Της Λίνας Θωμά
Σε πολλές, μοναχικές κυρίως, πολιτικές διαμαρτυρίες στη Ρωσία, όταν είχε αρχίσει ο πόλεμος, οι διαδηλωτές κρατούσαν ένα άσπρο χαρτί. Η αυστηρή λογοκρισία εμπόδιζε όχι μόνο την ελεύθερη έκφραση της αντίθετης γνώμης, αλλά και την ίδια τη λέξη «πόλεμος» να γραφτεί σε δημόσιο έντυπο ή να ακουστεί. Αντί για αυτή, ο επίσημος όρος «ειδική επιχείρηση» ήταν αρκετός, όπως είδαμε, για να ξεπλύνει την πρόθεση μιας γενοκτονίας. Μια ανάλογη εκδήλωση διαμαρτυρίας χρησιμοποιείται τις μέρες αυτές και στην Κίνα, στις πρόσφατες αντικαθεστωτικές συγκρούσεις. Ένα άσπρο χαρτί δίχως τίποτα γραμμένο επάνω που κρατάει ο διαδηλωτής ψηλά για να το δείξει στους άλλους.
Τι μπορεί να λέει ένα τέτοιο άσπρο χαρτί. Ποιες ανείπωτες λέξεις μπορεί να καταθέσει. Είναι κενό, ένα τίποτα, ένα περιεχόμενο άδειο. Ένας καμβάς αζωγράφιστος, όπου έρχεται ελεύθερα η φαντασία να τον γεμίσει, να τον θρέψει ένα όνειρο βουβό. Ή τίποτε από αυτά: Ένα χαρτί τόσο αδειανό που μπορεί να τα χωρέσει όλα. Δεν κάνει διάκριση στα λόγια του ενός ή του άλλου, δεν καθοδηγεί, δεν καταθέτει, δεν προτείνει. Κάνει την άρνηση έμφαση, την απόλυτη άρνηση που επικοινωνεί στο άλλο άκρο της με μια κατάφαση ανυποχώρητη και πληγωμένη. Μέσα από την χαμένη εικόνα του, δείχνει τον πόνο. Το παράπονο εκείνου που δεν μπορεί να μιλήσει και να εκφραστεί. Μια ειρωνική ευθυγράμμιση με τον καθεστωτικό νόμο.
Να λοιπόν που ακολουθώ τις εντολές σας κατά γράμμα – εν τη απουσία του γράμματος. Σωπαίνω και δεν εκφράζομαι, δεν εκθέτω τη διαμαρτυρία μου και δεν τη βάζω σε λόγια. Σωπαίνω υποταγμένα, όπως μου υποδείξατε, και δεν μιλώ. Πρέπει, λοιπόν, να τιμωρηθώ και γι’ αυτό ακόμα;
Αλλά μια υπακοή τόσο πιστή είναι μια υπακοή ανυπότακτη. Όταν ευθυγραμμίζεσαι τόσο απροκάλυπτα με το επιβαλλόμενο, εκθέτεις ταυτόχρονα και τον ίδιο τον μηχανισμό της απαγόρευσης, παρουσιάζοντας τις απίθανες διαστάσεις του, το μέγεθος και το είδος του παραλόγου. Κάνεις παντιέρα το σκηνικό και περνάς από τα έξω προς τα μέσα, από την ίδια τη σκηνή στο παρασκήνιο, φωτίζοντας τις μυστικές του εισόδους, τα εργαλεία και τα μέσα που στηρίζουν το σκηνικό. Διότι οι δικτατορίες έχουν ανάγκη απόλυτη από ένα σκηνικό. Είναι το σκηνικό που καλύπτει την πραγματικότητα, το προσωπείο που αντικαθιστά το πρόσωπο, το πρόσχημα της δικαιολογίας για τη χρήση και την κατάχρηση της βίας που ασκούν.
Μέσα από μια τέτοια δικαιολογία του αδικαιολόγητου, ο ψευδεπίγραφος προπαγανδιστικός λόγος έρχεται να αντικαταστήσει την αλήθεια, διαστρεβλώνοντας κάθε της έκφραση, παγιδεύοντας την ελεύθερη ενημέρωση, φράζοντας τις μικρές αναπνοές της ελευθερίας. Και χρειάζεται μια πλατιά αναπνοή για να εκφράσεις τις απόψεις σου. Μια άλλη τόσο μεγάλη ανάσα να τις βροντοφωνάξεις. Τα δικτατορικά καθεστώτα, τύπου Ρωσίας ή Κίνας, δεν αφήνουν περιθώρια σε αυτό. Γι’ αυτόν τον λόγο και όσοι διαμαρτύρονται ενάντιά τους κρατούν την αναπνοή τους σιωπηλά: Η σιωπή γίνεται έτσι η πιο δυνατή φωνή τους.
Είναι μια φωνή που δεν λυγίζει ούτε σπάζει, αλλά οδηγεί σε εκείνο που γνωρίζουν όλοι, στον πυρήνα της αλήθειας που βιώνουν καθημερινά. Στην αδέκαστη μεγάλη και παραλυτική αλήθεια, τόσο ανυπόφορη όσο και ανείπωτη, τόσο βαριά όσο και η σιωπή. Το άσπρο χαρτί που κρατούνε γίνεται μ’ αυτόν τον τρόπο ο σιωπηλός μάρτυρας εκείνου που λείπει. Αν στον λόγο του άλλου μπορείς να αντιπαραθέσεις τον αντίλογό σου, τι να απαντήσεις σε ένα άδειο χαρτί; Πώς να διαχειριστείς την αόρατη δύναμή του που σε ξεπερνάει;
Κάτι ξέρει η αστυνομία στη Ρωσία που τρέχει και τους συλλαμβάνει.