Tου Κυριάκου Παπαγεωργίου
Μ’ έναν ελέφαντα που είναι ξαπλωμένος και αραχτός μέσα στη θάλασσα, στα βαθιά του Λιβυκού, μοιάζει ετούτος ο ψηλωμένος βράχος που κόβει την ανάσα από όπου κι αν τον δεις. Θες από τον κάμπο της Μεσσαράς, θες από τη χερσόνησο των Ματάλων, θες από τον Κέδρο ή τον Σιδέρωτα, θες πάλι από τον Ψηλορείτη. Ειδικά από τον τελευταίο φαίνεται ωσάν ένας κοκάλινος ιστός που πλέει μεσοπέλαγα και μένει πάντα ψηλά από το κύμα, όσο κι αν το τελευταίο το δέρνει ο πουνέντες κι ο σιρόκος.
Τα Παξιμάδια φαινομενικά δεν είναι παρά ένας μοναχικός θεόρατος βράχος σπαρμένος στη θάλασσα, δίχως αδέρφια και άλλα μικρόνησα πλάι του. Ωστόσο είναι δυο νησάκια που τα χωρίζει ένας στενός πορθμός, με μια λωρίδα ρηχό βυθό κι ένα – δυο όμορφα κυκλοτερή βραχάκια. Το Μικρό και το Μεγάλο Παξιμάδι στέκουν μοναχά κι απροστάτευτα στα εφτάμισι μίλια από τη βραχώδη ακτή της Αγίας Γαλήνης. Είναι ένα δίδυμο σύμπλεγμα από κάθετες ορθοπλαγιές και κρυφές θαλασσοσπηλιές που χοχλακίζουν μέρα νύχτα, με μπουνάτσα κι ανεμοσύρτες.
Δέρνονται από όλες τις μπάντες, αλλά αυτά τα νησάκια μένουν ακρίτες θαλασσινοί που κόβουν με το σώμα τους κάθε ράπισμα του νοτιά, καθώς ο τελευταίος μαστιγώνει την Κρήτη.
Αν ο καιρός είναι καλός, τότε ο καλός ο καπετάνιος, ο Νίκος Βουλγαράκης, από την Αγια-Γαλήνη, δε θέλει και παρακάλιο για να σε πάει, με το παλιό ξύλινο σκαρί του, ώς το Μικρό Παξιμάδι και να σ’ αφήσει στην πανέμορφη βοτσαλιά, με την υπέροχη μαύρη σπηλιά και τους κόκκινους ασβεστόλιθους, που θεωρείται ένα από τα συγκλονιστικότερα φυσικά μνημεία της νότιας Κρήτης.
Πόσοι από τους ντόπιους γνωρίζουν ότι στα Παξιμάδια υπάρχουν παραλίες, που μπορεί ν’ αράξει κάποιος και να βουτήξει σ’ εκείνο τον θεϊκό βυθό με τους εκπληκτικούς πυθμένες;
*
Τα νησιά Παξιμάδια είναι βέβαια δυο ακατοίκητα νησόπουλα, ανοιχτά της Αγίας Γαλήνης και του κόλπου της Μεσαράς. Κάπου εκεί ανάμεσα ταλαντεύονται και φαίνονται ως ένα νησί, αφού είναι πολύ κοντά το ένα με το άλλο και τα χωρίζει, όπως είπαμε, ένας στενός πορθμός.
Το συνολικό μήκος των ακτών τους δεν ξεπερνάει τα δυόμισι μίλια, η δε διάμετρός τους φτάνει γύρω στα τρία χιλιόμετρα.
*
Στην αρχαία Κρήτη τα νησιά αυτά ανήκαν στην επικράτεια της Φαιστού, από το λόφο της οποίας άλλωστε φαίνονται καθαρά. Στα μινωικά χρόνια ονομάζονταν Διόνυσοι, από το θεό του κρασιού. Έχει διασωθεί μια μυθική μαρτυρία ότι στα νησιά αυτά κυνηγούσε η Άρτεμις παρέα με τη Βρυτόμαρτι, την Κρητικιά εξαδέλφη της.
Αλλά τα νησάκια είχαν κι άλλο όνομα. «Λητώαι νήσοι», από το όνομα της Λητώς, της μάνας του Απόλλωνα και της Άρτεμης, που κατά μία εκδοχή τους γέννησε εδώ και όχι στη Δήλο. Άλλωστε η Λητώ λατρευότανε στη Φαιστό με το όνομα Φυτίη.
Το σημερινό τους όνομα το πήραν από το σχήμα τους που θυμίζει παξιμάδι, την πασίγνωστη ξερομπουκιά των Κρητικών.
*
Αργά τον Σεπτέμβρη, όταν οι καιροί υπογράφουν μιαν άτυπη σύμβαση με την μπουνάτσα και την άπνοια, αποφασίσαμε να ταξιδέψουμε με τον καπετάν Νικόλα από την Αγια-Γαλήνη ώς τα Παξιμάδια, με τον όρο να μας κάνει και τον γύρο των δυο νησιών, ώστε ν’ αποκτήσουμε μια πληρέστερη εικόνα κι εντύπωση από τη μορφολογία και τη δαντέλα της ακτογραμμής τους.
Στο όμορφο παλιό τρεχαντήρι με το όνομα «Αγία Γαλήνη», επιβιβάζονται δέκα βορειοευρωπαίοι, ο καλός φίλος Χριστόφορος Χειλαδάκης, μέλος του Ορειβατικού Ηρακλείου και ο Νίκος από τη Φιλιππούπολη (Πλόβντιβ) της Βουλγαρίας, ψαράς στην Αγια-Γαλήνη, είκοσι χρόνια γνήσιος πια και φανατικός «Κρητικός»…
Φορτωμένος καλούδια και κρητικές νοστιμιές, ρακή και αναψυκτικά, ο καπτα-Νίκος και μ’ ένα ψυγείο δώδεκα φρέσκους λαχταριστούς σαργούς, ξεκινάει το ωραίο γαλήνιο ταξίδι του στα Παξιμάδια διασχίζοντας μια θάλασσα από λουλάκι.
Ο Βούλγαρος ψαράς καλάρει τη μεσινέζα του κατάπρυμα για συρτή. Κολλημένος εγώ στα ρέλια του τρεχαντηριού ανυπομονώ να αντλήσω μοναδικές στιγμές από το σπουδαίο και πολυσήμαντο όραμα του κρητικού πανθέου.
Το βλέμμα μου καρφωμένο στα μέρη του σορόκου αναδεύει τον ελεφάντινο όγκο των Παξιμαδιών αναζητώντας την κάθε πτυχή της αποκάλυψής του. Πίσω μου αποκαλύπτεται το όραμα των βουνών της νότιας Κρήτης. Και να η Βουβάλα, ο Σιδέρωτας, ο Κέδρος κι οι ασιδέρωτες πτυχές του πανέμορφου Ψηλορείτη.
*
Συγκλίνει το καΐκι προς το Μικρό Παξιμάδι από τ’ ανατολικά, το μικρό νησόπουλο αφήνει το πρώτο του στίγμα με τις πανέμορφες κι εντυπωσιακές βραχοτομές που βυθίζονται στα τρίσβαθα των λιβυκών ακτών. Κρεμαστοί, πολύκλαδοι σχίνοι, στιγματίζουν το άσαρκο δέρμα του νησιού χύνοντας από τα πρανή ευωδιαστές ριπές. Ένα γύρω από το νότιο κάβο και πιάνουμε την ποθητή βοτσαλιά που είναι γερμένη έξω από μια σκοτεινή θαλασσοσπηλιά.
Μα τι σμαράγδια είναι τούτα; Τι βυθοί με φανταστικά σχέδια, τι χοχλίδια κι ανεμώνες και κοράλλια, τι αποικίες χρωματικών ονείρων;
Δένει σε μια ξύλινη ράμπα το τρεχαντήρι και ξεγλιστράμε στην ονειρεμένη ετούτη ακτή. Πρώτ’ απ’ όλα θαυμάζουμε το αφύσικο τούτο περιβάλλον που είναι σμαλτωμένο με μια θεσπέσια κιτρινόχρυση λωρίδα που τέμνει τον κοκκινόμαυρο βράχο. Ύστερα κι αφού συνέλθουμε από την αναπάντεχη έκπληξη ρίχνουμε το βλέμμα μας στην άπλα των βοτσάλων και των επισμαλτωμένων χοχλακιών. Κοκκινωπά και πρασινόστιχτα βότσαλα οργιάζουν στο μικρό τούτο χοχλαδωτό αραξοβόλι του Μικρού Παξιμαδιού.
Ο καπτα-Νίκος ετοιμάζει τη φουφού και την αυτοσχέδια ψησταριά, ανάβει τα κάρβουνα, αποθέτει το ψυγείο με τα αναψυκτικά σε μιαν άκρη σκιερή της σπηλιάς κι οι τουρίστες βουτάνε ασυγκράτητοι στον φανταχτερό βυθό.
Ο Χριστόφορος παίρνει μια μάσκα από αυτές που έχει μόνιμα φυλαγμένες στη σπηλιά ο Νικόλας και σαρώνει την παράλληλη ακτογραμμή, ακολουθώντας το κολυμβητικό μονοπάτι της παράκτιας βραχοδομής.
Κι εγώ παίρνω τη βραχωμένη, αλλά ομαλή, ακτή για να βαδίσω το νησί σε όλη τη νότια πλευρά του.
Βράχο παίρνω βράχο αφήνω, έτσι που ανοίγεται καταμπροστά μου ένα λιβάδι από σκοπέλους με απίστευτα σχέδια βραχοδαντέλας, διάστικτο με σπαράγματα από κίονες, ζωφόρους κι αετώματα.
Βαδίζω έτσι για ένα τέταρτο από βράχο σε βράχο φτάνοντας σε μιαν άλλη φανταστική χοχλακούρα, ερημική κι απροσέγγιστη, καθώς η θαλάσσια «αυλή» της είναι σπαρμένη με υφαλάκια που εμποδίζουν τα σκάφη να προσορμίσουν.
Μια βυθισμένη άγκυρα, ίσα που διακρίνεται πάνω από τα χοχλίδια. Ανασκάπτω τα βρεγμένα τους σώματα και ανασύρω με κόπο ένα υγρό, σκουριασμένο έργο τέχνης που ποιος ξέρει από πότε θα ήταν εδώ ζουφωμένη, σ’ έναν κόσμο απρόσιτο στο ανθρώπινο βλέμμα…
Φαντάζει αλίμενο, απρόβλεπτο και συνάμα «απάνθρωπο» το νησί, αλλά είναι τόσο εντυπωσιακό που μονάχα ένας ανήσυχος κι ερευνητικός ταξιδιώτης, που θα παρεκκλίνει από τον δρόμο του μπορεί να εντοπίσει και να ευφρανθεί…
*
Απέναντί μου απλώνεται συγκλονιστικά αφοπλιστική η κορυφή του Μεγάλου Παξιμαδιού και ο δίαυλος των δυο νησιών με τον εντυπωσιακό θαλασσόβραχο που σαν κέρβερος φυλάει κλειδώνοντας το μεταξύ τους πέρασμα.
Ξαναγυρίζω στη βοτσαλωτή σπηλίτσα των συντρόφων. Τώρα έχουν αράξει όλοι τους πάνω στα χοχλίδια και λιάζονται. Πού να φανταστούν οι δόλιοι τέτοιες μικρές, σπασμωδικές κι αχαρτογράφητες συγκινήσεις; Πού να δουν τον ήλιο με τα μάτια του οραματικού ποιητή των αιώνων; Πού να γευτούν την αρμύρα και την ηδονή του ενάλιου δαμαστή των θαλασσινών γλυπτών;
Βουτάω τώρα που ο βυθός είναι μοναχικός και η γαλήνη αταλάντευτη. Δεν βλέπω και δε ζω παρά σε έναν κόσμο μεταφυσικό κι απροσποίητο. Εισβάλλουν μέσα μου, από παντού, εικόνες και συγκινήσεις περιστασιακές και ωστόσο αστάθμητες. Μπουκάρουν στα μάτια μου αστείρευτα λιβάδια και ποσειδωνίες, σε έναν ακατέργαστο βραχώδη βυθό με μια τρισδιάστατη δομή, αποκαλύπτοντας μια σπάνια βιοποικιλότητα και μιαν απίστευτη οργανική ποικιλία.
Περιτρέχει στα μεσόνερα ένας μικρόκοσμος από γόνο αθερίνας, ζαργάνες και μελανούρια. Και στον συρμό του πυθμένα έρπουν ή σεργιανάνε μαλάκια και πορφύρες, γαστερόποδα κι αργόσυρτα όστρακα.
Ένας άγνωστος κόσμος από οργανισμούς και βιοδυναμική ποικιλία που δεν σε αφήνει να πλήξεις ούτε για μια στιγμή.
*
Ύστερα από την κατάδυση στον όρμο του ονείρου ο καπτα-Νίκος θα έχει έτοιμο το τραπέζι των πλούσιων κρητικών αγαθών, κάτω από μια τέντα που θα κρατάει ευωδιαστά τα σπιτικά του καλούδια και τους μεζέδες της ώρας: Ψητά σαργουδάκια, χοβολιαστές πατάτες, ψητά λαχανικά από τον κήπο του, σκορδαλιά της μάνας του, ξεροψημένες μπουκιές από κριθαρένιο ψωμάκι και λιαστό κρασί από τους δικούς του αμπελώνες.
Τι άλλο να ποθήσει η εξαρθρωμένη ψυχή του ανθρώπου;
*
Κι αφού χορτάσουμε από τον άρτο και τον οίνο του κρητικού περιβολιού, θα ξαναμπαρκάρουμε στο τρεχαντηράκι για να κοστάρουμε τις ακτές των δυο νησιών. Και θα βρεθούμε γρήγορα κάτω από την ομπρέλα του Μεγάλου Παξιμαδιού, θα περάσουμε την ακτή Βραχάκι, τον δυτικό κάβο, την απίθανη Σακολέβα, που είναι ένας επιβλητικός ορθόβραχος, σύριζα στην ακτή και τη σπηλιά Τσίγουνα, μετά το μπογάζι, μιαν επίσης απαράμιλλης ομορφιάς θαλασσοσπηλιά στα βόρεια του Μικρού Παξιμαδιού.
Κι αφού απογευτούμε τον συνολικό αστείρευτο κόσμο των Παξιμαδιών θα ροτάρουμε κατά την κρητική ακτογραμμή, με μέτωπο την Αγια-Γαλήνη, με τα γύρω λοφάκια της να επιστέφουν μιαν ακαλλιέργητη και συνάμα παντοδύναμη εικόνα μεγαλείου της κρητικής φύσης…
Σεπτέμβρης του ’15