Το αλάτι της γης και του ανθρώπου – Μουσείο Άλατος στο Mεσολόγγι

Της Αναστασίας Βελέντζα

Το αλάτι έχει αποτελέσει βασικό στοιχείο της ιστορικής εξέλιξης και κατέχει σημαντική θέση στη ζωή του ανθρώπου. Η σημασία του αλατιού είναι μεγάλη στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, όχι μόνο ως βελτιωτικό της γεύσης των τροφών, αλλά και για την υγεία, στις καθημερινές συνήθειες, ως μέσο συντήρησης, ως φυσικό καθαριστικό, ως βασικό συστατικό για την προσωπική φροντίδα, ως οικονομικό αγαθό, στη θρησκεία και στις παραδόσεις μας.
Το Μεσολόγγι, η Ιερά πόλις, όπως έχει αποκληθεί, και έχει ταυτιστεί περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ελληνική πόλη με τον Αγώνα του 1821, είναι η μάνα του αλατιού. Από εκεί έφυγαν χιλιάδες τόνοι όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά και για το εξωτερικό. Χρειαζόταν λοιπόν ένα μουσείο αλατιού στη γενέτειρα του.

Μουσείο Άλατος
Στην καρδιά των αλυκών του Μεσολογγίου, στην Τουρλίδα, ένα νησάκι στη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου του Πατραϊκού κόλπου, άνοιξε το 2020, το Μουσείο Αλατιού. Η περιοχή είναι προστατευόμενος βιότοπος του δικτύου Natura 2000, πλούσιος σε ορνιθοπανίδα και κεντρικής πολιτιστικής και οικονομικής σημασίας.
Το θαλασσινό αλάτι συλλέγεται στη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου τουλάχιστον από τον 14ο αιώνα με μια μέθοδο που υπήρχε από την αρχαιότητα. Η περιοχή είναι ένας από τους σημαντικότερους παραγωγούς αλατιού στην Ελλάδα. Το μουσείο δημιουργήθηκε ως προέκταση της «Διέξοδος», ενός πολιτιστικού κέντρου με επίκεντρο την ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά του Μεσολογγίου.

Η ιστορία του κτηρίου
Το μουσείο στεγάζεται σε έναν παλιό κοιτώνα για εργάτες αλατιού στην Τουρλίδα, που οικοδομήθηκε το 1946. Του είχε αποδοθεί η ονομασία «Θάλαμος» διότι χρησίμευε ως χώρος διαμονής των εργατών αλατιού – αλυκάριων, που ερχόταν είτε από το Μεσολόγγι είτε από τα Ιόνια Νησιά για να εργαστούν στην καλλιέργεια και τη συγκομιδή του αλατιού.
Το 1960 πραγματοποιήθηκαν αλλαγές στην παραγωγική διαδικασία του αλατιού λόγω της εκβιομηχάνισης της χώρας και έτσι το κτήριο μετατράπηκε σε αποθήκη άχυρου για την τροφή των αλόγων που «έσερναν» τα βαγονέτα μεταφοράς του άλατος.
Από το 1983 και μετά, εισήχθησαν οι ντιζελομηχανές στην παραγωγή και έτσι αποσύρθηκαν τα άλογα και φυσικά εκλείφθηκε η ανάγκη της στέγασης και αποθήκευσης της τροφής τους. Το κτήριο εγκαταλείφθηκε και το 2010, σε κατάσταση ερειπίου, παραχωρήθηκε από τον Δήμο Μεσολογγίου στη «Διέξοδο», με σκοπό την ίδρυση και λειτουργία του πρώτου Μουσείου Άλατος στη χώρα.
Το 2018, που άρχισε να σταθεροποιείται η οικονομία της χώρας, από την οικονομική κρίση, η «Διέξοδος» ξεκίνησε τις εργασίες και τον Σεπτέμβριο του 2020 ολοκλήρωσε τη δημιουργία του πρώτου και μοναδικού Μουσείο Άλατος στην Ελλάδα.

Η συνεισφορά του Μουσείου
Το μουσείο αφηγείται την ιστορία του αλατιού και της παραγωγής του στην περιοχή. Σκοπός του είναι να διατηρήσει και να ανακτήσει τις παραδοσιακές δεξιότητες, να προωθήσει τον οικοτουρισμό και να δείξει πώς το αλάτι είχε και έχει τρομερή επίδραση στην ανθρώπινη δραστηριότητα, συμπεριλαμβανομένης της γλώσσας, της τέχνης, της εργασίας, της ιστορίας και του περιβάλλοντος. Το μουσείο φιλοξενεί μια ποικιλία εκπαιδευτικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων για να φέρει κοντά την κοινότητα του Μεσολογγίου και να καλλιεργήσει μια κοινή αίσθηση ιστορίας, βιομηχανικής κληρονομιάς και περιβαλλοντικής βιωσιμότητας.

Αίθουσες και υπαίθρια εκθέματα
Στο μουσείο ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να μάθει οτιδήποτε σχετίζεται με το αλάτι από την πρώτη εμφάνισή του στον πλανήτη μέχρι τις μέρες μας. Τη σχέση του με την οικονομία, την υγεία, τη γεωργία, την κτηνοτροφία, το περιβάλλον, τον τουρισμό και τη θρησκεία. Να γνωρίσει τα είδη των αλατιών, την ποικιλία των χρωμάτων και της κοκκομετρίας τους και μάθει για τις 14.000 χρήσεις του.
Να πληροφορηθεί για τις ενεργείς και εγκαταλελειμμένες αλυκές όλης της χώρας. Για την ιστορία της Άσπρης Αλυκής, της Αλυκής Τουρλίδας, αλλά και για την ιστορία της Μαύρης Αλυκής, καθώς και εκείνης της Σκοποβολής που λειτουργούσαν στο Μεσολόγγι μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1930.
Να δει έργα τέχνης καλλιτεχνών εμπνευσμένων από το αλάτι, αλλά και τη μοναδική, γνωστή στην Ελλάδα, συλλογή 1500 αλατιερών που χρονολογούνται από τον 19ο αιώνα μέχρι τις μέρες μας.
Να παρακολουθήσει από κοντά τη διαδικασία καλλιέργειας και παραγωγής του αλατιού και τα παλιά μηχανήματα συγκομιδής του και τέλος από τον περιβάλλοντα χώρο του Μουσείου να απολαύσει τη μαγεία της λιμνοθάλασσας και τη ζωή των εκατοντάδων σπάνιων πτηνών που ενδημούν στον εξαιρετικό υδροβιότοπο της.

Βραβείο Μουσείου Portimão 2024
Πρόσφατα λοιπόν, στον φετινό 47ο διαγωνισμό του Ευρωπαϊκού Μουσείου της χρονιάς που διοργανώνει το European Museum Forum, που υπάγεται στο Συμβούλιο της Ευρώπης, το Μουσείο έλαβε το βραβείο του Μουσείου Portimão 2024 για την Υποδοχή και τη Συμπερίληψη του κοινού («The Portimão Museum Prize for Welcoming, Inclusion and Belonging»).
Πρόκειται για μια από τις σημαντικότερες διακρίσεις που απονέμεται κάθε χρόνο, σε πρωτοποριακά μουσεία νέας γενιάς και σε μουσεία που ιδρύθηκαν ή εξελίχθηκαν την τελευταία πενταετία, με αποτέλεσμα να συμβάλλουν ουσιαστικά στην ενίσχυση και πρόοδο της κοινωνίας και στην προσέλκυση επισκεπτών μέσω καινοτόμων, δημιουργικών και εξωστρεφών προσεγγίσεων.
Η αξία του βραβείου είναι ακόμη μεγαλύτερη, όταν συνεκτιμηθεί το γεγονός ότι για τη διεκδίκησή του συμμετείχαν, έπειτα από επιλογή ειδικών αξιολογητών, 50 μουσεία από 29 ευρωπαϊκές χώρες με πολύ υψηλές προδιαγραφές από πλευράς τεχνολογίας, έκτασης, προσωπικού και οικονομικών δεδομένων.