν προέδρων των Ανωτάτων Δικαστηρίων (ΣτΕ, Άρειος Πάγος, Ελεγκτικό) των 3 προέδρων των Νομικών Σχολών και των 3 προέδρων των Ευρωπαϊκών Δικαστηρίων (Λουξεμβούργο, και Ελεγκτικό ΕΕ, και Στρασβούργο). Η ανεξαρτησία και η ισοβιότητα των δικαστών του Συνταγματικού Δικαστηρίου των ΗΠΑ του έχει δώσει αδιαμφισβήτητο κύρος. Αρκεί να σκεφθεί κανείς, πως ορισμένοι δικαστές, όπως ο «μυθικός» Μάρσαλ, υπηρέτησαν 40 χρόνια! και είδαν πολλούς προέδρους να διαδέχονται ο ένας τον άλλο στον Λευκό Οίκο.
Καταλήγοντας, το ΣτΕ έδειξε πως υπάρχουν δικαστές στην Αθήνα, αν και σε μερικές περιπτώσεις η Ελλάδα εξακολουθεί να καταδικάζεται για παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Στρασβούργο (π.χ. περιπτώσεις αρνησιδικίας λόγω πολύ αργής απόδοσης δικαιοσύνης, στα οποία το Στρασβούργο είναι ιδιαίτερα αυστηρά). Υπάρχουν δε και δικαστές στο Στρασβούργο και το Λουξεμβούργο.
Υ.Γ. Η εισβολή του Ρουβίκωνα στο ΣτΕ στις 2 Μαΐου δεν αποτελεί μόνο προσβολή της δικαιοσύνης, αλλά της ίδιας της δημοκρατίας. Σε οποιαδήποτε ευνομούμενη δημοκρατική χώρα, θα είχε αφαιρεθεί η άδεια λειτουργίας του σωματείου του, που η «πολιτιστική» του δράση συνίσταται σε επιδρομές στο υπ. Εθνικής Άμυνας, την πρεσβεία της Γαλλίας, τώρα του ΣτΕ κ.λπ.
*καθηγητής Τμήματος Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστημίου Θεσσαλίας