Τεράστιο άλμα από Βολιώτη στην πρόληψη του καρκίνου

Μέθοδο που δεκαπλασιάζει την ακρίβεια της διαγνωστικής απεικόνισης με υπέρηχους και επιτρέπει ακόμη καλύτερες διαγνώσεις σε καρκινοπαθείς, καθιστώντας μελλοντικά περιττές τις βιοψίες, έχει αναπτύξει o δρ Βασίλης Σμπόρος, ο οποίος ζει από χρόνια στη Σκωτία και εργάζεται στο πανεπιστήμιο Heriot-Watt του Εδιμβούργου.
Ο Βολιώτης ερευνητής, που τις τελευταίες ημέρες επισκέφτηκε την Ελλάδα, βρίσκεται σε συζητήσεις με δύο πανεπιστημιακά νοσοκομειακά, της Λάρισας και της Πάτρας για να εξεταστεί η προοπτική διενέργειας κλινικών δοκιμών σε ασθενείς με καρκίνο του προστάτη.

Λίγο πριν επιστρέψει στο Ηνωμένο Βασίλειο, μίλησε για την έρευνα που ηγείται, η οποία εάν τελεσφορήσει, θα φέρει επανάσταση στις διαγνωστικές εφαρμογές των υπερήχων.
Η ανακάλυψη του 52χρονου ερευνητή από τον Βόλο, με διδακτορικό στην Ιατρική Φυσική, ανακοινώθηκε πριν από έναν χρόνο και έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα. Βρετανικά δίκτυα ενημέρωσης, όπως το BBC, στα ρεπορτάζ τους αναφέρθηκαν «σε μία από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις των τελευταίων εξήντα ετών στους υπέρηχους».
«Αφότου ειπώθηκε αυτό, κάθισα και σκέφτηκα αρκετά πράγματα. Πιστεύω ότι κάτι που έκανε μεγάλη εντύπωση στον Άγγλο δημοσιογράφο, ήταν όταν εξήγησα ότι στο μέλλον θα εξετάζουμε το ανθρώπινο σώμα σαν να το βλέπουμε από μέσα με μικροσκόπιο. Η τεχνολογία μας, σου δίνει μια πρώτη ιδέα το πώς μπορεί να δουλέψει αυτό και είμαι βέβαιος ότι στο μέλλον θα υπάρξουνε τεχνολογίες τέτοιες», εξομολογήθηκε ο κ. Σμπόρος, που πρόσθεσε: «Πάνω από το 20% των εξετάσεων που κάνουμε με απεικονιστικές μεθόδους, π.χ. τομογραφίες, είναι με τη χρήση υπέρηχων. Κι αυτό καταδεικνύει τη μεγάλη θέση που κατέχουν οι υπέρηχει σε κάθε σύστημα υγείας. Ξεκινώντας από εγκυμοσύνες ή πέτρες στο νεφρό, καταλήγουμε να έχουμε ένα διαγνοστικό παράθυρο, εκτός από τον εγκέφαλο ή τους πνεύμονες, σε πάρα πολλά σημεία του σώματος. Εάν εμείς δείξουμε ότι η τεχνική μας δουλεύει, για παράδειγμα στον καρκίνο του προστάτη, το βήμα που έπεται, είναι να πας στον επόμενο καρκίνο. Και υπάρχουν γύρω στους 20-30 καρκίνους που μπορείς να έχεις πρόσβαση με τον υπέρηχο και κατά συνέπεια με την τεχνολογία μας. Πηγαίνοντας ακόμη παραπέρα, η μέθοδός μας μπορεί να εφαρμοστεί και σε άλλους τομείς: Καρδιαγγειακά νοσήματα, προβλήματα με μεταμοσχεύσεις, σε διαβητικούς και άλλα».

Πώς λειτουργεί η μέθοδος
«Η τεχνική μας επικεντρώνεται στο πώς αιματώνεται ο ιστός. Πώς λειτουργεί η κυκλοφορία του αίματος και πως αλλάζει αυτό σε μία ασθένεια. Η μέθοδος δουλεύει με έγχυση σκιαγραφικου που είναι μικροσκοπικές φυσαλίδες, οι οποιές ταξιδεύουν μέσα στα αγγεία όπως τα ερυθρά αιμοσφαίρια. Αυτές οι φυσαλίδες αποτυπώνονται στην οθόνη του υπερηχογράφου και μετά γίνεται η ανάλυση εικόνας με μεγάλη ευκρίνεια, πετυχαίνοντας έως και δέκα φορές καλύτερη διακριτική ικανότητα. Άρα μπορούμε να εντοπίσουμε αλλαγές στην κυκλοφορία του αίματος σε μικροσκοπικό επίπεδο και να δούμε ολόκληρο το αγγειακό δέντρο εκτός των τριχοειδών αγγείων. Και θεωρητικά θα μπορούσαμε να δούμε πολλές μη μεταδοτικές ασθένειες. Πώς θα βελτιώσουμε τη διάγνωση, είναι ακόμη άγνωστο, αλλά εφόσον ξέρουμε ότι κάτι αλλάζει, μπορούμε να βρούμε το τρόπο να το αποτυπώσουμε», εξήγησε ο Βασίλης Σμπόρος για την πρωτοποριακή μέθοδο που εφαρμόζει.
Από την ώρα που η ανακάλυψη του διακεκριμένου φυσικού είδε το φως της δημοσιότητας το περσινό φθινόπωρο, εξασφαλίστηκε χρηματοδότηση για την έναρξη κλινικών μελετών στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο του Εδιμβούργου. Ωστόσο, η εμφάνιση του κορωνοϊού έφερε τα πάνω-κάτω.
«Ελπίζουμε πως μέσα σ’ αυτόν τον χρόνο θα ξεκινούσαμε την κλινική μελέτη. Αυτό ήταν προγραμματισμένο να ξεκινήσει τον Μάρτιο, το διάστημα που ξέσπασε o Covid-19 και «πάγωσε» τη μελέτη μας. Τώρα ελπίζουμε να ξεκινήσουμε μέχρι τα Χριστούγεννα, αφού μόλις προχωρήσει η μελέτη στους ασθενείς, θα εξάγουμε πιο χρήσιμα συμπεράσματα και θα δούμε κατά πού πάμε. Πρέπει να συμπληρώσουμε έναν αριθμό ασθενών ώστε στο τέλος να βγει μια στατιστική, που να μας καθοδηγεί αν η τεχνική μας μπορεί να δουλέψει μόνη της διαγνωστικά, ή σε συνδυασμό με κάποια άλλη, ή εάν μπορεί να μειώσει τις βιοψίες στον προστάτη. Αφού βρούμε ποιό είναι το δυνατό μας σημείο το επόμενο βήμα θα είναι να κοστολογηθεί η διαδικασία. Γιατί πρέπει να ξέρει ένα σύστημα υγείας αν αξίζει να επενδύσει στην τεχονολογία μας. Αμα η μέθοδος δίνει μια χρήσιμη καινούρια πληροφορία συνηθως η απάντηση είναι ναι. Ολα αυτά παίρνουν χρόνο και συνηθως αυτά τα βήματα παίρνουν τουλάχιστον μία δεκαετία. Εντούτοις, ευελπιστώ με τις συνεργασίες που κάνουμε, να μειώσουμε τον χρόνο αναμονής κατά πολύ».

Το πλάνο για κλινικές
μελέτες στην Ελλάδα
Μπορεί στη Σκωτία να μην ξεκίνησε ακόμη η δοκιμαστική εφαρμογή της καινούριας μεθόδου, αλλά ο κ. Βασίλης Σμπόρος αναζητά πρόσφορο έδαφος και στην πατρίδα του. Η πρόσφατη επίσκεψή του στην Ελλάδα γεννά την προοπτική συνεργασίας με τα δύο νοσηλευτικά ιδρύματα της χώρας, ενώ ανοίγει δίαυλο επικοινωνίας με το Ινστιτούτο Βιοχημείας, Βιοφυσικής και Βιοτεχνολογίας του Heriot-Watt, όπου προσφέρει ανελλιπώς τις υπηρεσίες του από τη δεκαετία του 2012 μέχρι σήμερα. «Εκδηλώθηκε ενδιαφέρον από το πανεπιστημιακό νοσοκομείο στη Πάτρα, ενώ ξεκίνησε ήδη συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Δεν ξέρω πού θα καταλήξει όλο αυτό. Όλα είναι υπό συζήτηση. Δεν έχουμε αποφασίσει ακριβώς. Όμως υπάρχει καλή διάθεση και υπάρχει και η υποδομή», δήλωσε ο κ. Σμπόρος, ο οποίος ωστόσο επισήμανε ότι επί του παρόντος δεν είναι δυνατό να τεθεί ακριβές χρονοδιάγραμμα, για το πότε θα μπορούσαν να ξεκινήσουν κλινικές δοκιμές σε ασθενείς με καρκίνο του προστάτη, τη συχνότερη μορφή καρκίνου που πλήττει τον ανδρικό πληθυσμό: «Τώρα γίνονται τα πρώτα βήματα ώστε να δημιουργήσουμε ένα κλίμα, που μπορεί να φέρει χρηματοδότηση, είτε κρατική, είτε από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Για να υπάρξει κάποια εξέλιξη με τα δύο νοσοκομεία, θα πρέπει να οργανώσουμε αρκετά πράγματα με όσους είναι αναμεμειγμένοι σ’ αυτό το project».
Το σημαντικότερο βέβαια έχει να κάνει με το γεγονός ότι η τεχνική που ανέπτυξε, μπορεί να συνδυαστεί με συμβατικούς υπερηχογράφους για την ενίσχυση της απόδοσής τους: «Για να δείξεις κάτι που αξίζει τον κόπο να επενδύσουν οι εταιρίες, παίρνει δεκαετίες γιατί χρειάζεται να προσαρμόσεις τον εξοπλισμό σε μία καινούρια ιδέα και αυτό παίρνει πολύ χρόνο. Το γεγονός ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα ήδη υπάρχοντα μηχανήματα, μας λύνει τα χέρια».

Ελπίδες για μείωση των βιοψιών
Η σπουδαία τεχνολογική εξέλιξη που φέρει την υπογραφή του Βολιώτη διδάκτορα Φυσικής, μπορεί να φέρει ιατρική επανάσταση, αφού πέρα των άλλων, θα καταστήσει περιττή μία βιοψία σε ασθενή με καρκίνο. «Η βιοψία είναι μια επεμβατική μέθοδος, που έχει ρίσκο. Μιλάμε για επιπλοκές στο 1% των ασθενών, όπως η σήψη και η μόλυνση. Πέρα από το γεγονος ότι αυτή η διαδικασία είναι επώδυνη για τον ασθενή, το ρίσκο αυτό αποτελεί πρόβλημα και για το σύστημα υγείας και για τον ασθενή. Κι επίσης, η διαγνωστική ευαισθησία που έχει, δεν είναι πάρα πολύ μεγάλη. Υπάρχουν άνθρωποι που έκαναν βιοψία και ο γιατρός τους είπε πως είναι «καθαροί». Τον επόμενο χρόνο ξανάκαναν και ο γιατρός τους ανακάλυψε ότι νόσησαν. Όμως, τις περισσότερες φορές αυτό σημαίνει ότι υπήρχε και τον προηγούμενο χρόνο» σημειώνει ο ερευνητής του Heriot-Watt. Στη συνέχεια ανέφερε δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα: «Όταν γεννήθηκα, η μητέρα μου δεν έκανε υπέρηχο. Κανείς δεν γνώριζε εάν θα πήγαινε κάτι λάθος ή θα γεννιόμουν με σύνδρομο Down. Ύστερα από μερικά χρόνια, υπήρχε αυτός ο υπέρηχος. Ήταν τεράστιο άλμα. Η θνησιμότητα των βρεφών ελαττώθηκε κατά πολύ. Μια άλλη χαρακτηριστική περίπτωση ήταν με τα παιδιά μου που γεννήθηκαν πριν από δέκα και οκτώ χρόνια αντίστοιχα. Ο υπέρηχος στο πρώτο ήταν διαφορετικός απ’ ότι στο δεύτερο. Το τεστ για το σύνδρομο Down είχε ακρίβεια 85% στο ένα παιδί, ενώ μέσα σε μία διετία βελτιώθηκε τόσο που άγγιζε το 99%. Που σημαίνει ότι δεν χρειαζόταν πια παρακέντηση. Στην παρακέντηση μία στις εκατό μητέρες έχανε το παιδί της. Κάποια στιγμή στο μέλλον, δεν θα χρειάζονται βιοψίες και να βάζεις 12 φορές μια βελόνα, για να βρεις έναν καρκίνο και πάλι να μην έχεις 100% πιθανότητες να εντοπίσεις την ασθένεια. Η δειγματοληψία δεν είναι απ’ όλο το όργανο ή τον ιστό και υπάρχει αρκέτος βαθμός τυχαιότητας. Κοιτόντας πίσω στην Ιστορία μπορείς να φανταστείς πόσο μπορούμε να βελτιώσουμε την ήδη υπάρχουσα τεχνολογία. Σε 30 χρόνια θα είμαστε κάπου αλλού, σίγουρα».

Συνεργασίες και αλληλεπίδραση
Παρότι η κλινική δουλειά δεν έχει ξεκινήσει, αυτό δεν σημαίνει ότι ο Βασίλης Σμπόρος και τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας (δύο Έλληνες και τρεις Βρετανοί) έπαψαν να δουλεύουν εργαστηριακά: «Συνεχίζουμε να αναπτύσσουμε την τεχνολογία που ανακαλύψαμε. Τίποτα δεν είναι τελειωμένο. Από τη στιγμή που δείξαμε κάτι, το οποίο τράβηξε την προσοχή του κόσμου, οφείλουμε να συνεχίσουμε αυτό που κάναμε. Υπάρχει πάντα κάτι που μπορεί να βοηθήσει στην περεταίρω ανάπτυξη της τεχνολογίας μας και που δεν το ξέρουμε. Οι ιδέες δεν στερεύουν και προσπαθούμε να κάνουμε συνεργασίες με συναδέλφους, όπου ο καθένας προσφέρει τις γνώσεις του σε πράγματα που δεν είναι του δικού μου γνωστικού πεδίου. Εγώ είμαι φυσικός ειδικός στους υπέρηχους, αλλά συνεργάζομαι με μαθηματικούς, στατιστικολόγους, ειδικούς στην ανάλυση εικόνας, στην υδροδυναμική και ούτω καθεξής. Αυτή η αλληλοεπίδραση είναι που προχωράει την εξέλιξη της τεχνολογίας και π.χ. χρειάζονται όλα αυτά όταν εξετάζουμε τη ροή του αίματος. Στην αστρονομία έχουν καταφέρει να βελτιώσουν τη διακριτική ικανότητα των εικόνων των τηλεσκοπίων πάνω από 100 φορές. Εχουμε ήδη συνεργαστεί με αστροφυσικούς από τους οποίους πήραμε αρκετές ιδέες για να φτάσουμε εδώ που είμαστε. Ετσι εξετάζουμε άλλες τεχνολογίες που μπορούν να μας βοηθήσουν, όπως η τεχνητή νοημοσύνη που πιστεύουμε είναι το μέλλον της εξατομικευμένης ιατρικής.
Είναι πολύ εύκολο να περιοριστεί κανείς στο γνωστικό του πεδίο και να κάνει έρευνα. Διαφοροποιούμε σε αυτό γιατί προτιμώ να κινούμαι σ’ ένα άγνωστο περιβάλλον και να μαθαίνω καινούρια πράγματα. Πιστεύω ότι αυτό το σκεπτικό οδηγεί σε άλματα της σκεψης και της τεχνολογίας. Για να κάνεις κάτι που δεν ξέρεις, πρέπει να τολμήσεις μια βουτιά στα βαθιά. Το σημείο αναφοράς για μένα ήταν ο καθηγητής μου Γουίλιαμ Νόρμαν Ντίκεν από τα χρόνια που ήμουν φοιτητής. Είναι ο πρωτοπόρος που μετέτρεψε την τεχνολογία των υπερήχων την ζωντανή απεικόνιση που ξέρουμε σήμερα. Με ενέπνευσε να εμπλακώ σε πρότζεκτ για τα οποία δεν ήξερα σχεδόν τίποτε, αλλά κινητοποιούσαν τη φαντασία μου, το οποίο είναι μία ρομμαντική προσέγγιση στην έρευνα, η προσέγγιση που επιτρέπει το ρίσκο και τη βουτιά στο άγνωστο με συναρπαστικές συνέπειες».