Του Παναγιώτη Σωτηρόπουλου
«…Εκεί στα λευκά σοκάκια θα ξαναγυρίσεις
δροσερός έφηβος παιδί με το θαλασσινό πουκαμισάκι
μ’ ένα βασιλικό στο αίμα σου, μ’ ένα τριαντάφυλλο στο στόμα
μ’ ένα λευκό ανεμόμυλο στο πράσινο μυαλό
που θα γυρίζει ανάποδα τα χρόνια.
Η μνήμη θα λυθεί και θα γυρίσει φορτωμένη με Υακίνθους.
Τα πράγματα θα σπαρταρούν πανάκριβα στον ήλιο»
Μανόλη Πρατικάκη «Θητεία στο φως»
Ο τόπος ως βιωμένη εμπειρία, άρρηκτα συνδεδεμένος με την πολυαισθητηριακή φύση της αντίληψης, χώρος μνήμης και φαντασίας, με το σώμα να βιώνεται ως κίνηση στο χώρο. Γιατί η γεωγραφία του χώρου δεν είναι η συνειδητοποίηση όσων καταγράψαμε, ψηλαφήσαμε ή γευτήκαμε. Είναι κυρίως η αναδημιουργία της βιοπολιτισμικής διάστασης του συναισθήματος. «Εκείνο το καλοκαίρι, χάρη στον Lacan ανακάλυψα τη Ρώμη και την ερωτεύτηκα» λέει η Catherine Millot στην αυτοβιογραφική της αφήγηση για τον μεγάλο ψυχαναλυτή. Ο τόπος δεν είναι μόνον μια ταξιδιωτική εμπειρία που καταγράφουμε στο κινητό μας για δημόσια επίδειξη. Είναι ένα συναισθηματικό σύμπαν, μια αισθηματική ζέση που δίνει νόημα στη ζωή μας. Λιγοστές είναι πράγματι οι νύχτες με φεγγάρι που μας αρέσουν.
Ο τόπος με τα μνημεία του, τα τοπία, είναι μια βίωση με φόρτιση σημασιολογική στην ταυτόχρονη κίνησή της ως μετοχής μας με τον κόσμο, αλλά και στην εσωτερική μας αναδίπλωση ως συναισθηματικής σφαίρας που ορίζει τον εαυτό μας, την ύπαρξή μας. Στην αμφίδρομη αυτή κίνηση είναι αίσθημα συμμετοχής στην ιστορία, τη μικρή καθημερινή ιστορία των ανθρώπων που διεκδικεί ως ψηφίδα τη θέση της στη μεγάλη σκηνή της ιστορίας. Είναι αποκαλυπτική της δύναμης των συναισθηματικών εμπειριών που ο τόπος στη συνάντησή του με εμάς παράγει. Το τοπίο, ο τόπος δεν είναι ποτέ ίδια, είναι εμπειρίες μοναδικές και ανεπανάληπτες, διαφορετικές κάθε φορά. Φως, χρώματα, ορίζοντας ορίζουν μια άλλη αισθητική, μια μεταβαλλόμενη ένταση αισθημάτων, μεταμορφώνονται σε μια απτή αίσθηση βιωμένα άλλοτε μέσα από μια αγκαλιά, μια συνάντηση, μια παρέα που απαλύνουν τα όρια ανάμεσα στον εαυτό μας και το τοπίο.
Στη μνήμη ο τόπος είναι νοητικές εικόνες, είναι συσχετίσεις, είναι αναμνήσεις και σωματικές αισθήσεις που συνθέτουν μια αισθητική της σχέσης. Συγκροτούν ένα ζωντανό υπαρξιακό χώρο, έναν ψυχικό χώρο μνήμης και φαντασίας που δεν δομείται τόσο από τα μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά από τις εμπειρίες που συνδέονται με τον τόπο. Δεν είναι λίγες οι φορές που τα αισθήματα αναβλύζουν πριν από τις αισθητηριακές προσλήψεις, πριν ακόμη η οπτική λειτουργία ολοκληρώσει τη σάρωση του τόπου. Η ποιότητα του βιωμένου χώρου προκύπτει από την πολυ-αισθητηριακή σύντηξη πολλών παραγόντων που συλλαμβάνονται ως συναίσθημα, ως ατμόσφαιρα, ως συναισθηματική διάθεση. Η ουσία της εμπειρίας καθορίζεται από την ατμόσφαιρα που κυριαρχεί. «Όλα ξεκινούν με μια συνολική εντύπωση μαγείας, για παράδειγμα από το σοκ πριν από το απροσδόκητο μεγαλείο ενός τοπίου, ή από το αποτέλεσμα που αισθάνθηκα κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης σε έναν καθεδρικό ναό όταν η έλλειψη υποτονικού φωτός, η μυρωδιά του θυμιάματος , τα βιτρό παράθυρα και το μεγαλείο των αναλογιών συγχωνεύονται σε ένα αδιαφοροποίητο σύνολο. (Dewey (J.), Art As Experience ). Γι αυτό κάθε χώρος και κάθε μέρος παραμένουν πάντα μια πρόσκληση και μια πρόταση διαφορετικών πράξεων.
Είτε μικρός, είτε μόλις μια γωνιά ο τόπος είναι και βιωμένη εμπειρία, δεν υπάρχουν απόλυτα ερημικοί τόποι. Εκτός από τα μορφολογικά στοιχεία ενός τόπου, ενός τοπίου, της γεωγραφικής του καταγραφής, ο τόπος είναι και κινήσεις, συναισθήματα, παραστάσεις, αντιλήψεις, μια εναλλαγή φωτός και σκιάς, μέθεξη. Σε κάθε προσέγγιση υπάρχει μια αναλλοίωτη, καθώς ο τόπος παραμένει στενά συνδεδεμένος με τον χρόνο. Ως αμεσότητα, ως ταχύτητα, ως εφήμερη εμπειρία, ακόμη και στα όριο του χρόνου και της λήθης του χώρου. Ο τόπος μπορεί και να είναι όμως η στιγμή και η διάρκεια μαζί, o τόπος μας, οι στιγμές μας, όπως την ορίζει ο ποιητής: «Το πιο μακρύ ταξίδι μου είσαι εσύ».