Βιβλία με επιστημονικό ενδιαφέρον – «Η συμβιωτική περιπέτεια» και «Το μεγαλείο και η δυστυχία του εγκεφάλου»

Του Μηνά Χαραλαμπίδη,
βιολόγου

Η συμβιωτική περιπέτεια,
Γιάννης Μανέτας,
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Ο συγγραφέας: Ο Γιάννης Μανέτας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1947. Σπούδασε Φυσιογνωσία και Γεωγραφία στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και απέκτησε τον τίτλο του διδάκτορα Βιολογικών Επιστημών από το Πανεπιστήμιο της Πάτρας το 1976. Από το 1978 έως το 2014 εργάστηκε στο ίδιο πανεπιστήμιο. Το 1993 εξελέγη καθηγητής Φυσιολογίας Φυτών. Έχει επίσης εργαστεί ερευνητικά στο Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος», στον Πειραματικό Σταθμό «Abisco» της Λαπωνίας και στα Πανεπιστήμια Stirling (Σκωτία), Göteborg (Σουηδία), Essen και Karlsruhe (Γερμανία). Από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης κυκλοφορούν τα βιβλία του Τι θα έβλεπε η Αλίκη στη χώρα των φυτών (1η έκδοση 2010, 6η έκδοση 2023) που έχει μεταφραστεί και στα αγγλικά, Περί φυτών αφηγήματα – Μικρές ιστορίες για φυτά που άλλαξαν τον κόσμο (1η έκδοση 2014, 5η έκδοση 2019), Η ζωή σήμερα, άλλοτε, αλλού και στο μέλλον – Η λογική των βιολογικών συστημάτων (2019) και Η συμβιωτική περιπέτεια – Η καταγωγή της γεωργίας και της κτηνοτροφίας, και οι βιολογικές και κοινωνικές τους συνέπειες (2023). Έχει γράψει επίσης τα μυθιστορήματα Τη νύχτα που αγκάλιασε το Gingko biloba (Αιώρα 2017) και Η στιγμή και το στίγμα (Κέδρος 2022).
Με την εμφάνιση της ζωής στη Γη ξεκίνησε ένας δαρβινικός διάλογος μεταξύ έμβιων όντων και άβιου περιβάλλοντος, που αενάως αλληλοεπηρεάζονται και αλλάζουν. Και όταν η εξέλιξη τα έφερε έτσι ώστε να εμφανιστεί και η ανθρώπινη νοημοσύνη, μια τρίτη ειδοποιός συνιστώσα ήρθε να εμπλακεί στον διάλογο. Αρχικά, η πολιτισμική εξέλιξη άσκησε ήπια επίδραση στα γήινα πράγματα. Μέχρι που φτάσαμε στην περίοδο την οποία οι γεωλόγοι ονόμασαν Ολόκαινο και οι αρχαιολόγοι Νεολιθική Επανάσταση, οπότε εγκαθιδρύθηκε μια ισχυρή βιολογική συμβίωση: Η υιοθέτηση από τον άνθρωπο της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Έκτοτε τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν ραγδαία: Για πρώτη φορά στην ιστορία του πλανήτη ένα και μοναδικό είδος, ο Homo sapiens, αναγορεύτηκε σε κυρίαρχο παίκτη.
Ωστόσο, η εξημέρωση ζώων και φυτών δεν άλλαξε μόνο το πώς ο άνθρωπος εξασφαλίζει την τροφή του. Επηρέασε βαθιά τη βιολογία, την υγεία, τον τρόπο ζωής, τις κοινωνικές δομές, την ιδεολογία, τα κοσμοθεωρητικά συστήματα και, τελικά, την ίδια του τη συμπεριφορά.
Το βιβλίο αυτό αφηγείται το πότε, πώς και γιατί ο παλαιολιθικός άνθρωπος αντικατέστησε το κυνήγι, τη συλλογή τροφής από τη φύση και τη νομαδική ζωή με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την εδραία διαβίωση. Το πότε, πώς και γιατί τούτες οι αλλαγές οδήγησαν στην ανάπτυξη τεχνολογικού πολιτισμού και στη συσσώρευση πλούτου και ανθρώπων. Συνάμα, όμως, και στην υποχώρηση του εξισωτικού, γενναιόδωρου και συνεργατικού παλαιολιθικού ήθους, επιτρέποντας τη σταδιακή εμφάνιση των σημερινών ανταγωνιστικών κοινωνιών με την έκδηλη ανισότητα.

Το μεγαλείο και η δυστυχία του εγκεφάλου,
Σεμίρ Ζέκι,
Επιστημονικές Εκδόσεις Παρισιάνου
Ο συγγραφέας: Ο Σεμίρ Ζέκι είναι οπτικός νευροβιολόγος στο Τμήμα Γνωσιακής Νευρολογίας στο Πανεπιστημιακό Κολλέγιο του Λονδίνου. Ο Ζέκι πρωτοπόρησε στην έρευνα του οπτικού εγκεφάλου των πρωτευόντων και επεξέτεινε την έρευνά του στο πώς δημιουργούνται συγκινησιακές καταστάσεις από οπτικά σήματα εισόδου. Έχει πάρα πολλές δημοσιεύσεις στον τομέα αυτό, συμπεριλαμβανομένων των βιβλίων «Εσωτερική Όραση: Μια εξερεύνηση της Τέχνης και του Εγκεφάλου» (1999) και «A Vision of the Brain» (Wiley-Blackwell, 1993) και, μαζί με τον απελθόντα Γάλλο ζωγράφο Balthus, το «La Quete de l’essentiel» (1995).
Ο εγκέφαλος είναι ένας εξελικτικός θρίαμβος της νευρωνικής μηχανικής. Η ικανότητά του να αναζητά τη γνώση και να σχηματίζει γενικές έννοιες είναι απεριόριστη. Στην παρούσα καινοτόμο μελέτη ο Σεμίρ Ζέκι διερευνά τους τρομερά εκλεπτυσμένους και αποτελεσματικούς μηχανισμούς που χρησιμοποιεί ο εγκέφαλος για να αναλύει τα προϊόντα του σε δημιουργικά πεδία, και ανακαλύπτει αν το πολύπλοκο αυτό σύστημα προσφέρει διαφορετικές απαντήσεις στην επίλυση προβλημάτων σε ανόμοιους τομείς.
Το Μεγαλείο και η Δυστυχία του Εγκεφάλου, τίτλος που προέρχεται από μυθιστόρημα του Μπαλζάκ με παρόμοιο τίτλο, αναδιφά τις καθοριστικές λειτουργίες του εγκεφάλου για την απόκτηση γνώσεων και τη δημιουργία εννοιών για τον κόσμο. Ενώ οι λειτουργίες αυτές έχουν τεκμηριωθεί λεπτομερέστερα στους παραδοσιακούς τομείς της νευροβιολογίας – φυσιολογία, ανατομία, βιοχημεία, φαρμακολογία, μαθηματικά και επιστήμη των υπολογιστών, για να μην αναφέρω πολλούς – ο Ζέκι πηγαίνει πέρα από τομείς αυτούς για να εξετάσει επιστημονικά τα προϊόντα του εγκεφάλου στη λογοτεχνία, τη μουσική, την τέχνη και σε άλλα πεδία. Με τη μελέτη των πεδίων αυτών, ο Ζέκι αποδεικνύει ότι είναι δυνατόν να βγάλουμε σημαντικά συμπεράσματα για τη λειτουργία του εγκεφάλου και τις συνηθισμένες διεργασίες που λαμβάνουν χώρα σε αυτόν. Εξετάζει, επίσης, το βαρύ τίμημα που πρέπει να πληρωθεί σε ό,τι αφορά την ανθρώπινη ευτυχία, τίμημα που συνοδεύει την εξαιρετική ικανότητα του εγκεφάλου και δείχνει με ποιον τρόπο η δυστυχία είναι δυνατόν, τελικά, να μετατραπεί σε πλεονέκτημα, λόγω του στενού δεσμού της με τη δημιουργικότητα.