«Τσιγάρο βαρ*;» του Σπύρου Κιοσσέ

Της
Βασιλικής Μελισσουργού,
M.Sc. (Δ.Π.Μ.) φιλολόγου
του 3ου ΓΕΛ Βόλου

Συναντηθήκαμε μετά από πολλά χρόνια. 2ο Γενικό Λύκειο Νέας Ιωνίας. Παλιότερα έφερε τον τίτλο Πολυκλαδικό. Ιδιαίτερες συνθήκες. Εγώ αναπληρώτρια, εκείνος ήδη με μεταπτυχιακό και διδακτορικό στην Αγγλία. Δεν ήταν μεγαλύτερος. Είχε απλά περισσότερα εφόδια στη φαρέτρα του.
Σήμερα, αναπληρωτής καθηγητής Θεωρίας της Λογοτεχνίας και Δημιουργικής Γραφής στο Τμήμα Γλωσσικών και Διαπολιτισμικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και ταλαντούχος συγγραφέας.
Διάβασα με όρεξη και βιάση το πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο του. «Τσιγάρο βαρ;».
Με την πρώτη ανάγνωση σε κερδίζουν οι ζωηρές περιγραφές, εξονυχιστικές με το βλέμμα και τη δύναμη του νου και της φαντασίας. Μικρές καθημερινές σκηνές, αντικείμενα συνηθισμένα, ήχοι γνώριμοι, όλα ιδωμένα διαφορετικά. Εικόνες χωριού, τύποι ανθρώπων απλών, λαϊκών, περιθωριοποιημένων, αποκλίνουσες προσωπικότητες. Όλα βιωμένα στην παιδική ηλικία και σε μετέπειτα φάσεις της ζωής του. Τότε παράξενα, σήμερα κατανοητά, φιλτραρισμένα μέσα από την απόσταση του χρόνου και την ώριμη σκέψη. Αντιθέσεις επιτυχημένες, ύφος γλαφυρό και επεξεργασμένο, λέξεις μιας άλλης εποχής ανασύρουν παιδικές μνήμες και προβληματισμούς ενηλίκων, ανατροπές οδηγούν άλλοτε σε αίσιο τέλος, άλλοτε σε συνειδητοποίηση μιας αναπότρεπτης κατάστασης. Όπως στην «Πείνα», στην εξελισσόμενη φιλία με τη γάτα που αποδεικνύεται καρμική, καθώς συντελεί στην παραδοχή της ανάγκης για την ανθρώπινη παρουσία. Ή όπως στο αυτοτελές κομμάτι για τον παππού και τη βέργα που ερμηνεύει τα σημάδια της γιαγιάς και γεμίζει ενοχές τον αυτοδιηγητικό ήρωα. Το ίδιο και στο περιστατικό με το ποδήλατο, απωθημένο ενός μικρού παιδιού που ζήλεψε και λαχταρούσε και εκείνο ένα ίδιο ποδήλατο. Και, όταν ανέλπιδες εξελίξεις οδήγησαν σε τραγικά γεγονότα, θεώρησε υπεύθυνο τον παιδικό εαυτό του, που τόλμησε να ξεστομίσει «μακάρι να χαθεί» το ποδήλατο – όχι ο Άκης μέσα στη φουρτουνιασμένη θάλασσα.
Ο συγγραφέας αρέσκεται σε γρίφους και ερωτήσεις στο τέλος των ιστοριών που θέτουν σε λειτουργία μηχανισμούς σκέψεων και εναγώνια ερωτήματα. Επιλέγει ασύνδετο σχήμα και λόγο ασθμαίνοντα, για να δείξει ότι και ο ίδιος συμπάσχει με τις προβλήματα και τις δυσκολίες των απλών ανθρώπων – όπως Στη συναυλία, στη Βεργίνα, στον αρσιβαρίστα – και κάποτε κατανοεί ότι η μοίρα τούς φέρθηκε σκληρά και απάνθρωπα, όπως στη Γαρυφαλλιά που μάταια περίμενε τον μεγάλο της έρωτα, τον παπα-Γιωνά που, εξαιτίας της αδυναμίας του στο «κρασάκι», έχασε γυναίκα και κόρη σε αυτοκινητικό δυστύχημα που προκάλεσε ο ίδιος. Από όλες τις ιστορίες, ο δημιουργός φαίνεται ότι διδάσκεται. Και από εκείνες που έχουν αίσιο τέλος και από τις άλλες. Όλες εμπερικλείουν, ένα δίδαγμα, μια σοφία! Προσεγγίζει τους ήρωες και τις ηρωίδες του με αγάπη, κατανόηση και νοιάξιμο πραγματικό! Αγνό, ειλικρινές, ανιδιοτελές χωρίς ανταλλάγματα! Ενσυναίσθηση για κάθε ζώσα ψυχή, το χελιδόνι, τη γάτα, τη Σιδερή – παιδί με ειδικές ανάγκες – τις θείες, τις γειτόνισσες, τον κυρ- Αλέξαντρο!
Ο κυρ-Αλέξαντρος, η ιστορία που ξεχώρισα, μου θύμισε τον κυρ-Αναστάση. Αδελφός της γιαγιάς μου, πρόσφυγας από το Πασά Λιμάνι, τη Νήσο Αλώνι, στη θάλασσα του Μαρμαρά. Μόνιμα πιωμένος, ευθυτενής, αδύνατος με κουστούμι, χτυπούσε ευγενικά την πόρτα της κουζίνας μας. Διαγραφόταν, θυμάμαι, η μορφή του μέσα από το τζάμι της πόρτας. Στην αρχή η μάνα μου του άνοιγε. Με τον καιρό, όμως, επειδή έγινε συνήθεια η εθιμοτυπική επίσκεψη, η μάνα μου αγανάκτησε και δεν απαντούσε στα χτυπήματα της πόρτας. Έτσι, εκείνος απογοητευμένος έφευγε. Δεν αποζητούσε ούτε φαγητό, ούτε κρασί. Μόνο λίγη παρέα ήθελε και κουβέντα. Μόνος του ο κυρ-Αλέξαντρος, μόνος του ο κυρ-Αναστάσης!
Αυτό που με εξέπληξε ήταν η ομοιότητα κάποιων εκφράσεων και κάποιων λέξεων κοινών. Σίγουρα, υπάρχει μια χρονική διαφορά, όμως, εγώ έζησα στον νότο και εκείνος στον βορρά. Εκείνος στη Θράκη, εγώ στην Πελοπόννησο. Πρόκειται για τοπική απόσταση. Το λεξικό του Μπαμπινιώτη τις αναφέρει ως λαϊκές ή λέξεις με ρίζες από την αρχαία Ελληνική. Εμείς τις χρησιμοποιούσαμε συχνά στην επικοινωνία μας. «Πουλάδες, ζαλώθηκες, τσίμα-τσίμα, κοτούσες, σιάζω, σάματις, τσιμπημένα στο αλάτι, τον πέρασε από κόσκινο, πού τα ʼδαμε εμείς αυτά». Επίσης, κοινή η συνήθεια της καταγραφής των συνταγών στο «μπλε τετράδιο» με τα πολλά άγραφα φύλλα, το λουλάκι που χρησιμοποιούσε χωρίς φειδώ η μάνα μου, το επιμελές με τη σειρά άπλωμα των ρούχων με τα ξύλινα μανταλάκια – σχεδόν με ιεροτελεστία – το παιχνιδάκι με το πρόσωπο, η «εκκλησίτσα», ο ηλεκτρικός κινητός φούρνος με το μικρό φιλιστρίνι παρακολούθησης (γκάζα το λέγαμε), ο πλανόδιος πωλητής μέχρι και το πλανόδιο καθαριστήριο που μάζευε τα «καλά» μας ρούχα για προσεκτικό καθάρισμα.
Άλλη μια συντακτική ιδιαιτερότητα το «αφού», χρονικο-αιτιολογικός σύνδεσμος στο τέλος της πρότασης. «Άσε ήσυχα τα παιδιά, άστα να φύγουν, δεν τακιμιάσατε αφού, κάτσε μόνη σου. Και αλλού: «Δεν θέλει να πιει γάλα αφού. Τι επιμένετε». Ίσως για να τονισθεί περισσότερο η αιτιατή σχέση και το αποτέλεσμα.
Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του, παρελαύνουν άνθρωποι – τύποι της κοινωνίας μας, πριν ακόμη η κοινωνία και η ανθρώπινη υπόσταση αλωθεί από τα σύγχρονα επιτεύγματα και αποκτήσει μια επίφαση πολιτισμού και ευγένειας. Παρατηρητής της ζωής των άλλων, βλέπει να εκτυλίσσονται γεγονότα σαν μέσα από τζάμι, σαν εκείνο που θα αποτελούσε «τοίχο, χώρισμα» απομόνωσης για το δικό του δωμάτιο. Είναι, όμως, και σπουδαίος ανατόμος, αφού με μαεστρία ενσκήπτει και αφουγκράζεται σκέψεις και επιθυμίες των ηρώων του. Ο κόσμος των παιδικών του χρόνων και της επαρχίας διακατεχόταν από αλληλεγγύη, αλληλοβοήθεια, αλτρουισμό και φιλανθρωπία. Ο ίδιος ο συγγραφέας αναγνωρίζει τις προσπάθειες των ανθρώπων, όπως του πατέρα του να του προσφέρει πράγματα και ανέσεις – το γραφείο την εγκυκλοπαίδεια – αισθάνεται ευγνωμοσύνη και θαυμάζει το ψυχικό μεγαλείο τους. Επιτακτική η ανάγκη όλων να προσφέρουν και να λάβουν αγάπη, φροντίδα, ανθρωπιά!
* Τσιγάρο έχεις;