Του Γιώργου Καπουρνιώτη
Η ιστορία του ανθρώπου είναι μια συνεχής μαρτυρία ότι η ζωή συνεχίζεται. Αλήθεια, ποιος αφελής θα μπορούσε να πει ότι ο Όμηρος, ο Γουίλιαμ Σαίξπηρ, ο Δάντης, ο Πάμπλο Πικάσο δε ζουν, όταν σε ολόκληρο το σύνολο των λαών, των φυλών και των χωρών που κατοικούν στη Γη, ακόμη και εκείνη που ήταν άγνωστη Γη, γενιές ανθρώπων συνειδητοποιούν τις αξίες του βίου και τη λάμψη του πνεύματος, ως ζώσα συνείδηση της ανθρώπινης παρουσίας στον κόσμο;
Για άλλη μια φορά στην Ιστορία του ανθρώπου ζούμε την κτηνωδία, την επιστροφή του ανθρώπου στο κτήνος, δηλαδή χωρίς μνήμη, χωρίς λογική και χωρίς ήθος. Η διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης είναι ένας τρόπος, για να διασωθεί το ιστορικό παρελθόν. Για παράδειγμα, η Κωνσταντινούπολη έχει χαραχθεί στη μνήμη του ελληνικού λαού, αφήνοντας ένα ανεξίτηλο αποτύπωμα, το οποίο δεν έχει ξεθωριάσει στο πέρασμα του χρόνου, δείχνοντας με αυτόν τον τρόπο πως η μνήμη είναι αρκετά ισχυρή και αλώβητη. Οι λαοί που υφίστανται την κτηνωδία βυθίζονται, πού αλλού, στις αξίες του ιστορικού παρελθόντος, σε αυτές που μεταφέρουν ελπίδες, φαντασία, φόβους, όνειρα, ομορφιά. Επομένως, η διαχείριση του παρελθόντος είναι ένα ιδιαίτερα δύσκολο έργο για τους περισσότερους λαούς. Στα χρόνια που ο τόπος μας βρέθηκε κάτω από το πέλμα βάρβαρου λαού παρηγορήθηκε από τα μάρμαρα, τις εκκλησιές, τις αυλές και τα στοιχεία που τον έδεναν με το ένδοξο παρελθόν του, με τις παραδόσεις για τον Μεγαλέξανδρο και το μαρμαρωμένο βασιλιά. Πώς να μη λατρέψει τ’ αγάλματα και να μην πολεμήσει γι’ αυτά, όταν αποτελούν: «Υλικές κιβωτούς της μνήμης» (Ν. Μπελαβίλας), όταν έχουν να μας διηγηθούν κάτι για το παρόν και το μέλλον; Το παρελθόν μας αποτελεί μέρος της ταυτότητάς μας, καθώς έχει συμβάλει στη διαμόρφωσή της. Στο παρελθόν έχουν κατασκευαστεί οι καταγραφές που έχουμε για τον κόσμο γύρω μας. Όσα έλαβαν χώρα στο «τότε», επηρεάζουν το «τώρα», με τρόπο που πολύ συχνά δεν κατανοούμε.
Κι αν πέρασαν τα χρόνια και μάθαμε κάποια λίγα πράγματα ακόμα, δεν αισθανόμαστε ούτε μορφωμένοι ούτε σοφοί ούτε αλλιώτικοι σε τίποτα από κείνους τους προγόνους που έχασαν το μόνο πράγμα που άξιζε, τη ζωή τους, για ν’ αναπνέουμε εμείς ελεύθεροι σήμερα. Δεν ξέρω αν η φαινομενική μας ευδαιμονία και οι ανάγκες του σήμερα δίνουν χώρο για ιδέες, αλλά αυτό που πρέπει να μας νοιάζει είναι να ζούμε με τη θύμηση των προγόνων μας και το μεγαλείο της ψυχής τους, της κακοποιημένης εκείνης ψυχής τους που δε λυγούσε μπροστά σε τίποτα. Ούτε οι σφαγές ούτε οι αγριότητες ούτε η πείνα, δεν τους λύγισαν. Κι αυτούς τους προγόνους τους κουβαλάμε μέσα μας. Ένας τέτοιος λαός, με τέτοια ευαισθησία, είναι αυτονόητο πως βιώνει το χρόνο, όχι όπως τα ζώα, με κριτήριο την τροφή και το σεξ, αλλά ως εμπειρία και συναισθηματική και αισθητική και λογική ταξινομημένη στη μνήμη. Εμείς όπως κι εκείνοι ανήκουμε στην Ιστορία μας και στον τόπο μας, αυτόν που οφείλουμε να τιμούμε όπως αυτός μας τιμάει με ό,τι μας έδωσε και μας δίνει. Προχωρούμε με επίγνωση των εξελίξεων, των απαιτήσεων και των αναγκών της εποχής μας. Στην πορεία αυτή, κρατούμε στην ψυχή μας ζωντανό τον σεβασμό των προγόνων μας προς τον Χριστό και την Ελλάδα. Ναι, γι’ αυτά πολέμησαν οι πρόγονοί μας και γι’ αυτά θα πολεμήσουμε κι εμείς αν χρειαστεί, κάτι που απευχόμαστε, αλλά δε φοβόμαστε.
Στο ερώτημα, αν η Ιστορία επαναλαμβάνεται – είτε κατά Μαρξ είτε κατά Σο είτε κατά Τουέιν – πολλές απαντήσεις έχουν δοθεί, πειστικές ή μη, δεν χωράει αμφιβολία ότι πολλές φορές καταστάσεις του παρόντος θυμίζουν έντονα το παρελθόν και προβληματίζουν, αν δεν τρομοκρατούν. Μια τέτοια περίπτωση είναι και η σημερινή κατάσταση. Ας μη μας ξενίζει, λοιπόν, που σε μια ευρωπαϊκή χώρα, με Ιστορία που δέχεται σήμερα την ανελέητη λεηλασία (όπως θα έλεγε ο Αισχύλος) ενός άλλου λαού με δική του μεγάλη Ιστορία, συγγενική και παράλληλη, ο λαός της Ουκρανίας αμύνεται με όπλο πνευματικό την πολιτιστική της κληρονομιά, την παρακαταθήκη του παρελθόντος! Δεν μπορεί να αγνοείται το «Θωρηκτό Ποτέμκιν» του Αϊζενστάιν, όπου γίνεται λόγος για την αντίσταση ενός λαού κατά της εισβολής βαρβάρων σε μια περιοχή που ανήκει στην Ουκρανία! Ή τον Ιβάν τον Τρομερό και στην ταινία την ομώνυμη του Αϊζενστάιν από τη μητρόπολη του καθεδρικού ναού του Κιέβου ξεκίνησε τη νικηφόρα του επέλαση εναντίον των Τατάρων!
Από ποιο σκοτάδι της Ιστορίας ξεφύτρωσε αυτός ο Πούτιν; Αρέσκεται να κόβει και να ράβει την Ιστορία στα μέτρα του; Ούτε λόγος για εμφύλιο, για λιμοκτονία, για προσωπολατρία, για ξερίζωμα πληθυσμών; Φαίνεται πως ξεχνά ο ίδιος την Ιστορία του με τον αρουραίο! Ένα τρωκτικό φαίνεται πως ήταν ένας από τους σπουδαιότερους δασκάλους που πέρασαν από τη ζωή του, γιατί όταν ήταν μικρός, τον στρίμωξε σε μια γωνία και το τρομαγμένο τρωκτικό προσπάθησε να τον δαγκώσει. Φοβισμένος τότε έτρεξε στο διαμέρισμα των γονιών του, κλείνοντας την πόρτα στον αρουραίο. Ανατρέχοντας σε εκείνη τη στιγμή ο Πούτιν, δηλώνει, πως το μάθημα ήταν ξεκάθαρο: Ποτέ να μην στριμώχνεις κάποιον σε μία γωνία, γιατί δεν ξέρεις τι θα κάνει όταν είναι απελπισμένος… (Πηγή: GZERO). Όπως και να έχουν τα σημερινά τραγικά γεγονότα η ουσία είναι πως ο πόλεμος μαίνεται στην καρδιά της Ευρώπης, στην εποχή των μεγάλων και σημαντικών συμμαχικών λαών που στο παρελθόν πολέμησαν λυσσαλέα. Τώρα έχουν κοινό νόμισμα, κοινούς θεσμούς και κοινές προοπτικές βίου.
Κλείνοντας, θα ήθελα να μεταφέρω τα λόγια του Φρίντριχ Νίτσε, ο οποίος εκφέρει την άποψη πως το παρελθόν μιλάει πάντα όπως ένα μαντείο: Μόνο ως αρχιτέκτονες του μέλλοντος, ως γνώστες του παρόντος θα κατανοήσουμε τον χρησμό του. Σύμφωνα με τον Γερμανό στοχαστή, μόνο οι δυνατές προσωπικότητες αντέχουν το βάρος της Ιστορίας, καθώς οι αδύναμοι χαρακτήρες τείνουν να αφανιστούν εντελώς από αυτήν.