Του Κυριάκου Παπαγεωργίου
Δεύτερο Μέρος
Τι λέει περίπου η ιστορία για αυτόν τον τόπο, τον κατασπιλωμένο από την ντροπή και σπαρμένο με τα κορμιά και των δυο παρατάξεων;
Και λέω «περίπου» γιατί η Ιστορία ποτέ δεν είναι ακριβής.
Θα δώσουμε μιαν αδρή εικόνα της σύγκρουσης εκείνης του Ιουλίου του 1947, όταν μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα διαδραματίστηκαν εδώ πάνω αλληλοδιάδοχα γεγονότα που δεν μπορούν να δουν το φως της πραγματικής χροιάς λόγω του θολού ΑΚΟΜΗ – μα φοβάμαι για πάντα – ιστορικού τοπίου.
Τα γεγονότα που θα αφηγηθούμε αποτελούν συγκρητισμό απόψεων, ερμηνειών, ευρημάτων και παρατηρήσεων, μιας συγκρητικής δηλαδή ερμηνείας των δυο αντίπαλων εκδοχών και ιστορικών θέσεων. Είναι διάσπαρτα και ανακατωμένα Τι λένε οι δυο πλευρές:
Η μια πλευρά:
«Η περιοχή των υψωμάτων Ταμπούρι και Γύφτισσα ήταν ο στόχος των κυβερνητικών δυνάμεων. Η επίθεση άρχισε νωρίς τα ξημερώματα της 26ης Ιουλίου με ενέργειες της ΙΙ και της Χ μεραρχίας, μιας εντυπωσιακής δύναμης σε σύγκριση με το μέγεθος των στόχων», αναφέρει το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας.
Οι κυβερνητικές δυνάμεις πέρασαν τον ποταμό Μαρδίτσα και βρέθηκαν αντιμέτωπες με ισχυρές δυνάμεις του ΔΣΕ… «Καθ’ όλην την ημέραν διεξήχθη λυσσώδης αγών που έσχε άσχημη τροπή της επιθέσεως… καθώς δυο λόχοι έπεσαν σε ναρκοπέδιο… και έχασαν όλους τους άνδρες τους»…
Η άλλη πλευρά:
Την ίδια εποχή «δυνάμεις του ΔΣΕ πέτυχαν να ανατρέψουν με διαδοχικές προσβολές τις κυβερνητικές δυνάμεις στα υψώματα Κλέφτης, Γύφτισσα και Ταμπούρι. Οι επιτυχίες του ΔΣΕ οδήγησαν τις κυβερνητικές δυνάμεις σε σύμπτυξη»…
Στις 29 Ιουλίου ο ΔΣΕ ολοκλήρωσε τη δική του αναπροσαρμογή δυνάμεων… «Στην επίμαχη περιοχή, στο Ταμπούρι, έφθασαν σημαντικές δυνάμεις… Το αποτέλεσμα ήταν σκληρές μετωπικές συγκρούσεις. Ο κυβερνητικός στρατός, διαρκώς ενισχυόμενος, εξαπέλυσε πλήθος επιθέσεων ενάντια στα επίμαχα υψώματα της τοποθεσίας… Οι πρώτες πρόοδοι έγιναν στις 30 και 31 Ιουλίου όταν καταλήφθηκαν τα υψώματα του Γκρίμπομαν, και ο Προφήτης Ηλίας της Φούρκας, όπου και υπήρχαν 12 πολυβολεία του ΔΣΕ»…
Το επίσημο Υπουργείο συνομολογεί ότι «η κατάληψις του Γκρίμπομαν και του Προφήτη Ηλία εγένετο κατόπιν σκληροτάτου και αποφασιστικού αγώνος, καθ’ ον διενηργήθησαν υπό των συμμοριτών ισχυραί αντεπιθέσεις, αίτινες υπήρξαν επιτυχείς»…
«Η κατάληψις της ισχυρής τοποθεσίας του υψώματος Ταμπούρι έγινε μετά από πέντε ημέρες σκληρών συγκρούσεων».
Αντιφατικές οι πληροφορίες από την άλλη πλευρά: Κάποια τμήματα του ΔΣΕ θα κινούνταν να καταλάβουν τα υψώματα Ταμπούρι, Γύφτισσα, Πολιάνα και θα χτυπούσαν να καταλάβουν το Κάντσικο… Αν εξετάσουμε τα δρομολόγια και τις συνθήκες που κινήθηκαν για να μη γίνουν αντιληπτά, τον οπλισμό που μεταφέρανε και το αξιόμαχο των τμημάτων διαπιστώνει κανένας: 1/ Τη συστηματική μελέτη και οργάνωση των δρομολογίων κίνησης, 2/ την αντοχή και συνοχή των τμημάτων στην πορεία, 3/ την αφοσίωσή τους στην εκτέλεση της στρατιωτικής αποστολής τους.
Στις επιχειρήσεις αυτές φαίνεται καθαρά η αναμφισβήτητη ικανότητα που έχει ο Δημοκρατικός Στρατός να διεισδύει (είναι σαν αίμα στην αντάρτικη προέλευσή του) μα ακόμη αναδείχνεται τελείως μάστορας της ενεργητικής πεισματάρικης άμυνας…
*
Τώρα ας δούμε μιαν άλλη εκδοχή και συνεπτυγμένη ερμηνεία των γεγονότων που έλαβαν χώρα στο Ταμπούρι.
Γίναμε ωτακουστές αφηγήσεων των επιζώντων κατοίκων του Κεράσοβου που έζησαν τα δραματικά γεγονότα του 1947, τότε δηλαδή που άφησαν έκτυπα τα ίχνη τους οι συγκρούσεις των δυο παρατάξεων επάνω στο Ταμπούρι.
«Ακούστε», μας λέει ο Ντίνος Γκουτούλης, 86 χρόνων από το Κεράσοβο που βρίσκεται στη μέση των δυο φονικών υψωμάτων του Εμφυλίου, του Κλέφτη και του Ταμπουριού, με τον δικό του ουδέτερο και αντικειμενικό λόγο: «Oι αντάρτες που ξέραν τα μέρη σαν την παλάμη τους καθίσαν απάνω στις κορφές κι ελέγχαν τα περάσματα. Μια νύχτα κάποιος καπετάνιος σοφίστηκε να στείλει έναν λόχο από τον Κλέφτη στο Ταμπούρι, για να κοσκινίζει ο ΔΣΕ τη ρότα του Σαραντάπορου που κατείχε ο στρατός. Μέσα στην ίδια νύχτα ο Παστουρμάς – έτσι τον λέγανε, αλλά τον φωνάζανε οι δικοί του καπετάν Δράκο – ξαπόστειλε δεκαοχτώ παλικαράκια, με πολυβόλα, να στρατοπεδέψουν γύρω στην κορυφή σκάβοντας λάκκους, μέσα στους οποίους θα κρυβόντουσαν.
«Κάτω από τη μύτη του εθνικού στρατού τ’ ανταρτόπουλα – νιάνιαρα ακόμα που δεν τάχε κλωσήσει η μάνα τους – κατάφεραν και πέρασαν αθόρυβα και διακριτικά μέσα από τις γραμμές των κυβερνητικών… Την άλλη μέρα ο μέραρχος δίχως να πονηρευτεί, διέταξε ένα τάγμα του εθνικού στρατού, με καλά οπλισμένους φαντάρους, να σκαρφαλώσουν στο ύψωμα Ταμπούρι… Ε, το τι έγινε κανένας δεν τολμάει να το πει. Τα ανήλικα που είχαν ακροβολιστεί στα Φουρκιώτικα ψηλώματα άρχισαν να γαζώνουν. Γάζωναν επί ώρες. Μέχρι που δεν έμεινε ψυχή από το τάγμα. Είχε ολάκερο αφανιστεί από τις ριπές και τα καυτά μολύβια που ξερνούσαν τα πολυβόλα των ταμπουρωμένων ανταρτόπουλων… Η πανωλεθρία του τακτικού στρατού ήταν αυτή που εν μια νυκτί θέρισε θέσεις και αξιώματα. Καθαιρέθηκε ο μέραρχος κι αντικαταστάθηκε από τον Τσακαλώτο.
Μα μήτε κι αυτός κατάφερε να ξεγραπώσει απ’ το Ταμπούρι τις βδέλλες των ανταρτών. Που τους αποκαλούσε συμμορίτες».
Κι ύστερα… ώ ύστερα… ήρθε η ώρα της μεγάλης ανατροπής. Τ’ αεροπλάνα, οδηγημένα από αμερικάνικα χέρια άδειασαν τόνους από βόμβες ναπάλμ, ανακατεμένες με ξερή φωτιά που έκαναν το Ταμπούρι ένα ολόγυμνο κρανίο απ’ το οποίο δεν έμεινε τίποτα όρθιο»…
Εδώ τέλειωσε την αφήγησή του ο Νικόλας Γκουτούλης και τον ερώτησα αν τότε ανήκε κάπου.
Και τι μου απάντησε; Εγώ ήμουν παιδί της Φρειδερίκης…
Μου φαίνεται παρόλ’ αυτά πως η πιο πάνω αδρή περιγραφή ταιριάζει γάντι με την περίπτωση των γεγονότων που αξιολογούνται με μεγαλύτερη πιστότητα και την grosso modo αναπαράσταση των γεγονότων που στιγμάτισαν τις ταραχές στην κορυφή του περιώνυμου βουνού και γύρω από αυτή.
*
Ο φίλος μου ο Μάνθος που θα ακροβολιστεί στην περιφέρεια του βουνού, όσο αυτό θα περιχαρακώνεται από την οσμή των γεγονότων που το σημάδεψαν, θα ανακαλύψει πλήθος σκαμμένων (και ανασκαμμένων από τις βόμβες) οχυρώσεων, μέσα στις οποίες βρήκαν τραγικό θάνατο από τον διασκορπισμό των εμπρηστικών βλημάτων των ναπάλμ τα ανταρτόπουλα, πολλά από τα οποία, κατά τις ομολογίες και αδιαμφισβήτητες πληροφορίες των ντόπιων, προέρχονταν από τα γύρω χωριά, με ακούσια ή εκούσια στρατολόγησή τους από μέρους των ηγητόρων του ΔΣΕ.
Ο Μάνθος επιπλέον θα καταγράψει με όση δυνατή ασφάλεια του επιτρέπει το GPS την περιφέρεια του δρεπανημένου κυκλώματος του βουνού που ισοπεδώθηκε και ξυρίστηκε από τις βόμβες ναπάλμ.
Τότε ήταν που θυμήθηκα τον στίχο του Μανόλη Αναγνωστάκη:
«Ζήτησα μια καινούργια βλάστηση σ’ ανεξερεύνητες περιοχές»…
Όταν o Mάνθος θα γυρίσει από την επίπονη και επίμοχθη γυροβολιά του, θα ζητήσει να μάθει, όπως και ο Φίλιππος, ο άλλος συνορειβάτης, τη γεωθεσία και τον προσανατολισμό της κορυφής σε σχέση πάντα με τις αντίστοιχες, παράλληλες ή διαδοχικές κορυφώσεις των πλησιόχωρων βουνών.
Θα στοιχηθούμε στο πλάι του τσιμεντένιου πυλώνα της ΓΥΣ και θα ακροβολίσουμε το βλέμμα προς όλες τις κατευθύνσεις του ορίζοντα, για να συνεκτιμήσουμε, σε μικρογραφική απεικόνιση, την επάλληλη διαδοχή των ορεινών μορφωμάτων της Πίνδου και του Γράμμου. Έτσι για την πλήρη και ολοκληρωμένη γεωφυσική απεικόνιση της πραγματικής θέσης του Ταμπουριού σε αντιστοίχιση με τις κορυφές και τα θέατρα των πολεμικών επιχειρήσεων στην ευρύτερη περιοχή Γράμμου – Σμόλικα – Βοΐου και Κοτύλης, θα δώσουμε αδρά και απλοποιημένα τα γεωγραφικά στίγματα της περιφέρειας με κέντρο πάντα την κορυφή Ταμπούρι της Φούρκας.
Νότια ακριβώς της κορυφής Ταμπούρι, σε ελάχιστη απόσταση, από αυτή, βρίσκονται οι δυο θρυλικές μορφές της Ηπειρώτικης ορεογραφίας, ο Γέρος κι η Γριά του Σμόλικα. Ανατολικότερα, οι απολήξεις της τραχιάς αναδίπλωσης του Σμόλικα, μέχρι τον αυχένα της Κίρκουρης πάνω από τη Σαμαρίνα, η οποία κρύβεται από τον αυχένα της. Ακόμη ανατολικότερα διακρίνεται σε πρώτο πλάνο η Φούρκα και ο Προφήτης Ηλίας της Φούρκας και σε δεύτερο ολόκληρη η διάπλωση του Βοΐου μέχρι τα χωριά της Κοτύλης με καθαρή την αποτύπωση του τραγικού Χάρου και της Παλιάς Κοτύλης.
Βόρεια πλέον, σε βάθος πεδίου, ξεχωρίζει ολόκληρη η οροσειρά του Γράμμου με διακριτές όλες τις επιμέρους κορυφές του: Και πρώτη απ’ όλες, από ανατολικά προς τα δυτικά, η διπλή κορυφή της Κάτω Αρένας, ο αυχένας που χωρίζει αυτή από την Επάνω Αρένα κι ύστερα η Κιάφα που στεφανώνει την Αετομηλίτσα, το Περήφανο (Σκίρτση), η 2520, το Γκρίμπομαν, το Γκολιό και το ακροτελεύτιο Κάμενικ.
Σε πρώτο αντίθετα πλάνο φαίνονται ολοκάθαρα τα χωριά της Ζέρμας και της Λυκόραχης, όπως και η Δροσοπηγή (Κάντσικο), αλλά και οι χαμηλές κορυφές Μπουχέτσι και Ταμπούρι του Γράμμου.
Δυτικά πια, μέσα στο χρυσαφί φως του ηλιογέρματος, αντιλάμπει ο συρφετός του Σαραντάπορου, η κορυφή Γύφτισσα και λίγο νοτιότερα (με νοτιοδυτική κατεύθυνση) ο ματωμένος Κλέφτης, η χαμηλότερη απόληξη του Σμόλικα.
*
Είναι η ώρα να φύγουμε. Αλλά από πού; Από την κορυφή Ταμπούρι ή από την «Ιστορία» με ό,τι αυτή παρασύρει κι εξυπονοεί σέρνοντας την αειθαλή όχληση της μνήμης;
Ιδού το ερώτημα…
3 του Οκτώβρη του 2020