Του Χρήστου Κόλλια*
Πέραν των πολλών ανθρωπίνων απωλειών, η πανδημία του κορωνοϊού Covid-19, θα αφήσει έντονο και ιστορικά ιχνηλατήσιμο αποτύπωμα σε πολλά επίπεδα. Το πιο έντονο θα είναι αυτό στην σφαίρα της οικονομίας σε παγκόσμιο αλλά και εθνικό επίπεδο. Αρκετοί αναλυτές ήδη αναφέρονται στην οικονομική επίπτωση της πανδημίας ως την «τέλεια οικονομική καταιγίδα». Δανείζονται τον όρο από την μετεωρολογία για να καταδείξουν με όσο πιο εμφατικό τρόπο τον προβλεπόμενο οδυνηρότατο οικονομικό αντίκτυπο. Όλες οι σχετικές οικονομικές εκτιμήσεις στηρίζονται σε σενάρια και υποθέσεις ως προς την εξέλιξη της πανδημίας που εν πολλοίς θα καθορίσει την διάρκεια των πρωτοφανών περιοριστικών μέτρων που έχουν επιβληθεί διεθνώς. Σε αρκετούς κλάδους όπως η εστίαση, ο τουρισμός, οι αερομεταφορές, η οικονομική δραστηριότητα έχει απλά παγώσει.
Τα αισιόδοξα σενάρια, εκτιμούν μία βαθιά ύφεση το 2020 που θα την ακολουθήσει μία εξίσου ταχεία ανάκαμψη το 2021 στο βαθμό που είτε βρεθούν αποτελεσματικές ιατροφαρμακευτικές θεραπείες είτε ελεγχθεί και επιβραδυνθεί η εξάπλωση του ιού. Πρόσφατη ανάλυση της UniCredit Bank, υιοθετώντας ένα δυσμενές σενάριο, εκτιμά ότι το μέγεθος της ύφεσης θα είναι διψήφιο για τις οικονομίες που πλήττονται περισσότερο. Για τις ΗΠΑ εκτιμάται ότι η ύφεση για το 2020 θα είναι της τάξεως του -10,8% με μία εξίσου μεγάλη ανάκαμψη του ΑΕΠ περί το 11,8% το 2021. Λίγο πιο δυσμενής η πρόβλεψη για την ευρωζώνη με τα αντίστοιχα μεγέθη να διαμορφώνονται σύμφωνα με την συγκεκριμένη ανάλυση στο -13% το 2020 και μεγέθυνση 10% το 2021. Ακόμα μεγαλύτερη εκτιμάται ότι θα είναι η συρρίκνωση του ΑΕΠ στις χώρες της ευρωζώνης που πλήττονται περισσότερο από την πανδημία, όπως η Ιταλία, η Ισπανία και η Γαλλία, ή σε αυτές στις οποίες ένα μεγάλο μερίδιο του εθνικού εισοδήματος παράγεται στην τουριστική βιομηχανία όπως η Ελλάδα, η Κύπρος, η Πορτογαλία.
Η παγκόσμια οικονομία, εκτιμά η UniCredit Bank, θα συρρικνωθεί κατά -6% το 2020 αλλά θα ανακάμψει με μεγέθυνση της τάξεως του 8,6% το 2021. Η αντίστοιχη μείωση στο παγκόσμιο ΑΕΠ που καταγράφθηκε το 2009 λόγω της πρόσφατης χρηματοπιστωτικής κρίσης ήταν μόλις -1,7%. Εν ολίγοις, η πρόβλεψη είναι ότι ο οικονομικός αντίκτυπος θα είναι σχήματος V. Δηλαδή, ραγδαία βύθιση το 2020, ταχεία ανάκαμψη το 2021. Βεβαίως δεν είναι το μόνο σενάριο. Η ανάκαμψη μπορεί να είναι πιο βραδεία οπότε η διαδικασία θα προσομοιάσει περισσότερο σε ένα U ή, στο πιο δυσμενές σενάριο μιας κυκλικής εποχικής επανεμφάνισης του ιού, να λάβει το σχήμα W.
Όμως, πέραν της οικονομίας, η πανδημία αναμένεται να αφήσει αποτύπωμα και στην σφαίρα της γεωπολιτικής αν και σε αυτή την περίπτωση ο οποίος αντίκτυπος δεν θα προκαλέσει άμεσα τόσο ισχυρούς κλυδωνισμούς και θα έχει πιο μακροχρόνιο χαρακτήρα.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η πανδημία φώτισε με εμφατικό τρόπο τις μικρές ή μεγαλύτερες ρωγμές που σταδιακά δημιουργούνται στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Η δυστοκία στην έγκαιρη λήψη σε συλλογικό επίπεδο αποφασιστικών μέτρων αντιμετώπισης του ισχυρού οικονομικού πλήγματος κατέδειξε την απουσία πολιτικών ηγεσιών που μπορούν να δουν την μεγάλη εικόνα και προτίμησαν, έστω και πρόσκαιρα, να εστιάσουν δογματικά στους κανόνες της αυστηρής δημοσιονομικής ορθοδοξίας. Τα €870 δισ. της ποσοτικής χαλάρωσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, οι πρόσφατες μετ’ εμποδίων όμως αποφάσεις του Eurogroup για μέτρα ύψους €540 δισ. ευρώ αναμένεται να αμβλύνουν τις οικονομικές επιπτώσεις. Μένει όμως να αποδειχθεί εάν θα είναι επαρκή για τις οικονομίες των χωρών που θα πληγούν περισσότερο. Κυρίως όμως, αν θα μπορέσουν να αμβλύνουν την αρνητική εικόνα που έχει δημιουργηθεί σε μεγάλα τμήματα της κοινής γνώμης στις χώρες που δοκιμάζονται από την πανδημία όπως η Ιταλία και η Ισπανία. Η περαιτέρω ενδυνάμωση του ευρωσκεπτικισμού και κυρίως η παγίωσή του ως ισχυρού πολιτικού ρεύματος σε πολλές χώρες θα έχει μακροχρόνιες επιπτώσεις στην βιωσιμότητα του ευρωπαϊκού εγχειρήματος και στο αφήγημα που το συνοδεύει. Η αντιστροφή του διογκούμενου ρεύματος ευρωσκεπτικισμού θα έπρεπε να ήταν ένα από τα κριτήρια που πρυτανεύουν στη λήψη αποφάσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Κατά τα φαινόμενα δεν είναι αν κρίνουμε από την μυωπική στάση κάποιων ηγεσιών.
Και σε διεθνές επίπεδο όμως, η εν εξελίξει πανδημία δημιούργησε ένα νέο πεδίο ανταγωνισμού μεταξύ των δύο μεγαλύτερων κρατών, των ΗΠΑ και της ανερχόμενης Κίνας. Υπό την σημερινή ηγεσία τους, οι ΗΠΑ φαίνεται να αδυνατούν ή, στα πλαίσια του νεοαπομονωτισμού, να μην επιθυμούν πλέον να επωμισθούν το ρόλο και τα βάρη της παγκόσμιας ηγέτιδας δύναμης. Με δεδομένο το ταχέως μεγεθυνόμενο οικονομικό εκτόπισμα της, η Κίνα διεκδικεί ρόλο παγκόσμιας ηγέτιδας δύναμης. Ως ποσοστό του παγκόσμιου, το ΑΕΠ της έχει αυξηθεί σε τρέχουσες τιμές από το 3,6% το 2000 στο 15,8% το 2018 ενώ η αντίστοιχη μεταβολή στο μερίδιο των ΗΠΑ ήταν μείωση από 30,5% στο 23,9%. Η αποστολή βοήθειας με ιατροφαρμακευτικό υλικό προς πληττόμενες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, στα πρότυπα ενός μικρού Σχεδίου Μάρσαλ, είναι μία έκφανση του διεκδικούμενου ηγετικού ρόλου από μέρους της Κίνας. Βεβαίως, μία αλλαγή στην κορυφή της παγκόσμιας πυραμίδας δεν βρίσκεται προ των πυλών. Τουλάχιστον όχι ακόμα. Η θέση της παγκόσμιας ηγέτιδας δύναμης δεν είναι συνάρτηση μόνο της οικονομικής ισχύος. Εξαρτάται και από άλλες συνιστώσες: πολιτικές, στρατιωτικές, πολιτισμικές. Η πανδημία όμως προσφέρει ένα ακόμα μικρό παράθυρο ευκαιρίας στην ανερχόμενη δύναμη να ενισχύσει τον διεθνή ρόλο και παρουσία της, επιχειρώντας να καλύψει κενά που η απουσία μίας στιβαρούς διεθνούς ηγεσίας δημιουργεί καθώς εθνοκεντρικής εστίασης πολιτικές κυριάρχησαν στις περισσότερες δυτικές πρωτεύουσες ως αντίδραση στην πανδημία.