του Κυριάκου Παπαγεωργίου
Α, ρε μπαγάσα Ξενοφώντα, πού μ’ έστειλες χειμωνιάτικα, μες στ’ αγιάζι της Βοιωτίας να ψαχουλεύω τις ερημιές της και να σε μακαρίζω για τις υπέροχες στιγμές που μου χάρισες, άθελά σου…
Εγώ που είχα φάει με το κουτάλι τον Κιθαιρώνα και τον Ελικώνα κι ούτε που ήξερα αυτές τις μυστικές γωνιές, αυτά τα λιμάνια, αυτές τις κοιλάδες και τις ακροπόλεις της μυστικής Βοιωτίας…
Σε δρόμους ασφαλώς που είχες ανακαλύψει εσύ, εκεί στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. ακολουθώντας τα στρατεύματα των Λακεδαιμονίων – φίλα προσκείμενος σ’ αυτούς – είτε με τον Αγησίλαο είτε με τον Κλεόμβροτο, ψάχνοντας μυστικά περάσματα από τη Φωκίδα ή τον Κορινθιακό προς τα βοιωτικά πολίσματα της Θηβαϊκής ηγεμονίας.
*
Με τα «Ελληνικά» στο χέρι λοιπόν βιάστηκα να προσπεράσω τη σημερινή Θήβα, και να ψάχνω τα θέατρα των επιχειρήσεων, Λακεδαιμονίων και Θηβαίων, γύρω από την πόλη του Κάδμου.
Αλλ’ ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά.
Περαστικός, πάντα, από την πόλη του Κάδμου, δεν αφιέρωνα παρά ελάχιστο χρόνο, στη θηβαϊκή μεγαλόπολη. Μια φορά αφιέρωσα ένα σύντομο πέρασμα από τις Πλαταιές και μια άλλη από την κοιλάδα της Άσκρης, λόγω Ησιόδου. Άντε και μια ανάβαση στον Ελικώνα.
Ετούτη τη φορά, ο Ξενοφώντας μου έβαλε τα γυαλιά. Μου έβαλε στον νου τόσες πολιτείες που είχαν αφανιστεί, άλλα τόσα πεδία μαχών μα κι ένα λιμάνι στον βοιωτικό κορινθιακό, που μου ήταν άγνωστος τόπος.
Ήρθα λοιπόν με το βιβλίο του Αθηναίου ιστορικού στα χέρια μου, που ανιστορεί, κυρίως στο 4ο κεφάλαιο του 5ου Βιβλίου των «Ελληνικών» του, τη διαμάχη Λακεδαιμονίων και Θηβαίων, για την κυριαρχία του Ελλαδικού χώρου και την ηγεμονία της.
*
Ανηφόρισα καταρχάς στον λόφο του Καστελιού όπου ανακάλυψα έναν πολύ σημαντικό θαλαμοειδή μυκηναϊκό τάφο. Προχωρώντας στα ψηλώματα της πόλης σε έναν άλλο λόφο, είδα μια ταπεινή πινακιδούλα που ονομάτιζε το Ιερό του Ισμηνίου Απόλλωνος. Σκαρφάλωσα ώς την κορυφή του και μέσα σε μια λίμνη από πλαστικά, σακούλες και απορρίμματα ερόχθιζαν τα θραύσματα και τα υπολείμματα του Ιερού. Κρίμα γιατί οι σύγχρονοι Θηβαίοι φαίνεται πως αγνοούν την ισχύ της παγκόσμιας ιστορίας των αρχαίων Θηβών που γράφτηκε με τα δόντια του δράκου…
Τελειώνοντας με τη Θήβα – αν και ποτέ δεν μπορεί να τελειώνει κανείς ή να ξεμπλέκει, με τη Θήβα – έχτισα πρόχειρα στον νου μου ένα πεντάπολο που αρχή και τέλος είχε την ίδια τη Θήβα. Η σκέψη ν’ ακολουθήσω το πεντάπολο αυτό προήλθε από την αναφορά του Ξενοφώντα σε μια πόλη της Βοιωτίας, εντελώς χαμένη κι αχαρτογράφητη, που βλέπει στον κορινθιακό κόλπο: Η πόλη ονομάζονταν Κρεύσις…
Όμως ποιο είναι αυτό το πεντάπολο; Πρώτη απ’ όλες η αρχαία Εύτρησις. Την ξέρετε; Oχι; Ούτε κι εγώ, μέχρι σήμερα. Δεύτερη είναι τα Λεύκτρα. Αυτή σίγουρα την είχαμε ακούσει από τη γυμνασιακή ιστορία. Βρίσκεται δυο έως τρία χιλιόμετρα δυτικότερα από την Εύτρηση. Τρίτη βεβαίως είναι η Κρεύσις. Αυτή κι αν δεν την έχετε ακούσει ποτέ…
Αλλά η Κρεύσις είναι πρωτ’ απ’ όλα ένα λιμάνι νευραλγικής γεωγραφικής θέσης, πολύ σημαντικό για τον Ξενοφώντα, ο οποίος περνάει από εκεί (αποβιβάζει, επιβιβάζει, αλλά και μετεπιβιβάζει) τους Λακεδαιμόνιους, καθώς ΟΛΟΙ οι άλλοι δρόμοι μέσω α/ του στενού των Ελευθερών (Κάζας), β/ της ορεινής διάβασης του Κιθαιρώνα και γ/ του Βοιωτικού Ασωπού, ήταν κατειλημμένοι από τους Θηβαίους πυργοφύλακες που δεν άφηναν ούτε μύγα να περάσει.
Τέταρτη πόλη είναι οι Θεσπιές, χαμένη στο εσωτερικό της κοιλάδας των Μουσών και πέμπτη η Άσκρη, με την περίφημη κοιλάδα των Μουσών, πατρίδα του Ησίοδου. Έτσι κλείνει το πεντάπολο, καθώς από την Άσκρη ο δρόμος βγάζει στην Αλίαρτο κι από κει επιστρέφει στη Θήβα.
*
Από τη Θήβα θα πάρω τον δρόμο για Καπαρέλι και Λεύκτρα. Στα οκτώ χιλιόμετρα από τη Θήβα πάνω σε μια σπαρμένη κορυφή ξεχωρίζει η ακρόπολη της Εύτρησης. Ανηφορίζω βαδίζοντας για τρακόσια μέτρα πάνω στα φρισαρισμένα χώματα. Μόλις κορυφώνομαι, διακρίνω τα χαλάσματα μιας μικρής ακρόπολης που αγναντεύει ολόκληρο τον κάμπο των Πλαταιών. Η Εύτρηση αναφέρεται από τον Όμηρο ανάμεσα στις βοιωτικές πόλεις που πήραν μέρος στον Τρωικό πόλεμο. Η αρχαιολογική έρευνα έδειξε πως η Εύτρηση κατοικείται από τη νεολιθική εποχή. Άκμασε στο τέλος της Μυκηναϊκής περιόδου, εγκαταλείπεται στη συνέχεια κι εποικίζεται πάλι τον 6ο αιώνα π.Χ.. Το σημαντικό εύρημα της Εύτρησης είναι ένας καταπληκτικός κούρος του 6ου αιώνα που βρέθηκε εκεί και σήμερα εκτίθεται στο καινούργιο κι ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΟ αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών.
Ύστερα από δυόμισι χιλιόμετρα προσεγγίζω τα Λεύκτρα. Η σημερινή κωμόπολη είναι χτισμένη στην καμπύλη μιας απαλής κορυφοσειράς. Διασχίζω το άχρωμο αυτό αρβανιτοχώρι και βγαίνω παίρνοντας κατεύθυνση νότια. Ευτυχώς υπάρχουν πολλές πινακίδες που με βγάζουν με ασφάλεια μέσα από τον κυκεώνα των Λεύκτρων. Ένδειξη: Προς γήπεδο και Λιβαδόστρα…
Άντε τώρα να καταλάβεις τι και ποια είναι η Λιβαδόστρα.
Μηδενίζω τον χιλιομετρητή μου και οδηγώ μέσα από τη βοιωτική ξεραΐλα, ίσαμε να υψωθώ στον αυχένα του Λιβονότου.
Αλλά φτάνοντας στον αυχένα αντικρίζω έναν φαρμακευτικό και βοτανικό Κήπο. Η τοποθεσία στην ντόπια λαλιά αποκαλείται Σκάφη Λάκκα. Το υψόμετρό της είναι 349 μέτρα. Από εδώ αρχίζει η κατάβαση για το φαράγγι της Ωερόης, η διάσχιση του οποίου φτάνει τα 4,5 χιλιόμετρα. Αλλά ποιο ειν’ εκείνο το φαράγγι της Ωερόης;
*
Βγαίνοντας στην απάνω ράχη του αυχένα αφήνω το βλέμμα να περιπλανηθεί στον ορίζοντα της βοιωτικής παντοδυναμίας.
Στ’ αριστερά μου υψώνεται ολόκληρη η χιονισμένη κορυφογραμμή του Κιθαιρώνα. Στο βάθος ανοίγει τη βεντάλια του ένας μυχός, ωσάν φιόρδ και πίσω του ξαπλώνονται οι Αλκυονίδες νήσοι. Αλλά εκείνο που εντυπωσιάζει είναι η μεγάλη μακριά κοιλάδα που σε μερικά σημεία στενεύει και γίνεται φαράγγι. Αυτή είναι η Ωερόη.
Το πέρασμα όμως αυτό που αναφέρει ο Ξενοφώντας αποτελεί πράγματι μια πρώτης τάξης δίοδο – ανάβαση από τη θάλασσα προς τον βοιωτικό κάμπο. Μένει να το εξιχνιάσουμε περπατώντας το. Θα χρειαστώ δέκα χιλιόμετρα ακριβώς από τα Λεύκτρα για να καταλήξω στην ακτή. Πρώτ’ απ’ όλα θα διακρίνω στην αριστερή πλατιά κοιλάδα της Λιβαδόστρας – όπως αποκαλείται σήμερα ο παράλιος οικισμός – ένα βραχώδες ύψωμα, στην κορυφή του οποίου διακρίνεται ένας καλοδιατηρημένος μεσαιωνικός πύργος.
Όμως όταν φτάνω στα χείλη της θάλασσας, γυρίζω το βλέμμα μου στην πετρωμένη πλαγιά και τι βλέπω:
Βλέπω έμπλεως θαυμασμού και φανταχτερής έκπληξης, μια εντυπωσιακή ακρόπολη που ξεδιπλώνει τις αλλεπάλληλες επάλξεις των τειχών της ήσυχα, διαδοχικά, πλέοντας, με κραταιό κρηπίδωμα, ανάμεσα σε φυσικά τείχη από βράχους και γρανίτες.
Τι ακρόπολη είναι αυτή; Tί ομορφιά και τι θέση κατέχει στο πουθενά της Βοιωτίας, μια ανάσα από το κύμα; Αγναντεύει τις ακτές και τα βουνά της Πελοποννήσου, τα υψώματα του Κιθαιρώνα και των Γερανείων και όλο το πέρασμα της Ωερόης…
*
Από το μέρος αυτό και με αφετηρία το μυστικό λιμάνι της Κρεύσης οι Λακεδαιμόνιοι περνούσαν ερχόμενοι είτε από τη Φωκίδα είτε από την Πελοπόννησο, για να κατευθυνθούν στη Θήβα.
Έτσι έγινε και το 371 π.Χ. Τα στρατεύματα των Λακεδαιμονίων αποβιβάστηκαν στην Κρεύση και πήραν τον ανήφορο, μέσα από το φαράγγι της Ωερόης, για τα Λεύκτρα. Η σύγκρουση Κλεόμβροτου και Επαμεινώνδα έγινε λίγο έξω από τα Λεύκτρα. Ο Επαμεινώνδας σοφίστηκε ένα καινούργιο τέχνασμα και χτύπησε τον αντίπαλό του στο πιο αδύνατο σημείο του, το αριστερό κέρας. Και τον εξουδετέρωσε σκοτώνοντας πεντακόσιους περίπου Σπαρτιάτες.
Οι τελευταίοι τόφεραν βαρέως μα κείνο που τους πλήγωσε περισσότερο ήταν το Τρόπαιο που ήθελαν να στήσουν οι Θηβαίοι. Στο τέλος αναγκάστηκαν να ζητήσουν εκεχειρία. Έτσι στήθηκε το εντυπωσιακό Τρόπαιο, προκειμένου οι Σπαρτιάτες να περισυλλέξουν τους νεκρούς τους…
Ώρε Ξενοφώντα, πού τον ανακάλυψες αυτό τον τόπο; Πού τον ξετρύπωσες, τόσες εκατοντάδες χρόνια πριν από τους σημερινούς οικιστές της Λιβαδόστρας; Χωρίς δρόμους και χωρίς πυξίδα, πού βάδιζες;
*
Aπό την Κρεύση επιστρέφω στα Λεύκτρα κι ακολουθώ την πορεία του δρόμου για τις Θεσπιές.
Στο ενάμισι χιλιόμετρο από τα Λεύκτρα προσπερνάω το εντυπωσιακό Τρόπαιο του Επαμεινώνδα, στη μέση του βοιωτικού κάμπου. Είναι ένας κυλινδρικός μαρμάρινος όγκος κάτι σαν οβελίσκος. Ήταν συνήθεια μετά από κάθε επιτυχή έκβαση πολεμικής αναμέτρησης, στην Ελλάδα, να στήνονται τα λεγόμενα Τ ρ ό π α ι α.
Αυτό το εντυπωσιακό απομεινάρι αποτελεί τη μνημειώδη προσφορά στους Θεούς, του μεγάλου Επαμεινώντα.
Συνέχισα τη διαδρομή του Ξενοφώντα για τις Θεσπιές. Εκεί συνάντησα δυο άχρωμα κεφαλοχώρια που το μόνο που διαθέτουν είναι ο ιστορικός αλλά ανεξερεύνητος λόφος και το μνημείο των Θεσπιέων για τη συμμετοχή τους στη μάχη των Θερμοπυλών. Η αρχαία Θέσπεια πήρε τ’ όνομά της από τη Θέσπια, κόρη του Ασωπού. Η αρχαία πόλη που ανασκάφτηκε τον 19ο αιώνα έχει σχεδόν εξαφανισθεί.
Η ευρύτερη περιοχή συμπεριλαμβάνει και το Ιερό των Μουσών, στην Ασκρη, μέσα την ομώνυμη Κοιλάδα, για την οποία έχω γράψει αναλυτικά σε παλιότερη περιήγηση – οδοιπορικό.
Από την κοιλάδα της Ασκρης πήρα ένα παράδρομο και βγήκα στην Αλίαρτο, όπου τελείωσε και το οδοιπορικό μου.
Δεκέμβρης του ’17