Του Νικόλαου Κατοίκου,
φιλολόγου
Αλέξη Κ. Γαλανούλη,
«Γεώργιος Καραϊσκάκης –
Αρχή και τέλος (Επιστολές
και έγγραφα της οικογενείας του)»,
Λάρισα 2020, σελίδες 1-723
Περί το τέλος του 2020 σημειώθηκε με τα παραπάνω στοιχεία μια μνημειώδης έκδοση για τον ήρωα και εθνομάρτυρα Γεώργιο Καραϊσκάκη. Πρόκειται για έναν ογκώδη τόμο 723 σελίδων, μεγάλου σχήματος (20Χ28 εκ.). Ο συγγραφέας του Αλέξης Γαλανούλης είναι γνωστός στους πνευματικούς κύκλους από την αρθρογραφία του στον θεσσαλικό ημερήσιο και περιοδικό Τύπο, από το μεταφραστικό και ερευνητικό έργο του (ιστορικό και λαογραφικό), από τα γλωσσικά βιβλία του και τα ποιήματά του (γραμμένα άλλα στην ελληνική και άλλα στην αγγλική γλώσσα). Σπούδασε Αγγλική Γλώσσα και Κοινωνιολογία στην Αγγλία και σταδιοδρόμησε ως φροντιστής στη Λάρισα. Γεννήθηκε στο Μορφοβούνι Καρδίτσας.
Από χρόνια γνωρίζαμε ότι ασχολούνταν με τον Καραϊσκάκη και διαβάσαμε σημαντικά άρθρα του για τα τρία παιδιά του Καραϊσκάκη (την Ελένη, την Πηνελόπη και τον Σπύρο), που έμειναν ορφανά και από μητέρα (την Γκόλφω) και από πατέρα, και είχαν αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα με την επιμέλεια συγγενών τους, ώσπου να αναλάβει το ίδιο το κράτος τη φροντίδα τους. Τώρα ο φίλος Αλέξης μάς παραδίδει ένα ογκώδες βιβλίο, όπου μέσω των επισήμων εγγράφων ερευνά όλη την πορεία του Ήρωα. Η ανάγνωση, η μεταγραφή, ο σχολιασμός και η έκδοση αυτών των εγγράφων ήταν μεγάλη και εργώδης προσπάθεια, ένας «άθλος», όπως γράφει στο προλόγισμά του ο Κώστας Σπανός, εκδότης του «Θεσσαλικού Ημερολογίου».
Η δομή του βιβλίου
Το βιβλίο σύγκειται από τρία μέρη και από μερικά συμπληρώματα στο τέλος του (κάποια αποσπάσματα από ξένα βιβλία για αντίστοιχα γεγονότα του Αγώνα), σελ. 660-663.
Το πρώτο μέρος (σελ. 6-32) περιλαμβάνει μια συγκινητική αφιέρωση (στη μνήμη όλων των αγωνιστών της Επανάστασης, των πέντε και πλέον χιλιάδων νεκρών της Εξόδου του Μεσολογγίου, των άταφων αγωνιστών όλων των εποχών και της Ζωής Ντιμισκή, μητέρας του Γεωργίου Καραϊσκάκη), το προλόγισμα του Κώστα Σπανού, τις ευχαριστίες σε αυτούς που βοήθησαν τον συγγραφέα, τους «Ιδεασμούς» (σκέψεις για τη ζωή και για το νόημα της θυσίας τού Καραϊσκάκη και των συναγωνιστών του), τον εκτενή πρόλογο και την αναλυτική εισαγωγή του συγγραφέα.
Το δεύτερο μέρος (σελ. 33-48) αναφέρεται στους προγόνους και απογόνους του Γεωργίου Καραϊσκάκη.
Το τρίτο και μεγαλύτερο μέρος περιλαμβάνει τα βιογραφικά στοιχεία του Καραϊσκάκη σύμφωνα με τις υπάρχουσες πηγές (σελ. 49-69), καθώς και κατά χρονολογική σειρά τα έγγραφα του Αγώνα που έχουν σχέση με τον Ήρωά μας (σελ. 71-641). Στο τέλος αυτού του μέρους παρατίθενται δύο ποιητικότατα «Επιμύθια» και ένα λεύκωμα 18 αγωνιστών του 1821 (σελ. 643-659). Ο συγγραφέας τα δύο εντυπωσιακά επιμύθια από δέος μπροστά στο μεγαλείο των αγωνιστών του 1821 τα υπογράφει έτσι: Ένας απλός και ταπεινός Έλληνας πολίτης – Ο αδελφός σου Έλλην πολίτης του χθες, του σήμερα και του αύριο (το β’ επιμύθιο είναι μια εκτεταμένη επιστολή, που απευθύνεται στον Καραϊσκάκη από τα Άγραφα του 2020 «με καθυστέρηση κάπου διακοσίων ετών»). Τα έγγραφα των Γενικών Αρχείων του Κράτους που αξιοποιούνται (από το 1818 μέχρι το 1878) είναι 590, και οι υποσελίδες πραγματολογικές σημειώσεις είναι 540. Οι μεταγραφές των εγγράφων είναι αναλυτικές και κατανοητές (έργο ατέλειωτων ωρών).
Οι τελευταίες σελίδες του βιβλίου καλύπτονται από τα ευρετήρια εγγράφων και ονομάτων (σελ. 664-718) και από τη βιβλιογραφία (σελ. 719-721). Το βιβλίο διανθίζεται συνολικά με 32 μορφές αγωνιστών, φιλελλήνων και δύο Πασάδων (του Ομέρ Βρυώνη και του Ιμπραήμ).
Τι μαθαίνει ο αναγνώστης από αυτό το βιβλίο:
-Ότι ο Αλέξης Γαλανούλης είναι άξιος συγγραφέας, καλός πατριώτης και ταλαντούχος χειριστής του λόγου.
-Ότι με αυτό το βιβλίο του, μετά από 200 χρόνια, εδέησε να γνωρίσουμε σημαντικά πράγματα για τον Καραϊσκάκη και την οικογένειά του.
-Ότι το Αρχείο Καραϊσκάκη (1826-1867) το είχε διασώσει ο Ανδρέας Μιαούλης και το είχε τυπώσει το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού το 1924. Περιλαμβάνει 88 έγγραφα.
-Ότι τα έγγραφα του βιβλίου περιέχουν σπουδαίο υλικό για τους ερευνητές (πέρα από εκείνο που αναφέρεται στον Καραϊσκάκη).
-Ότι ο Καραϊσκάκης υπογράφει έτσι: Ο πατριώτης Γ. Καραϊσκάκης (σελ. 195, 245), ο αδελφός σου Γ. Καραϊσκάκης (σελ. 269, απευθυνόμενος σε συνάδελφό του Οπλαρχηγό), ο ευπειθής πατριώτης Καραϊσκάκης (σελ. 412).
-Ότι σε επιστολή του προς τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, τον προσφωνεί: Εξοχώτατε αδελφέ Κολοκοτρώνη, και υπογράφει: Ο αδελφός σου Καραϊσκάκης (σελ. 277).
-Ότι μια Επιτροπή Ψαριανών σε μακροσκελή επιστολή τους (18-11-2016) τον προσφωνούν: Γενναιότατε Στρατηγέ, και τον συμβουλεύουν να προσέχει τον χαρακτήρα των Ελλήνων (σελ. 312). Έτσι τον προσφωνεί και ο φιλέλληνας Αντώνιος Passano από την Αγκόνα της Ιταλίας σε θερμή επιστολή του της 20-10-1826 (σελ. 300).
-Ότι σε επιστολή του της 31-1-1827 ο Δημήτριος Υψηλάντης τον προσφωνεί: Εξοχώτατε αδελφέ, και υπογράφει: Ο φίλος και αδελφός Δημήτριος Υψηλάντης (σελ. 346).
-Ότι με επιστολή τής 25-2-1827 ο Καραϊσκάκης ενημερώνει τη Συνέλευση της Ερμιόνης ότι το Στράτευμα πεινάει (σελ. 260).
-Ότι στις 4-3-1827 ο Καραϊσκάκης από το Κερατσίνι με επιστολή του στον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και στους λοιπούς Στρατηγούς και Οπλαρχηγούς ενημερώνει ότι το Φρούριο της Αθήνας θα πέσει στους Τούρκους, αν δεν σταλούν δυνάμεις και τρόφιμα (σελ. 368).
-Ότι για όσα έπαιρνε ο Καραϊσκάκης από τον κόσμο, έδινε αποδείξεις, ακόμη και για δύο οκάδες αλεύρι (Κόρινθος, 5-5-1825), σελ. 182.
-Ότι στις 8-3-1827 ο φιλέλληνας Γάλλος Φαβιέρος γράφει από την πολιορκημένη Ακρόπολη της Αθήνας στον Καραϊσκάκη ότι οι πολιορκημένοι είναι καταπονημένοι και περιμένουν βοήθεια (σελ. 373).
-Ότι στις 18-3-1827 ο Καραϊσκάκης γράφει στην Εθνοσυνέλευση ότι το Στρατόπεδο Κερατσινίου έχει ανάγκη από τρόφιμα, πολεμοφόδια και άλλα απαραίτητα (σελ. 401).
-Ότι στις 2-4-1827 ο Καραϊσκάκης γράφει στη «Σεβαστή Εθνική Συνέλευση» ότι το Στράτευμα Κερατσινίου διχονοεί˙ προτείνει να αναλάβει τη Γενική Στρατηγία ο Ριχάρδος Τσώρτς και υπόσχεται υπακοή (σελ. 412). Η Εθνοσυνέλευση υλοποίησε την πρόταση (σελ. 415).
-Ότι στις 4-4-1827 ο Καραϊσκάκης γράφει στη «Σεβαστή Εθνοσυνέλευση» από το Κερατσίνι ότι το Φρούριο της Αθήνας κινδυνεύει να πέσει στους Τούρκους αβοήθητο. Χωρίς τροφές και πολεμοφόδια δεν μπορεί να οργανώσει βοήθεια (σελ. 413).
-Ότι η Διοικητική Επιτροπή με έγγραφό της από το Ναύπλιο, έχον ημερομηνία 22-4-1827, γνωστοποιεί στους Στρατιωτικούς Διοικητές και στα Σώματα αυτών τον θανάσιμο τραυματισμό του Καραϊσκάκη σε μια μικροσυμπλοκή με τους Τούρκους (σελ. 439).
-Ότι η Βουλή των Ελλήνων (Αίγινα, 26-9-1827) αποφάσισε ανέγερση Μνημείου του Γ. Καραϊσκάκη στη Σαλαμίνα, όπου ήταν ο τάφος του («ανδριάς άξιος της δόξης τού Αρχηγού»), σελ. 491.
-Ότι τα τρία ορφανά παιδιά του Καραϊσκάκη με επιστολή τους της 2-10-1827 από τον Κάλαμο παρακαλούν τη «Σεβαστή Διοίκηση» να τους εξασφαλίσει τα προς το ζην, διότι δυστυχούν. Ορίζουν πληρεξούσιον τον εξάδελφό τους Μήτρο Σκυλοδήμο, Αξιωματικό του Ελληνικού Στρατού (σελ. 492).
-Ότι στις 31-10-1827 η Επιτροπή τού Α’ Σώματος Στερεάς Ελλάδος ενημερώνει την Αντικυβερνητική Επιτροπή της Ελλάδος ότι Επίτροποι της οικογένειας του μακαρίτη Καραϊσκάκη διορίστηκαν οι δύο εξάδελφοι των παιδιών Μήτρος Σκυλοδήμος και Μήτρος Αγραφιώτης και ότι τα παιδιά δυστυχούν στον Κάλαμο. Ζητούν τουλάχιστον να επιστρέψει το Έθνος σε αυτά «όσα εξ ιδίων εξόδευσεν εις τας κατεπείγουσας χρείας των στρατοπέδων της Πατρίδος» ο πατέρας τους (σελ. 502).
-Ότι με επιστολή της από τον Κάλαμο, έχουσα ημερομηνία 14-1-1828, η Ελενίτσα Γ. Καραϊσκάκη ενημερώνει τον εξάδελφό της και επίτροπο Μήτρο Σκυλοδήμο, που βρίσκεται στην Αίγινα, ότι η κυβέρνηση δεν έκαμε τίποτε ακόμη, για να βοηθήσει τα παιδιά οικονομικά (σελ. 519).
-Ότι στις 15-2-1828 τα παιδιά του Καραϊσκάκη στέλνουν επιστολή στον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια. Τον ενημερώνουν ότι πάνω από τρεις μήνες βρίσκονται αβοήθητα στην Αίγινα (τώρα) και ότι πούλησαν ακόμη και τα όπλα του πατέρα τους, για να συντηρηθούν. Ζητούν οικονομική βοήθεια, για να πάρουν πίσω τα όπλα του πατέρα τους και για να συντηρηθούν (σελ. 524).
-Ότι στις 17-9-1828 ο γιος τού Καραϊσκάκη Σπύρος (μάλλον μέσω του επιτρόπου Μήτρου Σκυλοδήμου, διότι ο ίδιος ήταν μικρός, αφού γεννήθηκε το 1826) στέλνει επιστολή στον «Εξοχώτατο Κυβερνήτη». Περιγράφει την τραγική οικονομική κατάσταση των παιδιών του Ήρωα (έφτασαν να τρέφονται με τα σαλιγκάρια που έβρισκαν κάτω από τις πέτρες του νησιού), σελ. 533.
-Ότι ο Σπύρος Καραϊσκάκης στέλνει και δεύτερη επιστολή στον κυβερνήτη με ημερομηνία 1-9-1830. Γράφει ότι τα 500 γρόσια που παίρνουν τα παιδιά, δεν φτάνουν, για να ζουν «τουλάχιστον μετρίως» (σελ. 557).
-Ότι στις 14-4-1832 ο Σπύρος Καραϊσκάκης στέλνει επιστολή στη Διοικητική Επιτροπή Ελλάδος. Ζητεί οικονομική βοήθεια, για να πάρουν πίσω τα παιδιά του Καραϊσκάκη τα πράγματα του πατέρα τους από τους ενεχυροδανειστές (σελ. 568).
-Ότι στις 16-5-1832 διαπρεπείς συναγωνιστές του Καραϊσκάκη ζητούν από την κυβέρνηση αύξηση της χορηγίας στα παιδιά τού Καραϊσκάκη, που είναι μεγάλα τώρα (τα κορίτσια ενηλικιώθηκαν και χρειάζονται ρουχισμό). Υπογράφουν οι εξής: Γεώργιος Κουντουριώτης, Δημ. Υψηλάντης, Ανδρέας Ζαΐμης, Ιωάννης Κωλέττης, Κώστας Μπότσαρης (γιος του Κίτσου), Α. Λιακατάς, Δημ. Πλαπούτας (σελ. 571).
-Ότι στις 24-10-1832 τα παιδιά του Καραϊσκάκη στέλνουν από την Αίγινα επιστολή στην κυβέρνηση. Γράφουν ότι το βοήθημα δεν τους το δίνουν όλο, ούτε έγκαιρα (σελ. 579).
-Ότι στις 6-2-1832 ο Σπύρος Καραϊσκάκης γράφει στην κυβέρνηση (μέσω άλλου προσώπου, διότι είναι ακόμη μόλις 6 ετών) ότι δεν τους δίνουν 400 φοίνικες (όπως είχε αποφασιστεί), αλλά 200 (σελ. 582).
-Ότι στις 10 Ιουνίου 1836 οι δύο θυγατέρες του Καραϊσκάκη (Ελενίτσα και Πηνελόπη) στέλνουν θερμή επιστολή στον Ιωάννη Κωλέττη, στον νέο επίτροπό τους. Τον ευχαριστούν για την επιστολή του που έλαβαν από το Παρίσι. Τον προσφωνούν «πατέρα τους». Τονίζουν ότι οι πατρικές συμβουλές του μένουν βαθιά ριζωμένες στην καρδιά τους. Καταγγέλλουν «μεγάλες παραλείψεις από ανάξιους ανθρώπους» (σελ. 593).
Σημείωση: Σταματάμε εδώ την επιλογή των εγγράφων που αφορούν στον Γεώργιο Καραϊσκάκη και στα παιδιά του (που ταλαιπωρήθηκαν πολύ, ώσπου να συνταξιοδοτηθούν σωστά και να προστατευθούν). Ο Σπύρος έγινε αξιωματικός και στις 18 Αυγούστου 1881, όντας ήδη στρατηγός, παρέλαβε από τους Τούρκους την περιοχή Φαναρίου και Μουζακίου (όπου ανήκει και το Μαυρομμάτι, η γενέτειρα του πατέρα του). Ο ίδιος μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας έγινε βουλευτής Καρδίτσας στις εκλογές της 20ής Δεκεμβρίου 1881.