Άρθρα

Tίποτα δεν αλλάζει σ΄ αυτό τον πολιτισμένο κόσμο

Του Γιάννη Πολυμενίδη*

Όλοι είδαμε και διαβάσαμε τις τελευταίες μέρες, για το τι συμβαίνει στην Αμερική και ειδικότερα στη Νέα Υόρκη με τους χιλιάδες νεκρούς από την πανδημία του covid-19 και τους ομαδικούς τάφους που ανοίγουν στο νησί Hart. Όσοι διαβάσανε και τα ξένα σάιτ, θα είδανε και έναν περίεργο όρο με το όνομα “potter’s field” για αυτούς τους ομαδικούς τάφους. Τι είναι όμως αυτός ο όρος, από πού προέρχεται και πότε χρησιμοποιείται?
Ο όρος potter’s field (το χωράφι του αγγειοπλάστη) έχει επικρατήσει, σχεδόν σε όλο τον κόσμο και αναφέρεται σε ένα κοινό – μαζικό τάφο, ο οποίος προορίζονταν για φτωχούς, ξένους ή και εγκληματίες.

Ο όρος προέρχεται από αναφορά του Ματθαίου στη Καινή Διαθήκη. Συγκεκριμένα, ο Ιούδας αφού προδωσε τον Χριστό και μετά το μετάνοιωσε, πήγε στους εβραίους αρχιερείς του ναού και τους επέστρεψε τα τριάνρα αργύρια. Οι αρχιερείς, μη θέλοντας να κρατήσουν τα αργύρια, επειδή ήταν τίμημα αίματος, αποφάσισαν να τα διαθέσουν στην αγορά ενός χώρου, που θα προορίζονταν για την ταφή των ξένων και μη χριστιανών. Γι’ αυτό το λόγο, αυτή η περιοχή ονομάστηκε Akeldama, στην κοιλάδα του Hinnom, που σημαίνει στα Αραμαικά ο χώρος του αίματος. Στην περιοχή αυτή, πριν λειτουργήσει ως χώρος ταφής, βγάζανε πηλό οι αγγειοπλάστες (potters). Μετά την εξόρυξη του πηλού, ο χώρος είχε μείνει αχρησιμοποίητος και αρκετά κατάλληλος για μαζική ταφή, με όλη την εκσκαφή που είχε γίνει . Με αυτό τον τρόπο, ο όρος potter’s field, παρέμεινε να σημαίνει ένα μαζικό – κοινό χώρο ταφής, που κυρίως προορίζονταν για τους φτωχούς και όσους δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα για μια αξιοπρεπή ταφή. Στις περιόδους των πανδημιών, από τον μεσαίωνα, μέχρι και τον 18ο αιώνα, ενταφιάστηκαν σε αυτούς τους χώρους, πολλές χιλιάδες άνθρωποι.

Τέτοιοι χώροι υπήρχαν μέχρι και τον 19ο αιώνα, μέχρι που δημιουργήθηκαν, σε όλο τον δυτικό κόσμο, τα νέα κοιμητήρια, έξω από τις πόλεις, με σκοπό όλοι να έχουν μια αξιοπρεπή, ανθρώπινη, ατομική ταφή. Πολλοί χώροι σαν αυτούς, που βρίσκονταν μέσα στις πόλεις, μετά την απομάκρυνσή τους, μετατράπηκαν σε αστικά πάρκα. Η πόλη της Νέας Υόρκης είχε προηγουμένως potter’s field στο σημερινό πάρκο Washington Square, το Madison Square Park και το πάρκο Bryant Park. Το έργο ανακαίνισης 2009 – 2013 της πλατείας της Ουάσιγκτον εντόπισε αρκετούς ανέπαφους τάφους καθώς και μια επιτύμβια στήλη του 1799, για ένα θύμα της επιδημίας του κίτρινου πυρετού.
Αυτό όμως, ακόμη και στη σημερινή εποχή συμβαίνει σε κάποιες δύσκολες περιόδους. Στην σημερινή πανδημία του covid-19 που εξαπλώθηκε σε όλο σχεδόν τον κόσμο, η Νέα Υόρκη πλήρωσε το μεγαλύτερο τίμημα. Με δεδομένα της 10-04-2020 η Νέα Υόρκη είχε 159.937 καταγεγραμμένα κρούσματα περισσότερα από κάθε χώρα, εκ των οποίων 7.000 κατέληξαν. Οι απαιτήσεις σε ταφή αυξήθηκαν, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει δυνατότητα εξυπηρέτησης των αναγκών. Σε συνδυασμό με το ότι η Νέα Υόρκη είναι η μεγαλούπολη με το μεγαλύτερο αριθμό αστέγων στον κόσμο και το ποσοστό της φτώχειας να ανεβαίνει συνέχεια, ήταν μοιραίο ο δήμος να επιστρέψει στην πρακτική των potter’s field στο νησί Hart.
Το νησί Hart της Νέας Υόρκης φιλοξενεί ένα εκατομμύριο νεκρούς, οι περισσότεροι άγνωστοι. Μέχρι και σήμερα, κάθε χρόνο ενταφιάζονται πάνω από 1.000 νεκροί που μένουν στα αζήτητα.

Σε όλο τον κόσμο, υπάρχει το θέμα του τρόπου αντιμετώπισης των νεκρών που δεν έχουν κανέναν να τους φροντίσει. Είναι αυτοί που δεν αναγνωρίζονται, άγνωστοι, που παραμένουν στα αζήτητα. Είναι μετανάστες, άστεγοι, ταξιδιώτες που έτυχε να πεθάνουν μακριά από το σπίτι τους, νεκρά έμβρυα και ηλικιωμένοι που χρεοκοπούνε και μένουν χωρίς φροντίδα στο τέλος της ζωής τους.
Για περισσότερο από έναν αιώνα στη Νέα Υόρκη, αυτός ο πληθυσμός των νεκρών έχει εξοβελιστεί πολλά μίλια μακριά από την πόλη, στο Long Island Sound.
Δύσκολο να το επισκεφθεί καινείς και είναι σχεδόν αθέατο από τους Νεουορκέζους. Το νησί Hart είναι σχεδόν κρυμμένο, παρά το περίπου ένα εκατομμύριο ανθρώπους που έχουν ταφεί στη γη του.
Ο δημόσιος αυτός χώρος ταφής, δημιουργήθηκε το 1869 σε ένα νησί που είχε χρησιμοποιηθεί κατά καιρούς για πράγματα που ήταν απαραίτητα για τη πόλη, αλλά δεν ήθελε να βλέπει και τα έκρυβε: ένα άσυλο για ψυχοπαθείς, ένα πτωχοκομείο, ένα σανατόριο για φυματικούς, ένα αναμορφωτήριο ανηλίκων, μια πυραυλική βάση. Κάποια ερειπωμένα κτίρια στέκουν ακόμη όρθια, για να υπενθυμίζουν αυτή την ιστορία.

Απλά φέρετρα από πεύκο, τοποθετούνται σε τάφρους, σε τρεις σειρές σε βάθος. Ορισμένα φέρετρα έχουν ονόματα, τα περισσότερα όμως απλά αριθμούς.
Όταν γεμίζουν οι τάφροι – με περίπου 150 έως 162 ενήλικες ή 1.000 βρέφη ή έμβρυα – ο χώρος σημαδεύεται με μια τσιμεντένια πλάκα ή ακόμη με ένα απλό πλαστικό σωλήνα. Ότι ξέρουμε για την μνήμη που παράγουν οι χώροι ταφής, εδώ πρέπει να το ξεχάσουμε.

Στο νησί Hart λοιπόν, άρχισαν να κατασκευάζουν και πάλι χωράφια του αγγειοπλάστη (potter’s field). Οι νεκροί σε πρόχειρα φέρετρα στοιβάζονται κατά δεκάδες, χωρίς χαρακτηριστικά ταφής και με πλήρη απώλεια μνήμης των νεκρών.
Η αξιοπρεπής ταφή που εδραίωσαν τα κοιμητήρια του 19ου αιώνα, καταστρέφεται και πάλι στη σύγχρονη κοινωνία. Η σύγχρονη εξελιγμένη και πολιτισμένη κοινωνία, δεν είναι ικανή να θρέψει όλους τους ανθρώπους, να τους περιθάλψει υγειονομικά, αλλά και να τους παρέχει ένα αξιοπρεπές τέλος στη ζωή τους. Οι ανισότητες που υπάρχουν ακλόνητες στη ζωή, συνεχίζονται και μετά τον θάνατο .
Οι δύο φωτογραφίες έχουν τραβηχτεί με διαφορά 130 χρόνων. Η πρώτη είναι του 1890 και η δεύτερη σημερινή, του 2020, αλλά και οι δύο από το νησί Hart της Νέας Υόρκης.
Όλα είναι ίδια και τίποτα δεν αλλάζει, σ’ αυτόν τον πολιτισμένο κόσμο.

*Ο Γιάννης Πολυμενίδης είναι τοπογράφος μηχ. – υποψ. διδάκτορας Πολεοδομίας Χωροταξίας, αν. διευθυντής κοιμητηρίων Δήμου Βόλου

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το