του Χρήστου Τριαντόπουλου*
Ο ρόλος και η θέση της Ελλάδας στη νέα ψηφιακή εποχή που απλώνεται μπροστά μας, συνιστούν ζητήματα που θα καθορίσουν τις προοπτικές της χώρας μας, αλλά και την ικανότητά της να διαμορφώσει συνθήκες ευημερίας για όλες και όλους. Πρόκειται για μία νέα εποχή, που εξελίσσεται ραγδαία παγκοσμίως και, σε μεγάλο βαθμό παράλληλα, από τη χώρα μας, που την τελευταία δεκαετία βρίσκεται σε κρίση. Έτσι, σήμερα που προσπαθούμε να ξεφύγουμε από την κρίση, τα οικονομικά και όχι μόνο δεδομένα, σε παγκόσμιο και περιφερειακό επίπεδο, είναι πολύ διαφορετικά από τα δεδομένα, όταν μπήκαμε στην κρίση. Δηλαδή, δεν αρκεί απλώς να καταφέρουμε να βγούμε, αλλά πρέπει να τρέξουμε για να καλύψουμε το χαμένο έδαφος και να διαμορφώσουμε τις προϋποθέσεις, να μην είμαστε πάλι ο αδύναμος κρίκος μιας διεθνούς οικονομικής διαταραχής.
Σε αυτό το πλαίσιο, πραγματοποιήσαμε, ως Κοινότητα Διαλόγου Σύνθεσις, για τρίτη συνεχόμενη χρονιά το συνέδριο του Ελληνικού Φόρουμ για το Ψηφιακό Μέλλον στην Αθήνα, σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, σε μία προσπάθεια να βρούμε τα πατήματά μας στη νέα εποχή. Είναι η εποχή της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, ως συνέχεια της παγκόσμιας οικονομικής και παραγωγικής εξέλιξης. Στην πρώτη βιομηχανική επανάσταση αξιοποιήθηκε ο ατμός για τη μηχανοποίηση της παραγωγής. Στη δεύτερη αξιοποιήθηκε ο ηλεκτρισμός για τη μαζικοποίηση της παραγωγής. Στην τρίτη αξιοποιήθηκε η πληροφορική για την αυτοματοποίηση της παραγωγής. Και τώρα οδεύουμε προς την τέταρτη, όπου η ψηφιακή εξέλιξη των πάντων δεν θα αλλάξει μόνο τον τρόπο παραγωγής. Το σημαντικότερο είναι ότι θα αλλάξει τα όρια μεταξύ του φυσικού, του ψηφιακού, αλλά και του βιολογικού. Το σίγουρο είναι ότι η δυναμική και η ταχύτητα της νέας ψηφιακής εποχής μπορεί πιο εύκολα και πιο επίμονα να δημιουργήσει «χαμένους» και «κερδισμένους». Και θα σταθώ σε δύο διαύλους, που θα τροφοδοτήσουν αυτό το φαινόμενο.
Ο πρώτος δίαυλος είναι οι ραγδαίες αλλαγές στην αγορά εργασίας, όπου «παραδοσιακά» επαγγέλματα και θέσεις εργασίας θα αποτελέσουν παρελθόν και νέες εργασιακές προοπτικές θα αναζητηθούν. Και, θεωρητικά και λογικά, θα προκύψουν. Αυτή η εργασιακή μετάβαση και προσαρμογή στα νέα δεδομένα δεν θα είναι και πολύ εύκολη, με αποτέλεσμα, όσο δεν προετοιμαζόμαστε για αυτή τη μετάβαση, τόσο πιο πιθανό είναι να έχουμε «χαμένους». Δηλαδή, άνεργους.
Ο δεύτερος δίαυλος είναι η διεύρυνση της ανισότητας μέσα σε μια κοινωνία και οικονομία.
Και αυτό διότι σε ένα περιβάλλον ραγδαίας τεχνολογικής αλλαγής, που εστιάζει στην υψηλή κατάρτιση και στα προσόντα του εργατικού δυναμικού, όσοι δεν καταφέρουν να αποκτήσουν την απαιτούμενη κατάρτιση, μένουν εισοδηματικά πίσω. Και μένουν πίσω, βλέποντας το εισοδηματικό χάσμα, σε σχέση με τους υψηλά καταρτισμένους, να αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο. Οπότε και εδώ μπορεί να έχουμε «χαμένους». Δηλαδή, χαμηλά αμειβόμενους με μεγάλη απόσταση από τους υψηλά αμειβόμενους.
Και στις δύο περιπτώσεις η απάντηση στους προβληματισμούς αυτούς προϋποθέτει τη δράση του κράτους. Μία απάντηση που έχει δύο σενάρια. Το πρώτο είναι το θετικό σενάριο. Σε αυτό, το κράτος λειτουργεί προληπτικά, ώστε να μην αυξηθούν οι «χαμένοι» της νέας εποχής και σύντομα να ενταχθούν στους «κερδισμένους».
Αυτό, μεταξύ άλλων, προσπερνώντας την αυτονόητη ανάγκη καθολικής ψηφιακής ανασυγκρότησης και αναδόμησης του δημοσίου τομέα, και προϋποθέτει:
– Τη διαμόρφωση, επιτέλους, ενός πλαισίου εργασιακής ασφάλειας σε συνάρτηση με την ευελιξία – δηλαδή το γνωστό flexicurity.
– Την εδραίωση ενεργητικών πολιτικών για την απασχόληση και την επανακατάρτιση.
– Την εναρμόνιση της κατάρτισης και της εκπαίδευσης με τα δεδομένα και τις απαιτήσεις της νέας εποχής.
– Τον εξορθολογισμό του κοινωνικού κράτους, λαμβάνοντας υπόψη και τις δημογραφικές εξελίξεις.
– Την έμφαση στην επιχειρηματικότητα και την καινοτομία.
Έτσι, θα διαμορφωθεί ένα δίχτυ, που θα προστατεύσει τους «χαμένους» της διαδικασίας και θα τους ωθήσει προς την πλευρά των «κερδισμένων».
Σε περίπτωση που δεν διαμορφωθεί αυτό το δίχτυ, ερχόμαστε στο δεύτερο σενάριο. Το αρνητικό σενάριο. Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτό το σενάριο, η αύξηση και διατήρηση των «χαμένων» από αυτό το παίγνιο εξέλιξης σύντομα, μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες, θα αποτυπωθεί στα εκλογικά αποτελέσματα. Και θα είναι αποτελέσματα που θα κλείνουν το μάτι στον προστατευτισμό και στην επέκταση του κρατισμού ως απάντηση στις αποτυχίες της τεχνολογικά εξελισσόμενης αγοράς. Ήδη έχουμε πάρει μια πρώτη γεύση. Οι συνέπειες, ωστόσο, της επέκτασης του προστατευτισμού και του κρατισμού θα είναι ακόμα πιο επώδυνες μέσο – μακροπρόθεσμα.
Το στοίχημα, λοιπόν, είναι το κράτος να λειτουργήσει προληπτικά και να διαμορφώσει ένα δίχτυ, που θα επιτρέψει στους εργαζόμενους να μείνουν στην αγορά εργασίας και να εναρμονιστούν με τα νέα δεδομένα, που θα τους αποφέρουν και περισσότερα οφέλη. Παράλληλα, το κράτος θα πρέπει να διεκδικήσει νέους χώρους στη σχέση του με την αγορά και, φυσικά, να συμπράξει με την αγορά, ώστε να μεγιστοποιηθούν τα οφέλη από την 4η βιομηχανική επανάσταση, διαμορφώνοντας συνθήκες ευημερίας για όλες και όλους. Βέβαια, όπως συχνά λέγεται, χρειάζονται δύο για να χορέψουν ταγκό. Άρα, θα πρέπει και η αγορά να προσπαθήσει για ένα νέο ρόλο του κράτους, αποδεχόμενη πως αυτή η σχέση κάνει κύκλους. Έτσι, όσο πιο αρμονική είναι η σχέση, τόσο λιγότερο συχνοί και επώδυνοι είναι αυτοί οι κύκλοι.
*Ο Χρήστος Τριαντόπουλος είναι διδάκτωρ Πολιτικής Οικονομίας και πρόεδρος της Κοινότητας Διαλόγου Σύνθεσις