Άρθρα

Υιοθεσία -Το Νομοθετικό Πλαίσιο στην Ελλάδα

Της Μαρίνας Χρυσοβελώνη

Η υιοθεσία επιφέρει σαρωτικές αλλαγές στη ζωή όλων των εμπλεκόμενων μερών, αλλά ταυτόχρονα φέρνει χαρά και αγάπη σε παιδιά και γονείς σε όλο τον κόσμο. Όσο προετοιμασμένος και να είναι κανείς, όσες γνώσεις και να διαθέτει γύρω από το θέμα της υιοθεσίας, θεωρώ ότι η εμπειρία είναι μοναδική για το κάθε μέλος της οικογένειας το οποίο τη βιώνει με διαφορετικό και πολύ προσωπικό τρόπο. Ωστόσο, υπάρχουν καίρια ζητήματα για τα οποία είναι σημαντικό να ενημερωθεί κανείς, ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, στις προκλήσεις και τις υποχρεώσεις αυτής της υπέροχης εμπειρίας.

Τα τελευταία χρόνια η υιοθεσία κερδίζει έδαφος και σε αυτό θεωρώ σημαντική την συμβολή των ΜΜΕ, τα οποία προβάλλουν με θετικό πρόσημο τις περιπτώσεις ανθρώπων που υιοθετούν, και προσφέρουν μια οικογένεια σε «ξένα» παιδιά.

Παρά ταύτα και ενώ τα τελευταία δύο χρόνια το κράτος συνέβαλε θετικά στο θέμα εντούτοις η υιοθεσία στην Ελλάδα εξακολουθεί να παρουσιάζει δυσκολίες, κυρίως λόγω της γραφειοκρατίας που συνεχίζει να είναι εξαντλητική, αλλά και λόγω των αργών ρυθμών με τους οποίους προχωράει γενικά η εξέλιξη της διαδικασίας που αναμφίβολα καταπονούν ψυχικά τους υποψήφιους θετούς γονείς, οι οποίοι ενεργούν με μοναδικό σύμμαχο την ανιδιοτελή αγάπη που θέλουν να προσφέρουν σε παιδιά που έχουν ανάγκη από μία οικογένεια.

Στα διάφορα φόρουμ υποψηφίων γονέων για υιοθεσία, ανταλλάσσονται συμβουλές και εμπειρίες για τη διαδικασία, συνήθως όμως αυτές αγγίζουν καθαρά το πρακτικό επίπεδο, χωρίς να προετοιμάζουν τους επίδοξους θετούς γονείς για τις δυσκολίες, κυρίως σε ψυχολογικό επίπεδο, που η διαδικασία αυτή τους επιφυλάσσει.

Η ουσιαστική αντίληψη, η πραγματική βαρύτητα της ευθύνης της τεκνοθεσίας αλλά και η ψυχολογία των ζευγαριών που ενδιαφέρονται να υιοθετήσουν αποτελούν καθοριστικό παράγοντα στην πορεία, τη διαδικασία, την κατάληξη αλλά και το αποτέλεσμα μιας πράξης με βαρύνουσα σημασία, όπως είναι η υιοθεσία, τόσο για τους ίδιους τους θετούς γονείς, όσο και για το παιδί.

Επί θητείας της Θεανώς Φωτίου, ως τότε αναπληρώτριας υπουργού Κοινωνικής Αλληλεγγύης, υπήρξαν σημαντικές νομοθετικές πρωτοβουλίες που είναι καταλυτικές για τη διαδικασία της υιοθεσίας. Αυτές κινήθηκαν σε δύο βασικούς άξονες: στους οποίους αξίζει να αναφερθούμε. Ο πρώτος αφορά στη μετάβαση των υπηρεσιών και των φορέων που εμπλέκονται στην διαδικασία της υιοθεσίας, όπως και της αναδοχής στην ψηφιακή εποχή. Έτσι λοιπόν συστήθηκε το Εθνικό Μητρώο Ανηλίκων στο οποίο εγγράφονται υποχρεωτικά όλοι οι ανήλικοι που τοποθετούνται σε μονάδες παιδικής προστασίας και φροντίδας ή πρόκειται να τοποθετηθούν σε ανάδοχο γονέα με δικαστική απόφαση ή με εισαγγελική διάταξη. Επίσης τηρείται το Εθνικό Μητρώο Υιοθεσιών στο οποίο καταχωρίζονται τα απολύτως αναγκαία στοιχεία που σχετίζονται με την υιοθεσία. Η δημιουργία αυτών των μητρώων που λειτουργούν, τόσο σε σχέση με την αναδοχή όσο και σε σχέση με την υιοθεσία, αλλά και η διασύνδεση τους με τα ειδικά αποκεντρωμένα μητρώα, αποτελεί μία τομή, η οποία πρέπει άμεσα να εξελιχθεί, καθώς με τη δημιουργία αυτών των βάσεων το σύστημα εδραιώνει διαδικασίες διαφάνειας και αποτελεσματικότητας.

Η δεύτερη καινοτομία αφορά στην επίσπευση των διαδικασιών που αφορούν στην κοινωνική έρευνα και στην καταλληλότητα των υποψηφίων γονέων, καθώς το βασικό πρόβλημα που παρατηρήθηκε ήταν οι μεγάλες καθυστερήσεις στις διαδικασίες, εξαιτίας των ελλείψεων των κοινωνικών υπηρεσιών και του μεγάλου φόρτου των φακέλων που καλούνταν να διαχειριστούν. Έτσι λοιπόν, με την νομοθετική πρωτοβουλία που προαναφέρθηκε, προβλέφθηκε ότι οι Διευθύνσεις Κοινωνικής Μέριμνας, οι Κοινωνικές υπηρεσίες των Κέντρων Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφερειών και τα Δημοτικά Βρεφοκομεία, ορίζονται ως εξειδικευμένες υπηρεσίες για την διεξαγωγή κοινωνικής έρευνας για τους υποψήφιους θετούς γονείς σε υιοθεσίες ανηλίκων που τελούνται στο εσωτερικό της χώρας. Για τη διεξαγωγή έρευνας διακρατικών υιοθεσιών εξειδικευμένες υπηρεσίας ορίζονται: α) η Διεύθυνση Κοινωνικής Μέριμνας κάθε Περιφέρειας για τις Περιφερειακές Ενότητες που ανήκουν στη χωρική τους αρμοδιότητα, ο Ελληνικός Κλάδος της Διεθνούς Κοινωνικής Υπηρεσίας και τα Κέντρα Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφερειών.

Τέλος σημαντική καινοτομία της νομοθετικής πρωτοβουλίας που προαναφέρθηκε είναι η θεσμοθέτηση προγραμμάτων επιμόρφωσης υποψηφίων θετών γονέων.

Η υιοθεσία είναι μία νομική πράξη που καθιστά ένα παιδί που δεν μπορεί να ζήσει με τη φυσική του οικογένεια μόνιμο μέλος της οικογένειας που το υιοθετεί σαν να έχει γεννηθεί σε αυτήν.

Οι γονείς που υιοθετούν το παιδί δεν διαφέρουν νομικά από τους φυσικούς γονείς.

Οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των φυσικών γονιών έναντι του προς υιοθεσία παιδιού μεταβιβάζονται στους γονείς που υιοθετούν αμέσως μετά την έκδοση της απόφασης περί υιοθεσίας από το Δικαστήριο. Η πράξη αυτή είναι αμετάκλητη.

Με βάση λοιπόν την ισχύουσα νομοθεσία προβλέπονται τα εξής:

Άρθρο 1549: Διαδικασία: Η υιοθεσία τελείται με δικαστική απόφαση, ύστερα από αίτηση του υποψήφιου θετού γονέα. Αυτός δε που υιοθετεί δίνει αυτοπρόσωπα την συναίνεσή του στο δικαστήριο.

Άρθρο 1550: Συναίνεση των γονέων ή του νομίμου αντιπροσώπου: Για να υιοθετηθεί ένας ανήλικος χρειάζεται να συναινέσουν στο δικαστήριο οι γονείς του ή ο ένας μόνο, αν ο άλλος γονέας έχει εκπέσει από την γονική μέριμνα κατά το άρθρο 1537 ή η συναίνεσή του είναι αδύνατη, γιατί έχει τεθεί σε στερητική δικαστική συμπαράσταση, που περιλαμβάνει και τη στέρηση της ικανότητας να συναινεί για την υιοθεσία του παιδιού του. Αν ο ανήλικος που πρόκειται να υιοθετηθεί δεν έχει γονείς, τότε θα συναινέσει στο δικαστήριο ο επίτροπος, ύστερα από άδεια του εποπτικού συμβουλίου. Η συναίνεση αυτή στην περίπτωση που ο ανήλικος προστατεύεται από αρμόδια κοινωνική υπηρεσία ή οργάνωση, είναι έγκυρη και όταν αυτός που συναινεί δεν γνωρίζει το πρόσωπο του υποψήφιου θετού πατέρα.

Άρθρο 1551: Χρόνος της συναίνεσης: Η συναίνεση των γονέων για υιοθεσία απαγορεύεται να δοθεί πριν να συμπληρωθούν τρεις μήνες από τη γέννηση του τέκνου.

Άρθρο 1552: Δικαστική αναπλήρωση της συναίνεσης: Η συναίνεση των γονέων για υιοθεσία των τέκνων τους μπορεί να αναπληρωθεί από το Δικαστήριο, με ειδικώς αιτιολογημένη απόφασή σε ορισμένες περιπτώσεις που ορίζονται στο άρθρο 1552 ΑΚ δηλαδή: α) αν οι φυσικοί γονείς του παιδιού είναι άγνωστοι ή το τέκνο είναι έκθετο, β) αν και οι δυο γονείς έχουν εκπέσει από τη γονική μέριμνα ή βρίσκονται σε καθεστώς στερητικής δικαστικής συμπαράστασης που τους αφαιρεί και την ικανότητα να συναινούν για την υιοθεσία τους παιδιού τους γ) αν οι γονείς έχουν άγνωστη διαμονή, είτε πριν είτε μετά την παροχή της γενικής εξουσιοδότησης του άρθρου 1554 δ) αν το παιδί που πρόκειται να υιοθετηθεί προστατεύεται από αναγνωρισμένη κοινωνική οργάνωση, έχει αφαιρεθεί από τους γονείς η άσκηση της επιμέλειας και αυτοί αρνούνται καταχρηστικά να συναινέσουν και ε) αν το τέκνο έχει παραδοθεί με τη συναίνεση των φυσικών γονέων του σε οικογένεια για φροντίδα και ανατροφή , με σκοπό την υιοθεσία, και έχει ενταχθεί στην οικογένεια αυτή για χρονικό διάστημα ενός τουλάχιστον έτους και οι φυσικοί γονείς εκ των υστέρων αρνούνται καταχρηστικά να συναινέσουν. Αν οι περιπτώσεις που προαναφέρθηκαν συντρέχουν στο πρόσωπο μόνο του ενός εκ των γονέων , η απόφαση του δικαστηρίου αναπληρώνει τη συναίνεση μόνο αυτού. Με απόφαση του δικαστηρίου αναπληρώνεται και η συναίνεση του επιτρόπου για την υιοθεσία ανήλικου, εφόσον ο τελευταίος προστατεύεται από αναγνωρισμένη κοινωνική οργάνωση και ο επίτροπος αρνείται καταχρηστικά να συναινέσει.

Άρθρο 1553: Ακρόαση συγγενών: Σε ορισμένες περιπτώσεις που ορίζονται στο άρθρο 1553 ΑΚ, το δικαστήριο μπορεί να ζητήσει την ακρόαση των πλησιέστερων συγγενών, αν αυτή είναι εφικτή.

Άρθρο 1555: Συναίνεση του ανηλίκου: Ενώπιον του δικαστηρίου συναινεί αυτοπροσώπως και ο ανήλικος που υιοθετείται, εφ’ όσον έχει συμπληρώσει το δωδέκατο έτος της ηλικίας του, εκτός αν βρίσκεται σε κατάσταση ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής που περιορίζει αποφασιστικά τη λειτουργία της βούλησής του. Σε κάθε περίπτωση το δικαστήριο, ανάλογα με την ωριμότητα του ανηλίκου, οφείλει να ακούει και τη δική του γνώμη

Άρθρο 1556: Ακρόαση των τέκνων αυτού που υιοθετεί: όταν αυτός που υιοθετεί έχει ήδη τέκνα, το δικαστήριο ανάλογα με την ωριμότητά τους, οφείλει να ακούει και τη δική τους γνώμη

Άρθρο 1557: Κοινωνική έρευνα: Πριν από τη τέλεση της υιοθεσίας διεξάγεται από την κοινωνική υπηρεσία ή άλλη υπηρεσία ή κοινωνική οργάνωση αναγνωρισμένη ότι ειδικεύεται στις υιοθεσίες , επισταμένη κοινωνική έρευνα και μετά κατατίθεται εμπρόθεσμα στο δικαστήριο, σύμφωνα με τα οριζόμενα ειδικότερα στο νόμο, σχετική έκθεση για το αν, με βάση τα στοιχεία που προέκυψαν, η συγκεκριμένη νομοθεσία συμφέρει ή όχι τον υιοθετούμενο.

Άρθρο 1559: Μυστικότητα της υιοθεσίας: Η υιοθεσία ανηλίκων τηρείται μυστική. Το θετό τέκνο έχει μετά την ενηλικίωση του, το δικαίωμα να πληροφορείται πλήρως από τους θετούς γονείς και από κάθε αρμόδια αρχή τα στοιχεία των φυσικών γονέων του.

Άρθρο 1561: Ένταξη στην οικογένεια του θετού γονέα: με την υιοθεσία διακόπτεται κάθε δεσμός του ανήλικου με τη φυσική του οικογένεια, με εξαίρεση τις ρυθμίσεις περί κωλυμάτων γάμου των άρθρων 1356 και 1357 και ο ανήλικος εντάσσεται πλήρως στην οικογένεια του θετού γονέα, έναντι του οποίου και των συγγενών του, ο ανήλικος έχει όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του τέκνου γεννημένου σε γάμο. Το ίδιο ισχύει και για τους κατιόντες του θετού τέκνου. Σε περίπτωση ταυτόχρονης ή διαδοχικής υιοθεσίας περισσοτέρων, δημιουργείται μεταξύ τους συγγένεια όμοια με αυτήν που υπάρχει μεταξύ αδελφών.

Άρθρο 1562: Όταν ο ένας σύζυγος υιοθετεί το τέκνο του άλλου, οι δεσμοί του υιοθετημένου με το φυσικό γονέα του και τους συγγενείς του δεν διακόπτονται. Κατά τα λοιπά η υιοθεσία παράγει όλα τα αποτελέσματα υιοθεσίας που γίνεται και από τους δυο συζύγους.

Άρθρο 1563: Επώνυμο του θετού τέκνου: Το θετό τέκνο παίρνει το επώνυμο του θετού γονέα. Έχει όμως το δικαίωμα όταν ενηλικιωθεί να προσθέσει και το πριν την υιοθεσία επώνυμό του. Αν το τελευταίο αυτό ή το επώνυμο του θετού γονέα αποτελείται από δυο επώνυμα, χρησιμοποιείται για το σχηματισμό του σύνθετου επώνυμου του θετού τέκνου το πρώτο από αυτά.

Άρθρο 1564: Σε περίπτωση κοινής υιοθεσίας από συζύγους ή υιοθεσίας από τον ένα σύζυγο του τέκνου του άλλου, ισχύει και για το θετό τέκνο η δήλωση που τυχόν έκαναν οι σύζυγοι σχετικά με το επώνυμο των τέκνων τους. Αν δεν έχει γίνει παρόμοια δήλωση, μπορεί να γίνει στο ληξίαρχο ταυτόχρονα με την καταχώρηση της υιοθεσίας στα οικεία ληξιαρχικά βιβλία.

Άρθρο 1565: Προσθήκη ή απάλειψη κυρίου ονόματος: Το δικαστήριο, μπορεί με την απόφασή του περί υιοθεσίας, να επιτρέψει στον υποψήφιο θετό γονέα, να προσθέσει στο κύριο όνομα του θετού τέκνου και άλλο όνομα. Στην περίπτωση αυτή το δικαστήριο μπορεί, να επιτρέψει την απάλειψη του κυρίου ονόματος που έφερε το θετό τέκνο πριν την υιοθεσία, εφόσον τούτο επιβάλλεται από το συμφέρον του τέκνου. Αν το θετό τέκνο έχει συμπληρώσει το δωδέκατο έτος της ηλικίας του, είναι απαραίτητη για τη χορήγηση άδειας του δικαστηρίου, η συναίνεση του ιδίου.

Άρθρο 1566: Γονική μέριμνα: Αφότου συντελεστεί η υιοθεσία, τη γονική μέριμνα των φυσικών γονέων ή την επιτροπεία, υπό την οποία τυχόν τελούσε το θετό τέκνο, αντικαθιστά αυτοδικαίως η γονική μέριμνα των θετών γονέων. Οι φυσικοί γονείς δεν έχουν ούτε δικαίωμα επικοινωνίας με το θετό τέκνο. Αν ένας από τους συζύγους υιοθετήσει το τέκνο του άλλου, τη γονική μέριμνα έχουν από κοινού και οι δύο σύζυγοι.

Άρθρο 1567:Διαζύγιο, ακύρωση του γάμου ή διακοπή της συμβίωσης των θετών γονέων: Σε περίπτωση κοινής υιοθεσίας ανηλίκου από συζύγους, αν ακολουθήσει διαζύγιο, έχουν ανάλογη εφαρμογή τα σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας. Όταν όμως πρόκειται για υιοθεσία του τέκνου του άλλου συζύγου, η άσκηση της γονικής μέριμνας ανήκει αποκλειστικά στο φυσικό γονέα του ανηλίκου, εκτός αν το δικαστήριο αποφασίσει διαφορετικά λόγω συνδρομής σπουδαίου λόγου.

Άρθρο 1568: Συνέπειες παύσης της γονικής μέριμνας: Αν κατά τη διάρκεια της ανηλικότητας του τέκνου η γονική μέριμνα του θετού ή των θετών γονέων έπαψε για οποιονδήποτε λόγο, δεν επανέρχεται στους εξ αίματος γονείς, αλλά εφαρμόζονται οι διατάξεις για την επιτροπεία.

Άρθρο 1569: Προσβολή της υιοθεσίας: Η υιοθεσία προσβάλλεται μόνο με την άσκηση των προβλεπόμενων ένδικων μέσων ή βοηθημάτων κατά της σχετικής δικαστικής απόφασης, για τους λόγους που ορίζονται στο άρθρο 1569 ΑΚ.

Άρθρο 1571: Λύση με δικαστική απόφαση: Αν ο θετός γονέας εκπέσει από τη γονική μέριμνα ή αν του αφαιρεθεί η άσκησή της για έναν από τους λόγους του άρθρου 153, καθώς και αν συντρέχει λόγος αποκλήρωσης του θετού τέκνου, το δικαστήριο μπορεί, εφόσον οι συνέπειες αυτές κρίνονται ανεπαρκείς, να διατάσσει, λόγω της βαρύτητας της περίπτωσης ακόμη και τη λύση της υιοθεσίας.

Άρθρο 1573: Συναινετική λύση: Όταν ο θετός γονέας και το θετό τέκνο μετά την ενηλικίωσή του, συμφωνούν να λυθεί η υιοθεσία, μπορούν να το ζητήσουν από το δικαστήριο με κοινή αίτησή τους.

Άρθρο 1575: Αποτελέσματα της λύσης: Όταν η δικαστική απόφαση που λύνει την υιοθεσία γίνει αμετάκλητη, η υιοθεσία αίρεται για το μέλλον, παύει η σχέση συγγένειας του θετού τέκνου και των κατιόντων του με αυτόν που το υιοθέτησε και του έως τότε συγγενείς του και αναβιώνουν οι δεσμοί με τη φυσική οικογένεια.

Άρθρο 1577: Το επώνυμο μετά τη λύση: Με τη λύση της υιοθεσίας για οποιονδήποτε από τους λόγους των προηγούμενων άρθρων, παύει το δικαίωμα του θετού τέκνου να φέρει το επώνυμο του θετού γονέα, εκτός αν το δικαστήριο αποφασίσει διαφορετικά.

Άρθρο 1578Α: Ανασύσταση υιοθεσίας: Σε περίπτωση δικαστικής λύσης της υιοθεσίας, αν εκλείψει ο λόγος της λύσης ή ακολουθήσει συγγνώμη του υπαίτιου της λύσης, είναι δυνατή η ανασύσταση της υιοθεσίας.

Άρθρο 1579: Υιοθεσία ενηλίκου: Η υιοθεσία ενηλίκου επιτρέπεται μόνο όταν ο υιοθετούμενος είναι συγγενής έως και τον τέταρτο βαθμό εξ αίματος ή εξ αγχιστείας αυτού που υιοθετεί

Άρθρο 1582: Περιορισμοί ως προς την ηλικία: Αυτός που υιοθετεί πρέπει να έχει συμπληρώσει τουλάχιστον το τεσσαρακοστό έτος της ηλικίας του και να είναι μεγαλύτερος από τον υιοθετούμενο τουλάχιστον κατά δεκαοχτώ χρόνια.

Άρθρο 1583: Υιοθεσία εγγάμου: Ο έγγαμος ενήλικας δεν μπορεί να υιοθετηθεί χωρίς τη συναίνεση του συζύγου του, που παρέχεται με αυτοπρόσωπη δήλωση στο δικαστήριο.

Η διευκόλυνση και επίσπευση του χρόνου τεκνοθεσίας και αναδοχής, με πλήρη διαφάνεια και αυστηρό έλεγχο καταλληλότητας σήμερα είναι επιτακτική ανάγκη. Πλημμύρησαν τα ιδρύματα παιδιά εγκαταλειμμένα, ενώ καθημερινά παρελαύνουν οι φωτογραφίες με παιδιά στα συντρίμμια βομβαρδισμένων πόλεων, ξεριζωμένα από τα σπίτια τους, παιδιά εμπορεύματα, παιδιά σε βάρκες διακινητών με προορισμό το άγνωστο, παιδιά πεταμένα σε υπονόμους και ακάλυπτους. Και την ίδια στιγμή, αγώνας, άγχη και περιουσίες επενδύονται στις πιο προηγμένες τεχνολογίες τεχνητών συλλήψεων για να εκπληρωθεί το πολυπόθητο όνειρο της μητρότητας και της πατρότητας πολλές φορές όμως εις μάτην.

Ο θεσμός της υιοθεσίας πρέπει να διευρυνθεί και να γίνει αντιληπτός σαν μία συλλογική ανάληψη ευθύνης για την προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών και εν τέλει της ίδιας της κοινωνικής συνοχής.

Κάθε παιδί επιβάλλεται να μπορεί να απολαύσει την σταθερότητα, την αγάπη και τη θαλπωρή μιας λειτουργικής οικογένειας. Να του δοθεί η αποδοχή, η αγάπη, η αναγνώριση μέσα σε ένα πλαίσιο ζωής που μόνο το πρωταρχικό κύτταρο της κοινωνίας -δηλαδή η οικογένεια- μπορεί να του προσφέρει.

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το