Τοπικά

Βασιλική Κάρκου: «Πάντρεμα» του χορού με την ψυχοθεραπεία

 

Η Βολιώτισσα καθηγήτρια Βασιλική (Βίκυ) Κάρκου, μετά τις σπουδές της στη Γυμναστική Ακαδημία στη Θεσσαλονίκη, δραστηριοποιείται για τρεις δεκαετίες στη Βρετανία, όπου στο επίκεντρο των ερευνών της βρίσκεται η χοροθεραπεία.
Έχει παρουσιάσει σημαντικό συγγραφικό έργο για τη θεραπευτική αξία των τεχνών, ενώ η πανεπιστημιακή της καριέρα την οδήγησε στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ Ετζ Χιλ (Edge Hill University), όπου κατέχει σήμερα θέση καθηγήτριας. Στις ερευνητικές δράσεις της για τις Τέχνες και την Ευεξία συνεργάζεται μάλιστα και με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.
Η ίδια εξηγεί στη «Θ» πως οι δείκτες ευεξίας επιδρούν στη μείωση της κατάθλιψης και του άγχους και τονίζει πως «μέσα στο πλαίσιο του κορωνοϊού, όπου το σώμα βάλλεται, πονά και περιορίζεται, η ανάγκη μας να «πούμε» πράγματα μέσα απ’ τον χορό είναι σημαντική».

30 χρόνια στη Βρετανία. Οι σταθμοί στην καριέρα σας; Τιμητικές διακρίσεις που είχατε;
Παιδί εκπαιδευτικών, ο πατέρας και η αδερφή φιλόλογοι, και η μητέρα με αγάπη στη γνώση, η ακαδημαϊκή καριέρα ήταν σχεδόν αδύνατο να αποφευχθεί. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ότι ήμουν πάντα πολύ καλή μαθήτρια, αλλά και ταυτόχρονα μάλλον πολύ ανήσυχη. Από μικρή έψαχνα για καινούργια πράγματα, κοιτούσα για ανακαλύψεις μέσα από τη ζωγραφική και το κινούμενο σώμα, για πράγματα που προχωρούν τη σκέψη και βαθαίνουν την ψυχή. Ο Βόλος με τους ορίζοντες, τη θάλασσα και την υπόσχεση ταξιδιών με έστειλε πρώτα στη Θεσσαλονίκη, για σπουδές στη Γυμναστική Ακαδημία και μετά στην Αγγλία, να βαθύνω τις γνώσεις μου στον χορό.
Στον πρώτο χρόνο στην Αγγλία, κάνοντας το Μάστερ μου στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ (University of Manchester), έγινε μια ακόμα αποκάλυψη: Το αντικείμενο της χοροθεραπείας, χώρος που παντρεύει την κίνηση με την ψυχοθεραπεία. Διαισθητικά είχα καταλάβει ότι η συνομιλία μέσα από την κίνηση μπορεί να προσφέρει πολλά, αλλά ο χορός σαν θεραπεία δεν ήταν γνωστός στους κύκλους μου. Πηγαίνοντας στην Αγγλία ανακάλυψα ότι μπορεί κάποιος, όχι μόνο να καταφέρει αθλητικές επιδόσεις μέσα από την κίνηση, αλλά και να δουλέψει τις ψυχολογικές του δυσκολίες βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής του. Ήταν επομένως μεγάλη ανακάλυψη για μένα το αντικείμενο της χοροθεραπείας, απάντηση στις προσωπικές μου αναζητήσεις και ανησυχίες που συνδύαζε όλα τα ενδιαφέροντά μου σε ένα αντικείμενο.
Όταν τέλειωσα το Μάστερ με ειδίκευση στη χοροθεραπεία, πήρα υποτροφία από το Οικονομικό και Κοινωνικό Ερευνητικό Συμβούλιο της Βρετανίας (Economic and Social Research Council-ESRC), προκειμένου να συνεχίσω για σπουδές σε διδακτορικό επίπεδο. Συγκεκριμένα, κοίταξα τις ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα στη μουσικοθεραπεία, τη δραματοθεραπεία, τη θεραπεία μέσω εικαστικών τεχνών και χοροθεραπείας, ανοίγοντας έτσι τόσο το ερευνητικό πεδίο, όσο και τη δική μου κατανόηση του ευρύτερου χώρου. Συνέχισα με σπουδές για άδεια άσκησης επαγγέλματος ως χοροθεραπεύτρια στο Πανεπιστήμιο του Ροεχάμπτον (University of Roehampton), καθώς δούλευα στο Πανεπιστήμιο του Χάρτφορντσαϊρ (University of Hertfordshire) στην πρώτη ερευνητική θέση θεραπειών μέσω τεχνών στην Αγγλία. Βρισκόμουν πια στο Λονδίνο, ερευνήτρια και εκπαιδεύτρια στο Πανεπιστήμιο και θεραπεύτρια σε σχολεία και εθελοντικούς οργανισμούς, όπου και παρέμεινα για περίπου μια δεκαετία. Δούλεψα με άτομα που είχαν προβλήματα ψυχικής υγείας και παιδιά με ειδικές ανάγκες. Τότε ξεκίνησα να γράφω το πρώτο μου βιβλίο σε συνεργασία με την επόπτρια του διδακτορικού μου Πατρίσια Σάντερσον (Sanderson). Αυτό το πρώτο μου βιβλίο (Arts Therapies: A Research-Based Map of the Field. Elsevier) ολοκληρώθηκε το 2006.
Η επόμενη δεκαετία με βρίσκει στη Σκωτία και συγκεκριμένα στο Εδιμβούργο, όπου παίρνω μόνιμη θέση ως λέκτορας και επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Κουίν Μάργκαρετ (Queen Margaret University). Ξεκινώ το πρώτο και μοναδικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα χοροθεραπείας στη Σκωτία δίπλα σε προγράμματα μουσικοθεραπείας και εικαστικής θεραπείας, ενώ συνεργάζομαι με το υπουργείο Υγείας της Σκωτίας ως αντιπρόσωπος των θεραπευτών μέσω τεχνών. Πέρα από άλλες δημοσιεύσεις απ’ το ερευνητικό μου έργο, το 2010 δημοσιεύεται το δεύτερό μου βιβλίο (Arts Therapies in Schools: Research and Practice. Jessica Kingsley) για τον ρόλο των θεραπειών μέσω τεχνών στα σχολεία. Επιπλέον, κάνω εκπαίδευση σε ομαδική ανάλυση, πελατειοκεντρική ψυχοθεραπεία και εποπτεία με καλλιτεχνικά μέσα, που με κρατούν σε συνεχή εγρήγορση, πλουτίζοντας τη χοροθεραπευτική μου πρακτική και διδασκαλία.
Όταν πια το 2013 παίρνω έδρα καθηγήτριας στο Ετζ Χιλ (Edge Hill University), πανεπιστήμιο έξω απ’ το Λίβερπουλ, είμαι έτοιμη να ξεκινήσω το Ερευνητικό Κέντρο για τις Τέχνες και την Ευεξία (Research Centre for Arts and Wellbeing) σε συνεργασία με συναδέρφους από την Αγγλία και το εξωτερικό. Το 2014, σε αναγνώριση της συμβολής μου στην εκπαίδευση θεραπευτών μέσω τεχνών στη Λετονία, παίρνω τον τιμητικό τίτλο διδάκτορα από το Πανεπιστήμιο Ιατρικής Στράντινς της Ρίγα (Riga Stradins University), ενώ εδώ και δυο χρόνια το Κέντρο είναι τμήμα του Διεθνούς Συνασπισμού Θεραπειών μέσω Τεχνών (International Coalition of Arts Therapies) που εδρεύει στη Νέα Υόρκη και συνεργάζεται με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (World Health Organisation).

Στο Πανεπιστήμιο του Ετζ Χιλ ως μέλος του διδακτικού προσωπικού ασχολείστε με τη διδασκαλία της σχέσης των τεχνών και της ευεξίας. Πού επικεντρώνεται το εκπαιδευτικό σας έργο;
Στο Πανεπιστήμιο δουλεύω στη Σχολή Υγείας, Κοινωνικών Υπηρεσιών και Ιατρικής και διδάσκω κυρίως στο Μάστερ ψυχοθεραπείας μέσω δημιουργικών μέσων (MSc Psychotherapy and Counselling: Contemporary Creative Approaches). Όταν οι φοιτητές μας τελειώσουν, μπορούν να πάρουν άδεια εργασίας και να δουλέψουν σε νοσοκομεία, σχολεία και κοινωνικούς, ιδιωτικούς ή εθελοντικούς οργανισμούς με ενήλικες και παιδιά με διάφορα συναισθηματικά ή κοινωνικά προβλήματα. Επειδή η εκπαίδευσή τους υποστηρίζεται από ερευνητικό έργο, η δουλειά τους είναι ό,τι πιο σύγχρονο μπορεί να υπάρχει σε σχέση με κατάλληλες προσεγγίσεις και πρακτικές.

Μελετάτε τις θεραπείες μέσω των τεχνών. Σε ποια βασικά συμπεράσματα έχετε καταλήξει;
Από εμπειρία, ξέρουμε ότι οι τέχνες έχουν θεραπευτικές ιδιότητες και μπορούν να συμβάλλουν στη βελτίωση της ευεξίας. Ερευνητικές μελέτες στις θεραπείες μέσω τεχνών που έχουμε πραγματοποιήσει στο Ερευνητικό Κέντρο προσφέρουν ενδείξεις ότι, όταν δουλεύουμε με τις διάφορες μορφές θεραπειών μέσω τεχνών με παιδιά σε σχολεία ξεχωριστά, δηλαδή με μουσικοθεραπεία, δραματοθεραπεία, εικαστική θεραπεία και χοροθεραπεία, έχουμε βελτίωση στην ποιότητα ζωής των παιδιών (Moula et al 2020). Επίσης, έχουμε μελετήσει τη χρήση των θεραπειών μέσω τεχνών συνδυαστικά. Για παράδειγμα, έχουμε κοιτάξει κατά πόσο η παρουσία ενός χοροθεραπευτή και ενός μουσικοθεραπευτή με ομάδα ηλικιωμένων με άνοια μπορεί να είναι χρήσιμη. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι, όταν οι θεραπευτές ενθάρρυναν τους πελάτες να χρησιμοποιήσουν κινητικά και μουσικά μοτίβα αναγνωρίσιμα από τους συμμετέχοντες, είχαμε πολύ ξεκάθαρη βελτίωση σε δείκτες ευεξίας και μείωση κατάθλιψης και άγχους (Karkou et al 2018).
Παρόμοια αποτελέσματα έχουμε και από το καινούργιο δομημένο μοντέλο θεραπειών μέσω τεχνών που έχουμε δημιουργήσει μέσα στο πρωτοβάθμιο σύστημα υγείας στην Αγγλία για άτομα με κατάθλιψη (που τιτλοφορείται Arts for the Blues). Με χρηματοδότηση από το Αγγλικό Σύστημα Υγείας (Liverpool Clinical Commissioning Group) και πρόσφατα από το Αγγλικό Ερευνητικό Συμβούλιο Τεχνών και Ανθρωπιστικών Σπουδών (Arts and Humanities Research Council) έχουμε ερευνητικές ενδείξεις ότι το συγκεκριμένο μοντέλο είναι δυνατόν να μειώσει την κατάθλιψη σε άτομα με σχετική διάγνωση. Αποτελέσματα από αυτές τις έρευνες είναι δημοσιευμένα σε περιοδικά και έχουν παρουσιαστεί σε διεθνή συνέδρια, όπως αυτό που συνδιοργανώθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας στη Νέα Υόρκη τον περασμένο Νοέμβρη.
Τέλος, μια άλλη πελατειακή ομάδα, με την οποία ασχολούμαστε, είναι οι επαγγελματίες υγείας, κοινωνικών υπηρεσιών και εκπαίδευσης. Με χρηματοδότηση από το Wellcome Trust, εξετάζουμε τους καλύτερους τρόπους, με τους οποίους οι τέχνες μπορούν να συμβάλλουν στην αποτροπή του «burnout» και τη στήριξη αυτών των εργαζομένων στο έργο τους. Σε συνεργασία με ένα από τα μεγαλύτερα νοσοκομεία της Βορειοδυτικής Αγγλίας που είναι υπεύθυνο για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού, ετοιμάζουμε θεραπευτική στήριξη μέσω τεχνών, ώστε οι εργαζόμενοι σ’ αυτό το νοσοκομείο να ωφεληθούν άμεσα από τα αποτελέσματα της έρευνάς μας.

Μέχρι σήμερα στη χώρα μας ήταν γνωστή κυρίως η μουσικοθεραπεία. Ποια είναι τα οφέλη της χοροθεραπείας, στην οποία έχετε αφιερώσει την έρευνά σας;
Η χοροθεραπεία είναι η ψυχοθεραπευτική χρήση της κίνησης και του χορού, μέσα σε προκαθορισμένο πλαίσιο που επιχειρεί να πραγματοποιήσει προσωπικούς και κοινωνικούς στόχους κατάλληλους για τον θεραπευόμενο.
Όπως και με τη μουσικοθεραπεία και τις άλλες ψυχοθεραπείες μέσω τεχνών ή μέσω λόγου, για να γίνει κάποιος χοροθεραπευτής χρειάζεται σχετική εκπαίδευση και άδεια άσκησης επαγγέλματος. Στην Αγγλία αυτό γίνεται μέσα από αναγνωρισμένες πανεπιστημιακές εκπαιδεύσεις επιπέδου Μάστερ, που είναι το λιγότερο δίχρονες με ολική απασχόληση.
Το είδος κίνησης που χρησιμοποιείται είναι κυρίως αυτοσχέδιο και διαδραστικό δίνοντας βαρύτητα στην ψυχολογική της σημασία. Μέσα σε μια συνεδρία ο θεραπευόμενος με τη στήριξη του θεραπευτή μπορεί να διερευνήσει πώς εκδηλώνεται μέσα από το σώμα και την κίνηση κάποιο πρόβλημα που τον απασχολεί. Θεωρείται σημαντικό επίσης ότι θεραπευόμενος και θεραπευτής «συνομιλούν» όχι μόνο λεκτικά, αλλά και μέσα από κινητική διάδραση, που μπορεί να πάρει τη μορφή του καθρέφτη, της κρίσης και απόκρισης, της συμβολικής επικοινωνίας κ.τ.λ. Δίνοντας σημασία στο σώμα και στα μυστικά του, όπως εκφράζονται μέσα από κινητικές προτιμήσεις και κινητικούς πειραματισμούς με τη στήριξη και παρουσία του θεραπευτή, ο πελάτης μπορεί, όχι μόνο να εκφράσει τις δυσκολίες του, αλλά και να τις επεξεργαστεί. Μέσα απ’ αυτή την κινητική επεξεργασία, συχνά βλέπουμε ότι επέρχονται σημαντικές (και γρήγορες) βιωματικές αλλαγές, με επίπτωση όχι μόνο στη σκέψη, αλλά και στο άτομο στην ολότητά του.

Πώς επιδρά ο χορός στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης ή της άνοιας;
Η συμβολή της χοροθεραπείας στη μείωση της κατάθλιψης και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής στην άνοια είναι σημαντική. Σε μελέτες που έχουμε δημοσιεύσει στο παρελθόν μέσα από αναγνωρισμένους οργανισμούς (π.χ. Cochrane Collaboration), παρουσιάζουμε κάποια σημαντικά αποδεικτικά στοιχεία για τη θετική τους συμβολή (Meekums, Nelson and Karkou 2015; Karkou et al 2019; Karkou and Meekums 2017).
Η ενεργός συμμετοχή του πελάτη στη θεραπευτική διαδικασία, η διάδραση με τον θεραπευτή ή και με άλλα άτομα, αν υπάρχει θεραπευτική ομάδα, η χρήση της φαντασίας, του συμβολισμού, της μεταφοράς και η δυνατότητα για τη δημιουργία καινούργιων κινητικών ιστοριών και βιωμάτων είναι κάποιοι λόγοι που υποθέτουμε ότι είναι υπεύθυνοι γι’ αυτά τα θετικά αποτελέσματα. Τα θεωρούμε σημαντικά «θεραπευτικά συστατικά» της χοροθεραπείας, στα οποία ανάλογα με την πελατειακή ομάδα και τον συγκεκριμένο πελάτη, ένας εκπαιδευμένος χοροθεραπευτής θα δώσει μεγαλύτερη έμφαση μέσα στη θεραπεία.

Ποια η αξία των ελληνικών χορών;
Η ελληνική κοινωνία δίνει μεγάλη σημασία στον χορό και τους ελληνικούς χορούς ιδιαίτερα. Η καλή επικοινωνία με το σώμα έχει άμεσα αποτελέσματα στο πνεύμα για να κάνω αναφορά στην αρχαία ρήση «νους υγιής εν σώματι υγιεί». Αλλά ο χορός, όπως είδαμε και πριν, έχει τη δυνατότητα να προχωρήσει παραπέρα, να εκφράσει δυσκολίες, να βελτιώσει την ψυχική μας υγεία και να δέσει ομάδες. Επομένως, ως κομμάτι συνυφασμένο με το κοινωνικό γίγνεσθαι, οι ελληνικοί χοροί έχουν τη δυνατότητα να συμβάλλουν όχι μόνο στην προσωπική ευεξία και την αναψυχή, αλλά και στο δέσιμο ατόμων, οικογενειών και κοινωνικών ομάδων. Η δύναμή του μπορεί να κάνει καλό, ωστόσο ενέχει βέβαια και τον κίνδυνο να κάνει κακό, αν το πλαίσιο έχει, για παράδειγμα, επικριτικό βλέμμα, διάθεση επιβολής και επίδειξη, επανάληψη στερεότυπων ρόλων και κοινωνικής θέσης, εθνικισμό κ.ο.κ. Ο τρόπος επομένως, με τον οποίο χρησιμοποιούνται οι ελληνικοί χοροί, είναι πολύ σημαντικός παράγοντας για το πόσο μπορεί να προσφέρει θετικά, προσωπικά και κοινωνικά, αποτελέσματα.
Σ’ όλες τις περιπτώσεις όμως και μέσα στο πλαίσιο του κορωνοϊού, όπου το σώμα βάλλεται, πονά και περιορίζεται, η ανάγκη μας να «πούμε» πράγματα μέσα απ’ τον χορό είναι σημαντική και η ανάγκη μας να χορέψουμε μεγάλη, αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης υπόστασής μας.

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το