Του Δημήτρη Χ. Σάββα
Ηράκλειο Κρήτης, Οκτώβρης του 1994. Στον χώρο της εργασίας μου, στη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, συναντήθηκα με τον φιλόλογο Ζαχαρία Σμυρνάκη. Ένας άριστος φιλόλογος, με πολλές ανησυχίες, με ενδιαφέροντα και προπάντων με ιδιαίτερες φιλολογικές ανησυχίες στα τοπωνύμια. Ένας από αυτούς τους τόπους έμελε να είναι ο τόπος μου, η γενέθλια γη μου, το χωριό μου Λαύκος του Νοτίου Πηλίου και η γύρω περιοχή του. Πώς προέκυψε αυτό; Ο Ζαχαρίας Σμυρνάκης, από το Ηράκλειο η καταγωγή του, υπήρξε συμφοιτητής του συγχωριανού μου Δημητρίου Σωτηρόπουλου, ο οποίος ήταν φοιτητής της Νομικής Σχολής Αθηνών. Από το πρώτο έτος ήταν μαζί ο Ζαχαρίας Σμυρνάκης με τον Δημήτρη Σωτηρόπουλο στη φοιτητική εστία των Αθηνών. Προφανώς οι φιλολογικές ανησυχίες του Σμυρνάκη περί των τοπονυμίων του τόπου μου, ανάγκασαν τον συμφοιτητή του Σωτηρόπουλο, να του δώσει με κάθε λεπτομέρεια γραπτές πληροφορίες γι’ αυτά. Ένα αντίγραφο των σημειώσεών του, μου έδωσε ο φιλόλογος Ζαχαρίας Σμυρνάκης και το μεταγράφω. Φέρει δε ημερομηνία 6η του Απρίλη του 1967. Ο Σωτηρόπουλος ήταν πρωτοετής φοιτητής και αξίζει να δούμε το γλωσσικό ύφος του, το οποίο μπορεί να χαρακτηρισθεί μοναδικό. Διατηρώ το ιδίωμα ως έχει.
Χωρίον Λαύκος (ο) Πηλίου (Νότιον Πήλιον), κάτοικοι 1.350. Ο Λαύκος παλιότερον ωνομάζετο Δήμος Σηπιάδος.
Κείται εις το νότιον Πήλιον. Υποδιαιρείται εις 2 μέρη, εις το άνωθεν και κάτωθεν της εκκλησίας
Γειτονιές:
Η Σβάλα (η Σουβάλα): Παν τεχνητό κοίλωμα του εδάφους εντός του οποίου έπεφτον τα όμβρια ύδατα προς πόσιν των ζώων. Επειδή εις την ανωτέρω γειτονιά υπήρχε το βαθούλωμα (τεχνητό), ωνομάσθη η περιοχή ούτως.
Παλαιότερον βέβαια εις αυτό το τεχνιτόν βαθούλωμα του εδάφους συνέρρεον τα όμβρια ύδατα προς πόσιν των ζώων ή προς ατομικήν χρήσιν των κατοίκων, καθ’ όσον το χωρίον έπασχεν εκ λειψυδρίας.
Τη σβάλα την λένε και μπάρα (η). Τέτοιες μπάρες υπάρχουν σήμερον εις αγροτικές περιοχές προς πόσιν των γιδιών των τσοπάνηδων. Εις την γειτονιά Σβάλα δεν υπάρχει τώρα το βαθούλωμα. Υπήρχε κάποτε. Την περιοχή αυτή την λένε καμιά φορά ο Ανεμόμυλος, λόγω υπάρξεως εκεί πάλαι ποτέ ανεμομύλου που άλεθε σιτάρι.
Στ’ κλοκύθ’ τ’αλώνι (το «η» προφέρεται μισό) Στου κολοκύθη το Αλώνι.
Γειτονιά εις το άκρον της περιοχής αυτής υπάρχει αλώνι. Ίσως ανήκε σε κάποιον ονόματι Κολοκύθη, όνομα μη διασωθέν εν τω χωρίω σήμερον. Αυτή βέβαια η εκδοχή δεν είναι εξακριβωμένη.
Η παλιόβρυση (το η προφέρεται το μισό): Γειτονιά εις ην υπάρχει κεφαλόβρυσο τεχνητό, σκάψανε τη γη, το νερό περνούσε από κάτω και το βγάλανε απάνω προ πολλών ετών.
Αγροτικαί περιοχαί – ονομασίες χωριών:
Η Παπά τ ’λάκκα (η λάκκα του Παπά) Λάκκα: Παν κτήμα καλό, εύφορο που δεν έχει δέντρα καθόλου, αλλά σπέρνουν δημητριακά. Πρόκειται για πεδινή και κεκλημένη περιοχή σύνεγγυς του χωρίου, εν η υπάρχουν αμπελώνες επίσης, καθώς συκέαι και άλλα οπωροφόρα δένδρα. Ωνομάσθη ούτως, διότι παλαιότερον κατείχεν την περιοχήν άπασαν, ιερεύς τις ανώνυμος.
Στη Σκούρα: Ετέρα αγροτική περιοχή, ένθα υπάρχουσιν πηγαί εξ ων αρδεύεται η περιοχή, αφού υπάρχουν μπαξέδες ή τα κοινώς λεγόμενα μποστάνια. Εξ αυτών των πηγών υδρεύεται νυν το χωρίον (βρισκόμαστε στα 1967), κατά ένα σημαντικόν μέρος. Δίπλα στην περιοχή υπάρχει άγονος μικρός λόφος, χρώματος γκρίζου, σκούρου. Η σκούρα βέβαια δεν έχει γκρίζο χώμα, η οποία χαρακτηρίζεται από αναβλύζον και ρέον ύδωρ.
Τα λιβαδάκια: Λειβάδι, λειβαδότοπος. Έχει νερά (πηγάδια) και από εκεί υδρεύεται κατά μεγάλο μέρος το χωριό.
Τα πλατανάκια: Περιοχή στην οποίαν, υπάρχουν μπαξέδες (μποστάνια) και αναβλύζον ύδωρ. Περιοχή λαβούσα το όνομα της εκ πλατάνων και δη μικρών, τα οποία εις αυτήν υπάρχουν. Τόπος κατάλληλος και δια κυνήγιον.
Στο βαρκό: Περιοχή εις ην επικρατεί υγρασία εξ ης και η ονομασία. Παν μέρος που έχει υπερβολική υγρασία λέγεται βαρκό, όπου το έδαφος είναι υγρόν και υδατώδες γενικότερον.
Στον Αϊ Θανάση: Περιοχή ένθα υπάρχει ομώνυμος μονή, ευρισκομένη εν μέσω μετοχίου. Ο τόπος είναι μαγευτικός από πάσης απόψεως. Ωραίαι εικόνες και επιγραφαί στολίζουν την ιεράν μονήν εις ην υπάρχουν κελιά, ένθα επί Τουρκοκρατίας κατώκουν μοναχοί. Την ιεράν μονήν έκτισαν επί του Τουρκικού ζυγού και συνδέεται με το όνομα του περίφημου οπλαρχηγού του Ολύμπου Καρατάσου. Δασώδης περιοχή και ως προαναφέρθη εις το μέσον του δάσους υπάρχει μετόχι, όπου φύονται οπωροφόρα δέντρα, πολύ νερό και ελαιόδεντρα. Μετόχι = όασις. Η μνήμη του Αγίου Αθανασίου εορτάζεται στις 2 Μαΐου.
Στου κουμάν το Ρέμα: Η λέξις Κουμάν δηλοί τουρκικήν ονομασίαν. Προφανώς πρόκειται περί Τούρκου τινος, ο οποίος κατείχεν την περιοχήν και η οποία συνεδέθη δια του ονόματός του. Γέμει ποικίλων οπωροφόρων δένδρων και πηγών, ευρισκομένων εντός του ρέματος, ένθεν και ένθεν τούτου. Υπάρχουν επίσης και πολλά ελαιόδεντρα. Από τας πηγάς αυτής της περιοχής υδρέυεται και το επίνειον του Λαύκου, η Μηλίνα.
Οι χούνες: Δασώδης περιοχή μεγάλης εκτάσεως, κατάλληλος δια κτηνοτροφίαν. Εις την περιοχήν ταύτην εγένοντο εκχερσώσεις του εδάφους προς γεωργικήν εκμετάλλευσιν και άρχισαν να σπέρνουν δημητριακά, κυρίως σίτον. Η περιοχή αυτή έχει βδίσματα δηλαδή βυθίσματα οφειλόμενα σε καθιζήσεις του εδάφους.
Στον ψωνίση (προφέρεται το μισό η): Εις το μέρος τούτο υπάρχουν πηγαί ρέουσαι διαυγέστατον και κρυστάλλινον ύδωρ. Εξ αυτών αρδεύεται το επίνειον του Λαύκου, το χωρίον Μηλίνα. Πόθεν η περιοχή έλαβεν την ονομασίαν μου είναι άγνωστον. Πρόκειται για μεγάλο ρέμα. Μετά από αυτό ακολουθεί ο κάμπος της Μηλίνης.
Στου Ισμαήλ: Περιοχή ένθα υπάρχουν πολλαί καστανέαι και αμπελώνες, η οποία έλαβε την ονομασίαν εκ του Τούρκου Πασά Λαρίσσης Ισμαήλ, όστις κατά την έναρξιν του απελευθερωτικού αγώνος κατά των Τούρκων, επίδραμεν εναντίον των χωρίων του Πηλίου προς καταστολήν της Επαναστάσεως. Εξ όσων γνωρίζω ο Πασάς ούτος, ήτο της Λαρίσσης και τον αναφέρει η ιστορία φθάνων ούτος λοιπόν εις Λαύκον και ένδειαν έχων ύδατος διά το στράτευμά του ήνοιξεν φρέαρ εις την προαναφερθείσαν περιοχήν, το οποίον διατηρείται ως σήμερον.
Στου Ζώταλη (προφέρεται το μισό η): Στη ζώταλη λέγεται συνήθως περιοχή πλήρης ελαιοδένδρων. Πιθανότατα έλαβε την ονομασία εκ τινος Ζώταλη, όνομα μη υπάρχον σήμερον εν τω χωρίω.
Τ’ αχλαδούλια: Ετέρα αγροτική περιοχή, συνέχεια της προηγουμένης με πολλά ελαιόδενδρα. Πήρε το όνομά της από τις πολλές μικρές άγριες αχλαδιές, που στο Λαύκο ονομάζονται αγκορτζιές.
Το Τισσαίον: Οι Λαυκιώται το καλούν το Σαρακήνικο, διότι εις το όπισθεν αυτού μέρος, επί της μεριάς του Αιγαίου πελάγους, εκεί απεβιβάσθησαν πάλαι ποτέ πειραταί Σαρακηνοί που επέδραμον κατά του χωρίου Λαύκος και κατέστρεψαν αυτό. Το βουνό είναι εντελώς άγονον και γυμνό, έχον χρώμα βαθύ γκρί.
Το παλιόκαστρο: Προέκταση του Τισσαίου. Ευρέθησαν πολλά ερείπια. Αυτόθι υπήρχε η προομοιρική πόλις Ολιζών. Ο Όμηρος την αναφέρει εις την Οδύσσειαν, ο δε Παυσανίας αναφέρει ότι η πόλις ήτο δυλίμενος.
Το βαλτούδι: Παραθαλάσσια περιοχή. Ονομάσθη ούτως διότι πλησίον της θαλάσσης υπάρχει βάλτος, που σιγά σιγά τον προσέχωσαν. Εις την περιοχήν αυτήν ναυπηγούνται πλοία μικράς χωρητικότητος και είναι το βαθύτερον μέρος του παγασητικού κόλπου.
Η χονδρή άμμος: Παραθαλάσσια περιοχή, στην οποίαν υπάρχουν εσπεριδοειδή. Η θάλασσα εκεί βγάζει χοντρή άμμο (χαλίκια). Έχει αρκετά ελαιόδενδρα.
Η Στάκη: Δασώδης περιοχή με νερό χειμώνα καλοκαίρι και έχει στη μέση ρέμα. Γύρω στο ρέμα, χειμώνα καλοκαίρι επίσης το έδαφος είναι λασπώδες. Ακόμα και το καλοκαίρι.
Ο Αλατάς ή οι Άγιοι Σαράντες: Νησί μικρό που βρίσκεται στο μυχό της Μηλίνης και είναι κατάφυτο από ελαιόδενδρα. Υπάρχουν άγρια κατσίκια. Επί Τουρκοκρατίας κατέφυγον οι Λαυκιώται. Επί της νήσου υπάρχει το μοναστήρι των Αγίων Σαράντα. Το νησί ανήκει εις την κοινότητα Τρικέρρων.
Ο Πλατανιάς: Είναι επίνειον του διπλανού μας χωριού, του Προμυρίου. Ονομάσθη έτσι γιατί έχει πολλά πλατάνια και αποτελεί μία κοινότητα με το Προμύρι. Προφέρεται Μπρομύρ και πρόκειται για λέξη Τουρκική σημαίνουσα χωρίον κτισθέν στην πλαγιά βουνού. Εις την θαλασσίαν περιοχήν του Μπρομυριού υπάρχει εν ακρωτήριον που λέγεται η Σηπιάς. Έλαβεν το όνομα της, διότι πλησίον αυτού του ακρωτηρίου αλιεύονται πολλές σουπιές, εξ αυτού του ακρωτηρίου έλαβε και ο Δήμος το όνομά του, ως Δήμος Σηπιάδος που περιελάμβανε τα χωριά Λαύκος και Προμύρι.
Μηλίνα: Ήταν επίνειο του Λαύκου μέχρι το 1930 και δεν αποτελούσε ξεχωριστή κοινότητα. Σήμερα αποτελεί ιδιαιτέραν κοινότητα. Η Μηλίνα ονομάσθη εκ των πολλών μηλεών που υπάρχουν μέσα στο χωριό, ακόμα και στις αυλές των σπιτιών της. Αντίθετα στο Λαύκο οι μηλιές φύονται σε αγροτικές περιοχές και όχι μέσα στο χωριό.
Ανεκτίμητοι θησαυροί τα τοπωνύμια, μνημεία μνήμης και πολιτισμού.
Διάσπαρτα σε οποιοδήποτε κομμάτι της γης, όλο και κάτι μας θυμίζουν!
Τον τόπο μας, την καταγωγή μας, τους συγγενείς μας, τους προγόνους μας, τα παλιά επαγγέλματα, τον τρόπο ζωής τους, τα ήθη κα έθιμά μας, τις παραδόσεις μας. Είναι η πατρίδα μας, είναι η ιστορία μας, η αγάπη για την γενέθλια γη μας! Δεν είναι καθόλου τυχαία τα λόγια του πολυγραφότατου ιστορικού και γεωγράφου Αντωνίου Μηλιαράκη που αναφερόμενος στα τοπωνυμία, τα χαρακτήρισε: «Επιγραφαί γεγλυμμέναι επί του εδάφους»!