«Το μαύρο φόρεμα της εκδίκησης» της πριγκίπισσας Νταϊάνα στο Κέντρο Τέχνης Τζιόρτζιο ντε Κίρικο

Της Χρύσας Δραντάκη,
δρ Κοινωνιολογίας Τέχνης

Είκοσι πέντε χρόνια από τον θάνατο της πριγκίπισσας Νταϊάνα, πριν λίγες μέρες, στις 31 Αυγούστου. Ένας θάνατος που δεν λέει τίποτα πολλούς, όχι, όμως, και για το παγκόσμιο fun club της πριγκίπισσας.
Μια επέτειος, αφορμή για να υπενθυμίσουμε και να ανακινήσουμε το ενδιαφέρον για το σχέδιο και τη μακέτα ενός από τα πιο διάσημα ρούχα της, το πασίγνωστο «revenge dress» που σχεδίασε η Βολιώτισσα σχεδιάστρια μόδας Christina Stambolian, το οποίο αποτελεί μέρος της δωρεάς της στον Δήμο Βόλου το 2005. Το διάσημο φόρεμα και άλλες δημιουργίες της επανεκτίθενται, στον 2ο όροφο του Κέντρου Τέχνης Τζιόρτζιο ντε Κίρικο, στο πλαίσιο της έκθεσης «Με το βλέμμα στη γυναίκα» που εγκαινιάστηκε με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας στις 8 Μαρτίου με πρωτοβουλία της Δημοτικής Επιτροπής Ισότητας (Δ.ΕΠ.ΙΣ.). Στην έκθεση παρουσιάζονται έργα γνωστών Ελλήνων ζωγράφων του Μουσείου Αλεξάνδρου Κ. Δάμτσα του Δήμου Βόλου με γυναικεία θέματα, που αντανακλούν το πολυποίκιλο και πολυεκφραστικό της γυναικείας ύπαρξης, τα οποία συνομιλούν με τα σχέδια και τα μικρά μοντέλα της Χριστίνας Σταμπολιάν αναδεικνύοντας με τον πιο ελκυστικό τρόπο τον κόσμο της γυναικείας υπόστασης.

Γεννημένη στον Βόλο, κόρη οικογένειας Αρμένιων προσφύγων με πατέρα γνωστό ράφτη που διατηρούσε ραφείο στην οδό Τοπάλη, η Χριστίνα μετά την Ελληνογαλλική Σχολή του Βόλου σπούδασε τέχνες στη Σχολή Βακαλό της Αθήνας. Έφυγε στο Λονδίνο, όπου αρχικά ασχολήθηκε με τις γραφικές τέχνες και παρακολούθησε μαθήματα μόδας στο περίφημο Saint Martin’s School of Arts and Design. Συνεργάστηκε με γνωστό οίκο βραδινών ενδυμάτων με παραρτήματα στο Παρίσι και Ν. Υόρκη και πραγματοποίησε 12 δικές της κολεξιόν.
Το μαύρο φόρεμα από μετάξι είχε παραγγείλει τρία χρόνια πριν φορεθεί ο αδελφός της πριγκίπισσας λόρδος Charles Spenser στη Χριστίνα Σταμπολιάν και ακολούθησαν πολλές επισκέψεις της πριγκίπισσας έως ότου πάρει την τελική του μορφή (σύμφωνα με τις αφηγήσεις της ίδιας της σχεδιάστριας). Στην ιστορία του διάσημου φορέματος αναφέρεται πως στις 29 Ιουνίου 1994, η πριγκίπισσα της Ουαλίας, φόρεσε για πρώτη φορά το μαύρο, κοντό κοκτέιλ φόρεμα για να παραβρεθεί στο ετήσιο event συγκέντρωσης χρημάτων του περιοδικού Vanity Fair, στο δείπνο της Serpentine Gallery στους κήπους του Kensington Gardens. Δεν ήταν, όμως, ένα τυχαίο φόρεμα. Την προηγούμενη, ο πρίγκιπας Κάρολος σε μια πολυαναμενόμενη τηλεοπτική συνέντευξη, αποκάλυψε ότι την απάτησε. Τότε ήταν που την επόμενη ημέρα η πριγκίπισσα φόρεσε το iconic μαύρο φόρεμα που αποκάλυπτε τους ώμους γράφοντας ιστορία με αυτή της την εμφάνιση. Το «φόρεμα της εκδίκησης» (revenge dress) όπως ονομάστηκε αργότερα. Η Νταϊάνα είχε αρχικά απορρίψει την πρόσκληση για το δείπνο. Ωστόσο, δύο ημέρες πριν από το δείπνο, μετά από αρκετές ημέρες δημοσιότητας των αποκαλύψεων για την απιστία του Καρόλου, δέχτηκε την πρόσκληση και εμφανίστηκε φορώντας το φόρεμα βγαίνοντας από το αυτοκίνητό της. Την υποδέχτηκε ο λόρδος Palumbo, πρόεδρος του Συμβουλίου της Πινακοθήκης Serpentine, πριν μπουν στην γκαλερί. Για ελάχιστα δευτερόλεπτα, τα φλας άστραψαν, οι φωτογράφοι την αποθέωσαν και το φόρεμα έγραψε τη δική του ιστορία στην ιστορία του στιλ και στο συμβολισμό του ενδύματος.

Η Stambolian συνέκρινε την επιλογή της Νταϊάνα για το μαύρο χρώμα με το μαύρο κύκνο Odile στο μπαλέτο «η Λίμνη των Κύκνων» του Tchaikovsky, δηλώνοντας ότι η πριγκίπισσα «επέλεξε να μην παίξει τη σκηνή σαν την Odette, αθώα σε λευκά. Την έπαιξε σαν Odile. Ήταν σαφώς θυμωμένη». Το φόρεμα αρχικά κόστισε 900 £. Η πριγκίπισσα είχε αρχικά προγραμματίσει να φορέσει ένα φόρεμα του Valentino πριν επιλέξει το σχέδιο της Stambolian. Το «Μαύρο φόρεμα της εκδίκησης» πωλήθηκε σε δημοπρασία τον Ιούλιο του 1997 για 39.098 £ σε ζευγάρι Σκωτσέζων συλλεκτών που το χρησιμοποιεί για συγκέντρωση χρημάτων που προσφέρει για φιλανθρωπικούς σκοπούς στήριξης παιδιών. Το 2017 εκτέθηκε στο Museum of Style στο Newbridge, County Kildare στην έκθεση Diana: A Fashion Legacy, θεωρούμενο ως το πιο σημαντικό έκθεμα.
Η Χριστίνα Σταμπολιάν, το 2005 κατά την επίσκεψή της στον Βόλο, εντυπωσιασμένη από το έργο της Σχολής Εφαρμοσμένων Τεχνών-Δημοτικού ΙΕΚ Βόλου, αποφάσισε αρχικά να εκθέσει 14 μικρά μοντέλα φορεμάτων και 45 σχεδίων της, μεταξύ των οποίων και το μικρό μοντέλο του «φορέματος της εκδίκησης». Στη συνέχεια αποφάσισε τη δωρεά μέρους των σχεδίων της, των μικρών μοντέλων και βιβλίων με αναφορές στο έργο της και στο «μαύρο φόρεμα», που το 2008 μεταφέρθηκαν και παρουσιάζονται έκτοτε σε μόνιμη έκθεση σε μικρή αίθουσα του 3ου ορόφου του Κέντρου Τέχνης Τζιόρτζιο ντε Κίρικο.
Η Χριστίνα Σταμπολιάν επισκέπτεται σε αραιά διαστήματα τον Βόλο.

Η ίδια συνεχίζει να δημιουργεί σχέδια για μια εκλεκτή πελατεία στο Λονδίνο και εκθέτει για φιλανθρωπικούς σκοπούς.
Η ιστορία του «φορέματος της εκδίκησης» δεν σταμάτησε σε εκείνο το δείπνο. Αποτέλεσε έκτοτε αντικείμενο σχολιασμού και μελέτης των εκδοτών και ειδικών της μόδας και χαρακτηρίστηκε ως ένα από τα πιο εμβληματικά φορέματα, από τα «πιο εικονικά στυλ όλων των εποχών», ως το «απόλυτο σύγχρονο παράδειγμα του ντυσίματος εκδίκησης» και «πιθανώς το πιο «στρατηγικό» φόρεμα που φόρεσε ποτέ μια γυναίκα στη σύγχρονη εποχή». Οι χαρακτηρισμοί και οι αναλύσεις είναι άπειρες και συνεχίζονται με κάθε αφορμή ώς σήμερα.
Η υπενθύμιση της έκθεσης μας δίνει επίσης την ευκαιρία να τη συνδέσουμε με την πρόσφατη ταινία Spenser που δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην προσωπικότητα της πριγκίπισσας ως fashion icon.

Μια ταινία «παραμύθι», μια άλλη εκδοχή για το φαινόμενο της ποπ κουλτούρας. «Ιμπρεσιονιστική» βιογραφία, όχι απαραίτητα στο πλαίσιο της ιστορικής γνώσης και επιλογή που θέτει ερωτήματα για τον ταλαντούχο Χιλιανό σκηνοθέτη Pablo Larrain, ο οποίος έχει δώσει δυνατά δείγματα γραφής. Φιλμ με αμφιλεγόμενες κριτικές που αλληγορικά επιχειρεί να διαγράψει τη σκοτεινή πλευρά της μοναρχίας. Αναφέρεται σε στιγμές ενός κρίσιμου τριημέρου των Χριστουγέννων της βασιλικής οικογένειας παρουσιάζοντας το τι προηγείται της απελευθερωτικής απόφασης. Στις αντιθετικές σκηνές του λαβυρινθώδους παλατιού με τις ομιχλώδεις εκτάσεις η πριγκίπισσα περιφέρεται «χαμένη», παγιδευμένη, κατακερματισμένη, παρείσακτη και επικίνδυνη συγχρόνως, ενδεδυμένη τα πολύτιμα σύνολά της σε σιωπηλά περιβάλλοντα απέναντι στα βουβά πρόσωπα της βασιλικής οικογένειας, με μόνο καταφύγιο τα παιδιά της. Στην ατμόσφαιρα αυτή η ιεροτελεστία της αλλαγής των επιβεβλημένων ρούχων ακυρώνεται όταν λερώνονται τις στιγμές που καταρρέει τσαλακωμένη εσωτερικά και εξωτερικά, στις σκηνές ωμότητας της διατροφικής της διαταραχής ως πίνακες απόλυτου φωτορεαλισμού. Φιλμ που έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην γκαρνταρόμπα, με εκρηκτικές πινελιές υψηλού στιλ που προέκυψαν από τη στενή συνεργασία της ταλαντούχου βραβευμένης ενδυματολόγου Jaqueline Durran με τον Οίκο Chanel, τις δημιουργίες του οποίου τιμούσε η πριγκίπισσα και που συνέβαλαν στο να καταστεί fashion icon. Αυθεντικά κοστούμια που αναζητήθηκαν στα αρχεία του διάσημου οίκου ή αντιγράφηκαν ορισμένα για να προσδώσουν μέσα από τις αντιθετικές αλληγορίες του σκηνοθέτη, στην ανάδειξη του ρόλου της πρωταγωνίστριας Kristen Stewart ώστε να πετύχει τη συγκινητική ερμηνεία της στην απελευθερωτική καμπή της υπαρξιακής επανάστασης της πριγκίπισσας.
Για τους ακολούθους της μόδας και όχι μόνον, η αντιπαράθεση του «ζωντανού» «φορέματος της εκδίκησης» της Βολιώτισσας Χριστίνας Σταμπολιάν στην έκθεση του Κέντρου Τέχνης και των κινηματογραφικών επιλογών του Οίκου Σανέλ δίνουν την ευκαιρία «μαθημάτων» του απαράμιλλου στιλ της πριγκίπισσας της Ουαλίας.