Το ιστορικό ενός βίου

Της ΛΙΝΑΣ ΘΩΜΑ

Χρήστος Αθ. Αγιώτης,
Σταύρος Βασαρδάνης,
Ο Κένταυρος του Τουρισμού
και του Πολιτισμού,
εκδόσεις Ήβη, 2023, σσ 257

Να ερευνήσεις χιλιάδες χειρόγραφα δεν είναι μικρό έργο. Ούτε είναι εύκολη δουλειά να διατρέξεις τις πολυδιάστατες ιστορικές αναφορές για να συνθέσεις το ιστορικό ενός βίου. Από αυτή την άποψη, η μονογραφία του Χρήστου Αθ. Αγιώτη για τη ζωή και τη δράση του Σταύρου Βασαρδάνη βαθαίνει την ερευνητική της ματιά: Ανασυνθέτει μαζί με τον άνθρωπο και την εποχή που τον πλαισιώνει.

Διότι δεν είναι μονάχα τα πεπραγμένα ενός ανθρώπου που ερευνώνται στον τόμο αυτό – είναι μαζί και το διάσπαρτο βίωμα μιας κοινωνίας, τα μικρά και τα μεγάλα βήματά της προς την ανάπτυξη, αλλά και το πλαίσιο μιας ιστορικής συγκυρίας. Από τον μεσοπόλεμο και τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, στην πενιχρή μεταπολεμική εποχή, όπως και στη φιλόξενη δεκαετία του εξήντα, στα σκαμπανεβάσματα και τις διαψεύσεις του εβδομήντα, ίσαμε την ίαση της μεταπολίτευσης κι ακόμα παραπέρα: Η άοκνη δράση του διευθυντή του ΕΟΤ Θεσσαλίας έβαλε στο έργο την υπογραφή του· διαμόρφωσε τον χαρακτήρα του τουρισμού στον τόπο και τον εμπλούτισε με μια διάσταση πολιτισμού, προσδίδοντάς του παράλληλα και μια καλλιτεχνική αύρα. Ένας βίος αειθαλής με την σφραγίδα του αυθεντικού; Το βιβλίο αυτό Χρήστου Αθ. Αγιώτη μέσα από την ενδελεχή ερευνητική ματιά, μεταφέρει μαζί και έναν απόηχο παλαιών ημερών.

Τότε που ακόμα ο όρος «τουρισμός» δεν υπήρχε, λόγου χάρη. Τον υποκαθιστούσε ο «περιηγητισμός» ή ο «εκδρομισμός» με τη δημιουργία των πρώτων εκδρομικών ομίλων και συνδέσμων. Ο «Όμιλος Εκδρομέων Βόλου» το 1902 ήταν ένας από αυτούς – η ιδέα του τουρισμού είχε ρίξει τον σπόρο της από νωρίς στο Πήλιο. Ποιος γνωρίζει λόγου χάρη ότι το πρώτο ξενοδοχείο της Τσαγκαράδας που χτίστηκε το 1890, λειτουργεί ως ξενοδοχείο έως τις μέρες μας; Στα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου, η περιδιάβαση στον τόπο και τον χρόνο της εγχώριας κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας μεταφέρει τους σταθμούς της νεότερης ιστορίας και συνδυάζεται με την αναφορά στην τοπική γραμματεία και τους εκπροσώπους της. Η βεντάλια ανοίγει και από το τοπικό μεταφερόμαστε στο πανελλαδικό και ευρύτερα: Το ταξίδι της ζωής του Σταύρου Βασαρδάνη διατρέχει τα επεισόδια της Ιστορίας.

Η πρώτη ενότητα, «Σταύρος Βασαρδάνης», ο Κένταυρος του Τουρισμού», διαχωρίζει τους σταθμούς του βίου του στα δυο υποκεφάλαια, «Από την Τράπεζα στον Τουρισμό 1948 – 1958», «Ο Βασαρδάνης και ο ΤΟΜ 1959 – 1963» και «Ο Διευθυντής του ΕΟΤ Θεσσαλίας Στ. Βασαρδάνης 1964 – 1980», «Ένας Έφεδρος αλλά Μάχιμος Διευθυντής Τουρισμού 1981 – 1991». Η περιήγηση της ζωής του γίνεται έτσι της δράσης της μαρτυρία: από το «Νανοπούλειο» σχολείο της Τσαγκαράδας, στην Εμπορική Σχολή Βόλου και από κει στην περίφημη «Τράπεζα Κοσμαδοπούλου» που σημάδεψε την οικονομική ζωή του τόπου με την πτώχευσή της στην κρίση του ’30, ο νεαρός Βασαρδάνης θα μεταπηδήσει στην «Αγροτική» ως «έκτακτος υπάλληλος του ταμείου εισπράξεων χρεών προσφύγων (1935 – 1936), παρακολουθώντας σταθερά τις εξελίξεις στον τουρισμό. Άλλωστε ο τελευταίος συνδεόταν άμεσα με τη συντελούμενη «κοινωνική πρόοδο», ανταποκρινόμενος στην εμπορική και κοινωνική ανάπτυξη του Πηλίου από τον ελληνισμό της Αιγύπτου (σ. 19).

Το ευμενές πλαίσιο του μεσοπολέμου ωστόσο, ανατρέπεται συντόμως και ο νεαρός Κένταυρος στη διάρκεια της κατοχής, θα βρεθεί στα Φάρσαλα για να διοριστεί ακολούθως ως διευθυντής του υποκαταστήματος Αγροτικής Τραπέζης στην Ερμούπολη της Σύρου και να έρθει εκεί αντιμέτωπος με τη χειρότερη τραγωδία της ζωής του: Τον θάνατο της γυναίκας του και του νεογέννητου παιδιού του στο ναυάγιο του ατμόπλοιου «Σπερχειός» (ένα παλιό, ταλαιπωρημένο ναρκαλιευτικό του πολέμου) το 1945. Το προσωπικό δράμα τον αρρωσταίνει βαριά, συσπειρώνοντάς τον σε ένα προστατευτικό οικογενειακό σχήμα με τη μητέρα και την αδερφή του. Κάμποσα χρόνια αργότερα, θα γνωρίσει σε σανατόριο της Αττικής, όπου έκανε τη θεραπεία του, τη Μαρία Δ. Κανελλοπούλου την οποία και θα παντρευτεί στην Κηφισιά το 1953. Έναν χρόνο μετά, θα δημοσιεύσει το πρώτο του άρθρο στην εφημερίδα «Ακρόπολις», ενώ το 1955, θα κυκλοφορήσει και το πρώτο του βιβλίο, «Οι θεοί διασκεδάζουν», έναν εύθυμο τουριστικό οδηγό με τη σφραγίδα του πνεύματος. Εγκαινιάζοντας μια παράλληλη πορεία αρθρογραφίας και συγγραφής, το κυρίαρχο θέμα της μυθολογίας συμπορεύεται στα έργα του με την ιστορία, πυροδοτώντας τα ενδιαφέροντά του.
Όπως αναπτύσσει διεξοδικά και η δεύτερη ενότητα του βιβλίου, «Σταύρος Βασαρδάνης», ο Κένταυρος του Πολιτισμού», η δημοσιογραφική και συγγραφική πορεία του έρχεται να συνδυαστεί με την άοκνη δράση του ως φορέα του τουρισμού και διοικητικού παράγοντα. Στις μέρες του άλλωστε, ο ορίζοντας της τουριστικής ανάπτυξης θα διευρυνθεί προς την κατεύθυνση μιας γενικότερης πνευματικής και καλλιτεχνικής δραστηριότητας, ευθυγραμμίζοντας τις ανάγκες του τουρισμού με τις αξιώσεις της κοινωνίας και φαιδρύνοντας έτσι την αυστηρότητα του πνεύματος με την ελαφράδα της διασκέδασης· κάνοντας τη διασκέδαση σοβαρή υπόθεση πολιτισμού.

Ένας άνθρωπος που από το 1959 είχε αναλάβει δίχως μισθό τα καθήκοντα του διευθυντή του Τουριστικού Οργανισμού Μαγνησίας (ΤΟΜ), ενώ διατελεί στη συνέχεια διευθυντής του ΕΟΤ για πολλά χρόνια (1963 – 1981), γίνεται φορέας ανάπτυξης των μεταπολεμικών δεκαετιών, μην πούμε πως αποτελεί έκφραση τουριστικού πολιτισμού και ο ίδιος. Τα έργα του; Ακαταπόνητα. Ακόμα κι εκείνα που παρόλες τις προσπάθειές του δεν ευοδώθηκαν. Δείχνουν έτσι με τον τρόπο τους την αστείρευτη δίψα, σηκώνουν τον πήχη των προσδοκιών: Ανεκπλήρωτη έμεινε για παράδειγμα η σύνδεση με τελεφερίκ της Τσαγκαράδας με τον Μυλοπόταμο, ή η ίδρυση Διεθνούς Κέντρου Ανθρωπιστικών Κλασσικών Ερευνών στο Κατηχώρι του Πηλίου.

Όμως η πλαζ των Αλυκών Βόλου οργανώθηκε κιόλας από την αυγή της δεκαετίας του ’60, πρωτοβουλία που συνδυάστηκε την ίδια εποχή με τις πάμπολλες άλλες πολιτιστικές, καλλιτεχνικές και αθλητικές δραστηριότητες, τις εκδηλώσεις για τον Παπαδιαμάντη, τη γενικότερη αξιοποίηση του θεάτρου Δημητριάδος, τις γιορτές κρασιού της Αγχιάλου που κρατούν μέχρι τις μέρες μας, την αναβίωση δυο καρνάβαλων στον Βόλο, τη δημιουργία του «Ξενία – Κένταυρος», τη μετατροπή των πηλιορείτικων αρχοντικών σε ξενώνες, τη χάραξη πηλιορείτικων δρόμων, όπως αυτός του Μυλοπόταμου. Όλα αυτά τα έργα που σημάδεψαν εποχή και αναμετρήθηκαν με τον χρόνο, δείχνουν και εκφράζουν μια αφοσιωμένη ζωή. Η έρευνα του Χρήστου Αθ. Αγιώτη πιάνει τόπο.

Είναι τόσο ενδελεχής, όσο και διεισδυτική, αφού αναδεικνύει την προσωπικότητα του ανθρώπου συνθετικά, αλλά και αφαιρετικά, ξεδιαλέγοντας μαζί και κάποιες χαρακτηριστικές φράσεις του Βασαρδάνη – εκφάνσεις ενός ζωηρού και περιπαιχτικού πνεύματος. Μια τέτοια φράση επιλέχτηκε και ως μότο του βιβλίου, ένδειξη χαρακτηριστική της γενναίας αυτοσαρκαστικής του έκφρασης: «Ανέχομαι τις αηδίες που γράφω γιατί ξέρω πως είμαι… Μεγαλοφυής!»
Το πλούσιο φωτογραφικό υλικό, τα παραθέματα (ομιλίες, διαλέξεις και ραδιοφωνικές εκπομπές, βιβλία, ποιήματα, δημοσιευμένα άρθρα στον Τύπο), το ευρετήριο ονομάτων, καθώς και η διεξοδική βιβλιογραφία ολοκληρώνουν την παρουσίαση του τόμου, μαρτυρώντας παράλληλα και μια ακαταπόνητη επιστημονική φροντίδα.