της Δήμητρας Μουλιού,
Διπλωματούχου Βιοχημικού-Βιοτεχνολόγου και Καθηγήτριας Θετικών Μαθημάτων
Διπλωματούχου Σολίστ και Καθηγήτριας Κλασσικής Κιθάρας
ΝΕΡΟ… αν δεν νερό, τότε ΝΕΚΡΟ.
Το νερό είναι θεμελιώδης πηγή ζωής για την πλειοψηφία των ζωντανών οργανισμών αυτής της πλάσης. Ο άνθρωπος συγκεκριμένα δεν ζει δίχως το νερό. Δεν μιλάω για το νερό που πίνουμε μονάχα, αλλά για το νερό που αξιοποιούμε στην καθημερινότητά μας. Αλλά, εμείς είμαστε μόνο το θέμα; Ας μην είμαστε εγωιστές, ας μην τα παίρνουμε όλα τόσο ανθρωποκεντρικά… Τη στιγμή που ήδη ο πλανήτης μας και αρκετοί φυτικοί και ζωικοί οργανισμοί σε αυτόν αποτελούνται κατά μέσο όρο κατά τα 2/3 τους από το νερό -όπως άλλωστε και εμείς-, ίσως θα πρέπει να το λογιστούμε πιο σφαιρικά το ζήτημα…
Άνθρωπε προστάτεψε τα νεύρα σου, για να συλλογάσαι ελεύθερα. Ναι. Τα νεύρα!
Είναι επιστημονικά γνωστό πως τα βαρέα μέταλλα είναι νευροτοξίνες. Αυτά ενδεχομένως να προέρχονται από αρκετές πηγές όπως παλιά χρώματα, μολυσμένα εδάφη, αστικές εκπομπές, απόβλητα εργοστασίων, ζιζανιοκτόνα, και λιπάσματα –οργανικά κι ανόργανα. Τα μολυσμένα νερά και η θάλασσα ίσως να είναι πηγή τέτοιων νευροτοξινών –λόγω ρύπανσης και φυσικών διεργασιών. Τέτοιες τοξίνες είναι υπεύθυνες για νευρολογικές βλάβες, γνωστική εξασθένηση, νευροαναπτυξιακές διαταραχές, κακή μνήμη και χαμηλότερο ΙQ. Βέβαια, οι δράσεις τους δεν περιορίζονται μονάχα στο νευρικό σύστημα αλλά και χρόνιες παθήσεις σε πολλαπλά συστήματα οργάνων, ενώ μπορούν σταδιακά να επιφέρουν χρόνια συστηματική φλεγμονή και καρκίνο.
Τί γίνεται όμως όταν το φορτίο των οργανικών ενώσεων στο νερό είναι αυξημένο για ποικίλους λόγους, όπως ακριβώς στην περίπτωση της αποσύνθεσης αρκετής νεκρής πρώην έμβιας ύλης -βλέπε νεκρά φύκια, ψάρια, γλαροπούλια, κατσίκια, αγελάδες, ελάφια, εξωγήινους, κλπ; Αρκετά βαρέα μέταλλα που ίσως υπήρχαν εντός των νεκρών οργανισμών δεσμευμένα σε δικές τους οργανικές ενώσεις που πια αποικοδομούνται, απελευθερώνονται από αυτές και υπάρχουν ελεύθερα στο νερό, όμως από την άλλη, και αρκετές τέτοιες οργανικές ενώσεις (που ήδη υπήρχαν στο νερό ή που προήλθαν από την αποσύνθεση της νεκρής πρώην έμβιας ύλης) έχουν την ικανότητα να έλκουν τα βαρέα μέταλλα, και έτσι δημιουργούνται αδιάλυτα σύμπλοκα μέσα στο νερό. Αυτό μειώνει την πιθανότητα να καταναλωθούν από τον άνθρωπο μέσω του πόσιμου νερού ή της θαλάσσιας τροφής. Επίσης είναι πιο δύσκολο αυτά να εγκαταλείψουν τα σύμπλοκα αυτά και να περάσουν από τους ανθρώπινους πόρους μέσα στο σώμα μας, εντός νερού. Όμως -όπως όλα τα πράγματα σε αυτή την πλάση- αυτό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως το είδος του μετάλλου, οι συγκεντρώσεις πριν και μετά το οργανικό φορτίο (πχ το αν η ίδια η άβια ύλη κουβαλούσε ήδη βαρέα μέταλλα), το pH και η ύπαρξη και άλλων ουσιών, η θερμοκρασία, κ.α. Καλή ώρα, σε καύσωνα, οι υψηλές θερμοκρασίες είναι ίσως πιο δυσμενείς για τον σχηματισμό τέτοιων συμπλόκων, αφού σε χαμηλές θερμοκρασίες, η κινητικότητα των μορίων και η αποσταθεροποίηση των χημικών δεσμών δυσκολεύουν. Η αυξημένη θερμοκρασία τείνει να επιταχύνει τις χημικές αντιδράσεις, όπως και αυτών που διασπούν τα σύμπλοκα των βαρέων μετάλλων με τις οργανικές ουσίες. Έτσι τα μέταλλα μπορούν να επανέλθουν στην διαλυτή μορφή τους και να γίνουν πιο διαθέσιμα για απορρόφηση.
Από την άλλη, ακόμη και όταν τα βαρέα μέταλλα είναι δεσμευμένα σε οργανικές ουσίες, μπορούν να καταναλωθούν από μικροοργανισμούς και άλλα είδη της θάλασσας –με δυσμενείς επιπτώσεις ακόμη και γι αυτούς. Αυτά τα είδη μπορούν να αποτελέσουν τροφή για άλλα μεγαλύτερα ζώα, συνεπώς τα βαρέα μέταλλα βιοσυσσωρεύονται και βιομεγενθύνονται στην τροφική αλυσίδα, φτάνοντας τελικά στον άνθρωπο σε υψηλότερες συγκεντρώσεις. Φυσικά, οι νευροτοξίνες -που ενίοτε είναι και νεφροτοξίνες- δεν είναι το μόνο ζήτημα για έναν άνθρωπο και ένα οικοσύστημα.
Μια στάση εδώ. Όπως και με τα πρόσφατα πιθανά ψευδή αποτελέσματα τεστ σε κορονοϊό (για πολλούς λόγους) και δεδομένου πως κανένα τεστ δεν είναι αλάνθαστο -ιδίως αν δεν ακολουθηθούν οι οδηγίες του-, το συνολικό οργανικό φορτίο στο δείγμα ίσως να είναι ένα ζήτημα για την εκτίμηση του ρεαλιστικού τελικού αποτελέσματος ενός δείγματος νερού σε βαρέα μέταλλα.
Ω γλυκή μου θάλασσα, γλυκύτατό μου περιβάλλον, πού έδυ σου το κάλλος;; Η προσρόφηση των βαρέων μετάλλων στις οργανικές ουσίες ενδέχεται να μειώσει την τοξικότητά τους ως προς τους ζωντανούς οργανισμούς, καθώς τα μέταλλα αυτά δεν είναι πλέον ελεύθερα και άμεσα διαθέσιμα. Ωστόσο, τα εν λόγω σύμπλοκα μπορούν να παραμείνουν στο υδάτινο περιβάλλον για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Έτσι, σε περίπτωση αλλαγής των περιβαλλοντικών συνθηκών που θα επιδράσουν στην εντροπία του υδάτινου οικοσυστήματος, τα μέταλλα θα μπορούσαν να απελευθερωθούν και να έχουν δυσμενείς επιπτώσεις για ολόκληρο το περιβάλλον(!)
Και τώρα τα νεκρά ψάρια. Άλλοι κάνουν λόγο για λιμνίσια ψάρια, ενώ άλλοι για ψάρια αλμυρού νερού. Από το διάστημα πάντως δεν είναι τα ψάρια. Τελικά τί συμβαίνει; Ένα είναι σίγουρο: η αυξημένη βιολογική δραστηριότητα λόγω της αποσύνθεσης οργανικών ουσιών αυξάνει τη βιοχημική ζήτηση οξυγόνου στο νερό, καθώς οι μικροοργανισμοί χρησιμοποιούν περισσότερο οξυγόνο για να διασπάσουν τις οργανικές ουσίες της νεκρής άβιας ύλης. Η αύξηση των οργανικών ουσιών και της βιοχημικής ζήτησης οξυγόνου μπορεί να οδηγήσει σε μείωση των επιπέδων οξυγόνου στο νερό, κάτι που είναι δυνητικά επιβλαβές για τα ζωντανά ψάρια καθώς και άλλους υδρόβιους οργανισμούς(!). Σημασία εδώ δεν έχει το ταξίδι αλλά ο προορισμός..
Μια τελευταία αλλά μεγάλη στάση εδώ, παρ’ όλο που ουσιαστικά πρόκειται για μικροοργανισμούς(!) Η αύξηση των οργανικών ουσιών στο νερό έλκει βακτήρια και άλλους αποσυνθετικούς οργανισμούς. Έτσι η βιομάζα των βακτηρίων αυξάνεται. Η υπερβολική συσσώρευση και ανάπτυξη βακτηρίων προκαλεί αυξημένη κατανάλωση οξυγόνου λόγω της αυξημένης αναπνοής και της αποικοδόμησης οργανικών ουσιών, κάτι που δυνητικά πυροδοτεί τις αναερόβιες συνθήκες, επηρεάζοντας αρνητικά τους υπόλοιπους οργανισμούς του θαλάσσιου οικοσυστήματος, λόγου χάριν τα ψάρια και τα υδρόβια φυτά. Επιπροσθέτως, ορισμένα βακτήρια παράγουν οργανικά αέρια κατά την αποικοδόμηση οργανικών υλικών, που είναι δυνητικά επικίνδυνα για την υγεία του ανθρώπου και το περιβάλλον. Ακόμη, η αύξηση ορισμένων δυνητικά παθογόνων βακτηρίων μπορεί να προκαλέσει ασθένειες σε ανθρώπους και ζωντανά, αποκύημα των οποίων είναι οι επιπτώσεις στην δημόσια υγεία λόγω της κακής ποιότητας του νερού ανεξαρτήτως ανθρώπινων και ζωικών χρήσεων –ιδίως σε μια εποχή που μόλις βγήκαμε από την πανδημία και που ο κορονοϊός έγινε πια ενδημική νόσος(!) Φυσικά, η αύξηση της βιομάζας βακτηρίων ενδέχεται να επηρεάσει τη χημεία του νερού, όπως την pH, τα επίπεδα αλάτων και τις συγκεντρώσεις θρεπτικών ουσιών. Τέλος, μερικά βακτήρια ίσως συσσωρεύουν τοξίνες ή ακόμη και βαρέα μέταλλα, που μπορεί να εισέλθουν στην τροφική αλυσίδα ή/και να επηρεάσουν την συνολική βιοποικιλότητα του περιβάλλοντος.