Του Β.Δ. Αναγνωστόπουλου,
ομ. καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Μετά τη μεταπολίτευση, κυρίως μετά τη δεκαετία του ’80 και εξής, ένα κύμα άρχισε να φουντώνει στον χώρο του πολιτισμού και της εκπαίδευσης, ένας πολιτιστικός πατριωτισμός, για να αφυπνίσει τις συνειδήσεις μας σχετικά με τις μεγάλες κοινωνικές και πληθυσμιακές μεταβολές. Ήδη ολοένα η ύπαιθρος εγκαταλείπεται και τα χωριά ερημώνουν, διογκώνονται τα αστικά κέντρα, η τεχνολογία και η ψηφιακή εποχή είναι γεγονός… Φύγαμε από τις μικρές πατρίδες, αλλά γρήγορα – και ευτυχώς – τις νοσταλγήσαμε και προσπαθήσαμε μέσα από συλλόγους και ιδιωτικές πρωτοβουλίες να γνωρίσουμε τον κόσμο που χαιρετίσαμε και να διασώσουμε «ό,τι σώζεται».
Απότοκο αυτού του ρεύματος είναι η τοπική ιστορία, που βαθμιαία ανέβηκε τα σκαλιά όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων, απόκτησε ακαδημαϊκό βήμα κι έφερε στην επιφάνεια μια Ελλάδα παραμελημένη, την Ελλάδα της επαρχίας. Τώρα τη σπουδάζουμε, την ερευνούμε για να γνωρίσουμε τι αντέχει και τι μεταβάλλεται μέσα στη ροή του χρόνου, τη μελετούμε για να γνωρίσουμε τις διανθρώπινες σχέσεις, τις ασχολίες, τα επαγγέλματα, την προσεγγίζουμε με αγάπη. Διοργανώνονται συνέδρια, ημερίδες και διημερίδες, γίνονται ομιλίες, συμμετέχουν μικροί και μεγάλοι σ’ ένα πανελλήνιο προβληματισμό για την ιστορία των μικρών πατρίδων, για τα χωριά μας, για την ύπαιθρο, το φυσικό περιβάλλον, τον πολιτισμό. Έτσι εμπλουτίστηκε και η σχετική βιβλιογραφία.
Έχω στο γραφείο μου δύο βιβλία, υποδειγματικά πονήματα τοπικής ιστορίας, του Κωνσταντίνου Δ. Ρίζου, με κέντρο έρευνας το Περιβόλι Δομοκού. Ήτοι α) Περιβολίου (Δερελί) Δομικού Γενεαλόγιον – Ποιοι είμαστε (Περιβόλι Δομοκού, 2014, σελ. 303) και β) Περιβόλι (Δερελί) Δομοκού, Ιστορία-οικονομία-Λαογραφία (Περιβόλι Δομοκού 2016, σελ. 263). Ο Κων/νος Ρίζος (γεν. Περιβόλι 1954), ζει στα Τρίκαλα, συνταξιούχος και επ. σχολικός σύμβουλος Οικονομολόγων, σπούδασε οικονομικές επιστήμες στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου και οι μεταπτυχιακές του σπουδές, με πτυχίο από την ΠΑΤΕΣ/ΣΕΛΕΤΕ εργάστηκε στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Με πολλές κοινωνικές και πολιτιστικές ανησυχίες διετέλεσε μέλος πολλών συλλόγων, αρθρογραφεί στις τοπικές εφημερίδες των Τρικάλων και έχει ασχοληθεί με το δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδας.
Το πρώτο βιβλίο του, το Γενεαλόγιον με υπότιτλο Ποιοι είμαστε, ανήκει σε μια πολύ δύσκολη κατηγορία ερευνητικής εργασίας, γι’ αυτό και ελάχιστοι ασχολούνται μ’ αυτή. Αν η σύνταξη λ.χ. του γενεαλογικού δέντρου μιας οικογενείας, με όλους τους προγόνους (προπάτορες, προπαππούδες, προγιαγιάδες κ.λπ.) και με όλα τα παρακλάδια τους (παιδιά, εγγόνια, δισέγγονα, γάμοι κ.λπ.) είναι δύσκολη, φανταστείτε να επιχειρηθεί αυτό σε μεγάλη κλίμακα, όπως είναι το χωριό, με κατοίκους διασκορπισμένους στη γύρω περιοχή ή μακριά σε πόλεις κ.ά. Το εγχείρημα περιλαμβάνει επίμονη προσπάθεια, εργώδη δράση και κίνηση, χρόνο και κόπο για την καταγραφή, τη συλλογή και τη διασταύρωση πληροφοριών, την αντιμετώπιση (κάποτε) της καχυποψίας για τον σκοπό της έρευνας κ.ά. Γίνεται φανερό γιατί δεν είναι για όλους πεδίο ελκυστικό. Χρειάζεται ψυχή, γνώση και θάρρος. Μου θυμίζει την αρχαιοελληνική ρήση «ου παντός πλειν ες Κόρινθον», στην Κόρινθο δεν πάει ο καθένας!
Μετά τα Προλεγόμενα και τη Σύντομη ιστορική αναφορά στο Περιβόλι ο συγγραφέας ακολουθεί (και μαζί του και μεις) το δαιδαλώδες ταξίδι για τα 215 ονόματα οικογενειών του χωριού, τις συγγένειες, τις διακλαδώσεις και σε κάθε όνομα χρόνος γέννησης, σπουδές, επάγγελμα, γάμος, παιδιά κ.λπ. Και μιλάμε για χιλιάδες ονόματα και αμέτρητες πληροφορίες και στοιχεία, που έχει συλλέξει, καθώς σημειώνει ο ερευνητής Κωνσταντίνος Ρίζος, από το Μητρώο Αρρένων και Δημοτολόγιο της κοινότητας, τους εκλογικούς καταλόγους, μαθητολόγια του Δημοτικού Σχολείου, «και από τάφους του κοιμητηρίου», αλλά «ο μεγαλύτερος όγκος στοιχείων προήλθε από τηλεφωνικές και προσωπικές επικοινωνίες χωριανών». Τέλος, στο Παράρτημα (σ. 273-303) περιλαμβάνονται το Μητρώο αρρένων Περιβολίου Δομοκού (1834-1997), ο Οριστικός εκλογικός κατάλογος του χωριού του έτους 1883 και 1915.
Ο δεύτερος τόμος αναφέρεται σε τρία βασικά κεφάλαια: Ιστορία, Οικονομία και Λαογραφία με 9 υποενότητες, είναι αφήγηση που φανερώνει γνώση και αγάπη για το χωριό του, τη μικρή πατρίδα του συγγραφέα. Στα Προλεγόμενα σημειώνει για τον σκοπό της συγγραφής: «…με διακατέχει ένα αίσθημα ευθύνης, ένα χρέος απέναντι στις νεότερες γενιές. Έπρεπε να τους αφήσουμε κάποια στοιχεία για τον τόπο που γεννηθήκαμε και μεγαλώσαμε. Έχουμε ένα παράπονο τρόπον τινά οι δικές μας γενιές από τις παλιότερες, οι οποίες δεν φρόντισαν να μας αφήσουν κάποια γραπτά στοιχεία για τα παλιότερα χρόνια. Δεν ήθελα να κάνουμε κι εμείς την ίδια παράλειψη». Είναι θέση υγιής και επωφελής για τις μελλούμενες γενιές.
Στην 1η ενότητα (σ. 15-44) γίνεται λόγος για τον γενέθλιο τόπο, την έκταση, τη μορφολογία, τη χλωρίδα και πανίδα, τη Λίμνη Ξυνιάδος και την αποξήρανσή της κ.λπ. Είναι σημαντικό που περιλαμβάνει Σκέψεις για ανασύσταση της λίμνης Ξυνιάδος.
Η 2η ενότητα (σ. 45-80) περιλαμβάνει την ιστορική πορεία, από την Αρχαιότητα ώς τη Σύγχρονη εποχή (Βυζαντινοί χρόνοι, Τουρκοκρατία, Επανάσταση του ’21, του 1854, του 1866, του 1878, απελευθέρωση της Θεσσαλίας (1881) και ακολουθούν οι πόλεμοι του 20ού αι. Ας επισημάνουμε ένα συγκλονιστικό στοιχείο: Στον ελληνοϊταλικό πόλεμο έχασαν τη ζωή τους 12 Περιβολιώτες (σ. 72), ενώ στον εμφύλιο 75 (σ. 75-77), σχεδόν επταπλάσιοι!
Η 3η ενότητα (σ. 81-88) αναφέρεται στη Διοίκηση (Δήμο Ξυνιάδος, Θαυμακών, Μελιταίας, Περιβολίου, στους Προέδρους κοινοτήτων κ.λπ.).
Η 4η (σ. 89-118) αναφέρεται στην Κοινωνία (ενδυμασία, διατροφή, ψυχαγωγία, σύλλογοι κ.λπ.), η 5η ενότητα (σ. 120-136) στην οικονομία (γεωργία, αναδασμός, κτηνοτροφία, Αγροτικός συνεταιρισμός, εργοστάσιο τοματοπολτού, γαλακτοκομικών κ.ά.), η 6η στον Θρησκευτικό βίο (137-146), σε ναούς, εκκλησίες, ιερείς κ.ά., η 7η στην Εκπαίδευση (147-156), η 8η σε λαογραφικά θέματα (σ. 157-252), έθιμα, γιορτές, παροιμίες, γλωσσάρι κ.ά. και η 9η στους Μεγάλους Δωρητές και Ευεργέτες (σ. 253-256). Κλείνει με τη σχετική Βιβλιογραφία (σ. 257-260).
Οι δύο αυτοί τόμοι για το Περιβόλι Δομοκού, δεν είναι ένα ορυχείο πληροφοριών μόνο, αλλά και ένα υπόδειγμα έρευνας και καταγραφής για παρόμοιες εργασίες. Και αυτό είναι μια επιπλέον προσφορά τους.