Άρθρα

«Τη θάλασσα, τη θάλασσα, ποιος θα μπορέσει να την εξαντλήσει»*

MY SEA

Της Χρύσας Δραντάκη**

Ένα φτερωτό ον, ως άγγελος ή ως ερωτιδέας, ο «Καιρός», το ανάγλυφο του γλύπτη Λύσιππου (4ος αι. π.Χ.), μια αλληγορία που δηλώνει την ιδανική στιγμή δράσης ως μέγιστη ευκαιρία, αυτή η εικόνα μου ήρθε στο νου όταν αντίκρισα για πρώτη φορά το χώρο που μας διατέθηκε στην αρχή του θαυμάσιου βολιώτικου περιπάτου για να προετοιμαστεί και να παρουσιαστεί η παρούσα έκθεση σε ελάχιστο χρονικό διάστημα.

Το θέμα της έκθεσης; τι άλλο θα μπορούσε να ήταν παρά η ίδια η θέα που προσφέρει ο εκθεσιακός χώρος: η θάλασσα, η θάλασσα της πόλης, αλλά και η θάλασσα γενικότερα και η θάλασσα του καθενός, η θάλασσα μέσα μας, γύρω μας, οι όψεις της, η ιδέα για να «…ξεδιπλώνεις τη θάλασσα…» (Ο.Ε.), την «…ακύμαντη, γαλάζια θάλασσα…» (Γ.Σ.) ή την «…βαθιά και ανεξερεύνητη…» (Γ.Σ.), τον «…πόντο, τον γλαυκό και ατελεύτητο…» (Ο.Ε.), να διεισδύσεις στον «ομφαλό της θάλασσας…» (Ο.Ε.), στα «…μυστικά της θάλασσας (που) ξεχνιούνται στ’ ακρογιάλια…» (Γ.Σ.), με τη ματιά και τα μέσα των καλλιτεχνών έμπλεων του ποιητικού λόγου “Θάλασσα θάλασσα/στο νου στην ψυχή και στις φλέβες μας θάλασσα» (Γ.Ρ.). (Σημ.1).

Κοινωνοί αυτής της ιδέας-πρότασης οι επιλεγμένοι καλλιτέχνες, των οποίων η πορεία της καλλιτεχνικής τους δημιουργίας άφηνε να διαφανεί η διαχείριση της πολλαπλότητας του θέματος. Καλλιτέχνες του Βόλου και Βολιώτες της διασποράς από το Λονδίνο, το Παρίσι, το Σαν Φρανσίσκο, καλλιτέχνες επίσης της γειτονικής Λάρισας και ειδικά προσκεκλημένη η Κύπρια εικαστικός, της οποίας το έργο, που ανακαλύψαμε στην πρόσφατη Art Athina, έδινε μια δραματικά επίκαιρη άποψη της θάλασσας.

Οι συνευρέσεις των συμμετεχόντων στον ίδιο το χώρο έδωσε την ευκαιρία ενός δημιουργικού διαλόγου που προκάλεσε τον ενθουσιασμό και την επιτυχία που επακολούθησε. Ένας διάλογος που ξεκίνησε από τον αρχικό τίτλο με το ομόηχο see/sea και τις παραλλαγές του, για να καταλήξει, ως αρχή και τέλος, στο χρώμα της θάλασσας «…ένα σεντόνι βουτηγμένο στο λουλάκι, απλωμένο σαν τη θάλασσα…» (Γ.Σ.), το μπλε ή τα διαφορετικά μπλε της, εστιάζοντας στο μπλε ουλτραμαρίν και ειδικότερα στο «επώνυμο» IKB, (International Klein Bleu) όπως το ονόμασε ένας από τους πρωταγωνιστές της μεταπολεμικής πρωτοπορίας, ο Γάλλος καλλιτέχνης Yves Klein (1928-1962). Η επεξεργασία και ο συμβολισμός του χρώματος, που για τον ίδιο απέδιδε τη διαλεκτική μεταξύ ύλης και πνεύματος, του φυσικού και του πνευματικού, του χρόνου και του απείρου, διήγειρε τη συζήτηση δίνοντας την αφορμή για πολλές άλλες διαστάσεις και ιδίως για μια ιστορική αναφορά του χρώματος έτσι όπως διεξοδικά αναλύει ο Γάλλος ιστορικός Michel Pastoureau (Επίμετρο Α).

Ο διάλογος περί του μπλε χρώματος απέδωσε ερεθίσματα και προσδιορισμούς για την οριστικοποίηση του θέματος της θάλασσας, που συνοδευμένη με το κτητικό «μου» – «η θάλασσα ΜΟΥ/MY sea» – μεταφέρει την προσωπική θέαση και «σκοπιά» του κάθε δημιουργού, «σκοπιά» που παραπέμπει, σύμφωνα με τη «συμβολική αλληλεπίδραση» σε ένα σύστημα συμβόλων και αναφορών μέσα από το οποίο τακτοποιούνται οι εντυπώσεις επιλεγμένων καταστάσεων, πραγμάτων και γεγονότων για να καταλήξουν και να ταυτιστούν με μια «ερμηνεία της κατάστασης» και επομένως να επηρεάσουν τη μορφοποίησή της. Με αυτήν την προβληματική δίνεται το θέμα ως πολυεπίπεδη έννοια, ως θάλασσα του καθενός μέσα από τις πολλαπλές εκφάνσεις της, τη δελεαστική ζωγραφικότητα, τους συμβολισμούς, τις μνήμες, τις συνειρμικές διαστάσεις και βιώματα, την πατριδογνωσιακή της προσέγγιση, έως τη δραματική επικαιρότητά της και τέλος μέσα από τις πολυάριθμες ποιητικές και λογοτεχνικές αναφορές. Η ελκυστική διαχρονικότητα του θέματος προτρέπει τους καλλιτέχνες να ανατρέξουν από την εποχή των μύθων, στην πορεία της ιστορίας έως τους σύγχρονους συμβολισμούς, εκδοχές και ερμηνείες (Επίμετρο Β).

Η θάλασσα λοιπόν αναπαραστατικά ή αφαιρετικά δοσμένη στις διαφορετικές στιγμές της, ή και νοητικά, εννοιολογικά και συμβολικά διαμέσου βιωματικών, συνειρμικών αναφορών, αλλά και άλλων προσωπικών προτάσεων, γίνεται το θέμα-πρόφαση εικαστικής έρευνας με ποικιλία εκφραστικών μέσων και τάσεων από τους επιλεγμένους καλλιτέχνες.

Στην εποχή των μύθων ανατρέχει η έμπνευση τριών καλλιτεχνών: της Λουίζας ΝτεΜιντ-Ζαχαρέα με την αφαιρετική και ρυθμική φόρμα της Ωκεανίδας «Ευρυνόμης», της συμβολικής αναφοράς με τη μορφή του εύθραυστου «Ιππόκαμπου», του μυθικού αλόγου με ουρά ψαριού του Ποσειδώνα, στη δημιουργία της Ευγενίας – Αλάνα Μητσανά, ενώ με φωτεινές λέξεις – τα πολλά επίθετα της θάλασσας του Ορφικού Ύμνου της Τηθύος – αποδίδεται η έννοια της στο έργο του Παναγιώτη Δραντάκη. Από τη δύναμη του λόγου και της ποίησης αντλεί την έμπνευσή της η Σμαράγδα Γαρόφλου. Από την ιστορία και τον πολιτισμό γενικότερα με σύμβολα αρχέγονα προτείνεται το ολικό έργο – δοξαστικό της ελληνικής γης και θάλασσας, «…χώμα τριγυρισμένο θάλασσα…» (Ο.Ε.) ως άλλη πατριδογνωσία του Ιωακείμ Μιναρετζόπουλου, με μυθικά και ιστορικά καράβια ως λάβαρα απεικονίζεται η θάλασσα στο τετράπτυχο του Κώστα Μπομπού, ενώ τα υφάσματα της Πηνελόπης, πλήρη εικαστικών ευρημάτων, διαφορετικών τεχνικών και συμβόλων αποτυπώνει στο τρίπτυχό της η Ιφιγένεια Σδούκου. Στη μορφολογία της θάλασσας, στον κόσμο και τις μορφές του βυθού της, αναφέρονται, άλλοτε πιο παραστατικά, όπως στα πρωτότυπης τεχνικής και χρωματικής άποψης έργα της Κλειώς Παπαϊωάννου, ή με έμφαση στην υλικότητα πλάθονται οι μορφές του βυθού της Μάγκυ Χούρυ, ή και πιο αφαιρετικά επίσης, με προτίμηση όμως στη γραμμικότητα και χρωματική απόδοση του βυθού αποτυπώνονται στο τρίπτυχο της Κατερίνας Κασσαβέτη, ενώ μέσα από μια μεταφορά της λέξης θάλασσα στο χώρο του υποσυνείδητου δομείται η σύνθεση του Κρίτωνα Παπαδόπουλου, για να ολοκληρωθεί εντέλει η προσωπική θαλασσινή μορφολογία με το πολύπτυχο από τους 6 κύκλους – πλανήτες, όπως φαντάζεται η Βιβή Τσιόγκα τις δικές της εσωτερικές θάλασσες. Στο εσώτερο σώμα της, στο μέσα της, μεταφορικά και βιολογικά ιδωμένο, ενσκήπτουν με τη λεπτότητα και τη συγγένεια του ύφους τους η Κατερίνα Διακομή με την υπαρξιακή αποτύπωση μορφών της και η Μαργαρίτα Δουλκέρογλου με τις γενεσιουργές σπείρες της αρχής και του τέλους.

Σε τόπους και χρόνους της μνήμης αναφέρονται τα έργα του Δημήτρη Μοράρου με τις αναβιώσεις αγαπημένων μορφών της πόλης, της Έρικας Γκουτενσβάγκερ με την απεικόνιση των γεύσεων κοντά στη θάλασσα των παιδικών χρόνων, στο στιγμιότυπο περισυλλογής κοντά στη θάλασσα της Δέσποινας Καφενταράκη, στις επιλεκτικές εικόνες απάνεμων λιμανιών της Μάγδας Αστέρη και στο συμβάν, ως θεατρικό σκηνικό της Ιωάννας Τερλίδου με την παιδικότητα και το ονειρικό ύφος. Οι συνειρμοί που συνδέουν με ανθρώπους και καταστάσεις της θάλασσας διαφαίνονται στα έργα του Βαγγέλη Βλαχοδήμου με την απουσία-παρουσία των ανθρώπων της θάλασσας στο χωροχρόνο της πόλης, όπως και στην πάλη και τη δραματική «λίγο μετά» στιγμή στο έργο του Δημοσθένη Προδρόμου, ενώ διαφυγή και επιθυμία εκφράζουν τα 3 έργα της Δήμητρας Εξάρχου. Στο χώρο των στιγμών της θάλασσας από τα παραμύθια ανατρέχει το έργο του Σταμάτη Λάσκου, ενώ αφιερωματικό στο μεγάλο Ιάπωνα Hokusai και στο ποικίλο δέος που προκαλεί είναι το έργο της Βάντας Μαυροειδή και ανάλογο αφιέρωμα στον Yves Klein, αποδίδουν οι πειραματισμοί με τα αποτυπώματα κολυμβητών της Καλυψώς Παπαδοπούλου. Εικόνες νατουραλισμού, πλήρεις προσωπικών ευρημάτων και ερεισμάτων είναι η ομαδική ποικιλόμορφη αποτύπωση «πορτρέτων» της θάλασσας της Νεκταρίας Γιακμογλίδου, το δίπτυχο με τους παντοειδείς κυματισμούς της Βούλας Πριοβόλου, η διφορούμενη νοημάτων τονική απόδοση της βύθισης του Νίκου Ποδιά, οι «ματιές» μέσα από τα φινιστρίνια πλοίου όψεων συμπλεόντων καραβιών στην κατασκευή της Ζωής Σεϊτάνη, η επιλεκτική θέα στην ακουαρέλα της Φιόνας Αθανασάκη και τέλος στο επιλεκτικό κολλάζ στιγμιότυπων κολυμβητών στο βυθό της θάλασσας που διαβλέπει αποτυπώνοντας φωτογραφικά ο Ελευθέριος Πλαβός. Με στοιχεία και μορφές που περιβάλλουν και συνυφαίνονται με τη θάλασσα συνδέονται τα έργα τριών καλλιτεχνών διαφορετικών εκφραστικών μέσων, όπως το τοπίο με τους πελαγίσιους ανεμόμυλους της Κερασίας Ντάτσιου, η «συνομιλία» με τα βράχια, τη θάλασσα, τα χρώματα και την ανθρώπινη υπόσταση που αποτυπώνονται στη βιντεοσκοπημένη δράση της Κατερίνας Σαμαρά, ενώ τα διαφορετικά εποχιακά «πρόσωπα» της θάλασσας και της ανθρώπινης παρουσίας σε κοινωνιολογική σχέση με αυτήν καταγράφει η κάμερα της Ζωής Σκυργάννη. Τη θάλασσα που ενώνει, που συμφιλιώνει με τον άλλο ή το άλλο και το Εγώ, ονειρεύεται αποδίδοντας ζωγραφικά ο Νίκος Σίσκος. Στην επικαιρότητα αναφέρεται η εικαστική εγκατάσταση με ποιητική αναφορά της Κλίτσας Αντωνίου και μάλιστα στη δραματική της «…μεταναστευτικής εμπειρίας του ατόμου και στην καταστροφική και αποσταθεροποιητική δύναμή της…».

Επίσης στην επικαιρότητα των ημερών, την πολιτική αυτή τη φορά, και με αίσθηση αγωνίας αποδίδεται η εικαστική παρέμβαση στον απέναντι τοίχο του εκθεσιακού χώρου του Σταμάτη Παπαδήμου.

Με ένα έργο που θα μπορούσε να θεωρηθεί «εκτός θέματος» κλείνουμε τη σύντομη περιγραφή των καλλιτεχνικών έργων, αυτό της απεικόνισης της Παναγίας, βυζαντινής τεχνοτροπίας από τον Γιώργο Κουρκούβελο, που μας συνδέει ωστόσο, κατά τον καλλιτέχνη, με την Παναγία των ναυτικών και των ανθρώπων της θάλασσας γενικότερα.

Πολύ διαφορετικές αφηγήσεις και με διαφορετικούς εκφραστικούς τρόπους – ως απαραίτητη προϋπόθεση της επιλογής των καλλιτεχνών – από την υποκειμενική καταγραφή και βιογραφική αφήγηση, έως τη μυθολογική ή ιστορική και την παντοειδή εικαστική αποτύπωση, επιχείρησαν να αποδώσουν οι συμμετέχοντες με τον πλούτο και την ποικιλομορφία των τεχνικών, για να αναπαραστήσουν και να αποκαλύψουν τις πτυχές του θέματος. Ένα θέμα που δίνεται ως ένας «τόπος» και «πραγματικότητα» της πολυμερούς ελληνικής «ετερότητας» των πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων και υπαρξιακών αναγκών κι αξιών.

Ο προσωπικός στοχασμός και η αναζήτηση των δημιουργών, η εκφραστική πολυμορφία και η ποικιλία των προσεγγίσεων, δηλώνουν ένα ζωντανό καλλιτεχνικό παρόν, το οποίο στη διάχυτη αγωνία και ζοφερή ατμόσφαιρα των ημερών, εν μέσω χρόνιας παντοειδούς κρίσης, αντιστέκεται με την πρωτοτυπία και το ήθος της σημερινής εικαστικής έκφρασης.

Για τους λόγους αυτούς και πάντα εντός θέματος, η προγονική ιαχή της «Καθόδου των Μυρίων» του Ξενοφώντα, καθώς και οι ίδιες μεταγενέστερες λογοτεχνικές αναφωνήσεις (βλ. σημ. 2) καθίσταται επίκαιρη παρά ποτέ ως ιαχή σωτηρίας, ελπίδας, ευχής, άφιξης στον ποθούμενο τόπο ή σκοπό: «θάλαττα, θαλαττα»!

Σημ. 1: Όπου (Ο.Ε.), (Γ.Σ.), (Γ.Ρ.) τα ονόματα των ποιητών Οδυσσέα Ελύτη, Γιώργου Σεφέρη, Γιάννη Ρίτσου.

Σημ. 2: η ίδια φράση όπως αναφέρεται στο έργο του Jules Verne «Ταξίδι στο κέντρο της Γης», στον «Οδυσσέα» του James Joys και στο ομότιτλο έργο της Iris Murdoch.

*(Γιώργος Σεφέρης / Μυθιστόρημα, Κ΄[Ανδρομέδα])

** Η κ. Χρύσα Δραντάκη είναι ιστορικός – κοινωνιολόγος Τέχνης, επιμελήτρια της έκθεσης, προϊσταμένη της Διεύθυνσης Πολιτισμού του ΔΟΕΠΑΠ-ΔΗΠΕΘΕ Δήμου Βόλου

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το